Filozofi norvegjez Peter Wessel Zapffe thotë se “çdo brez i ri pyet veten: Cili është kuptimi i jetës?” Por “një mënyrë më efektive për të pyetur mund të jetë: Pse njeriu ka nevojë për një kuptim në jetë?”
Si përgjigje mund të shërbejnë fjalët e Senecës, sepse “jeta, pa një qëllim”, duke u pajtuar me mendimin e mistikut Indian Inayat Khan, i cili thotë “i bekuar është ai që ka gjetur qëllimin e ekzistencës së tij”. Bashkë me atë të shkrimtarit brazilian Paulo Coelho, kur thotë se “është pikërisht mundësia e realizimit të një ëndrre ajo që e bën jetën interesante”.
E megjithatë, duke bërë kështu, ne do të kishim gjetur vetëm një mënyrë të zgjuar për të shpëtuar nga pyetja fillestare, pra: cili është kuptimi i jetës? Gjëja e parë që duhet të bëni kur jeni përpara një pyetje është të pyesni veten: a është pyetja e duhur që po i bëj vetes? A është e arsyeshme të përpiqesh të përgjigjesh?
Nëse do të pyesnim për ngjyrën e erës, gjatësinë e aromës apo gjatësinë e detit, nuk duhet të humbim çdo kohë të çmuar që të përpiqemi të formulojmë një përgjigje. Por pastaj, kush na siguron se nuk mund të jetë e njëjtë me kuptimin e jetës? Po sikur të kishit një ndjenjë sikur nuk ishte një atribut i jetës, ashtu si ngjyra nuk është për erën? Pse duhet jeta të ketë kuptim?
Le të provojmë të analizojmë ekzistencën e një kafshe, për shembull, atë të një miu, duke pyetur veten: Cili është kuptimi i jetës së tij? Në përgjithësi një mi lind, ushqehet, rritet, riprodhon dhe vdes, duke u bërë ushqim i mirë për një mace! A ka kjo kuptim? Natyrisht, ato janë të gjitha veprime që kanë si qëllim ruajtjen e specieve, ju thoni; ata që mbijetojnë posedojnë karakteret dhe miratojnë sjelljet e nevojshme për të kapërcyer luftën kundër jetës, përndryshe shanset e mbijetesës do të ishin më të ulëta dhe do të çonin në zhdukje.
Në të vërtetë, ai miu i vogël po bën gjithçka për të mbajtur veten gjallë dhe për të siguruar vazhdimësinë e specieve të tij, prandaj shkon kur ndihet në rrezik, ha kur është i uritur dhe riprodhon vetveten… por a është kjo domethënia e jetës së tij? Sipas shkrimtarit Muriel Barbery, “jetojmë, hamë, riprodhohemi, plotësojmë detyrën për të cilën kemi lindur dhe vdesim: në të vërtetë, nuk ka kuptim, por kështu janë gjërat”.
Prandaj, sjelljet që kanë të bëjnë me qëndrimin e gjallë, ose duke i dhënë vazhdimësi specieve, janë qëndrime për shkak të proceseve të përzgjedhjes dhe adaptimit tipik të evolucionit, jo aq shumë “kuptim” i jetës në vetvete, si nga sjelljet tërësisht normale, instiktive ose, më mirë akoma, natyrore. Megjithatë, Zeno nga Cizio, themeluesi i stoicizmit (që nuk duhet të ngatërrohet me Zeno e Elea, i njohur për paradokset e tij), mund të kundërshtojë që “qëllimi i jetës është të jetojmë në harmoni me natyrën”. Por a është me të vërtetë ky rast? Jo të gjithë e dinë se edhe minjtë, si kafshët e tjerë, duan të luajnë.
Qëllimi i lojës nuk është vetëm i gjallë, pasi lejon të fitojë avantazhe për mbijetesë: ju lejon të fortifikoni veten, të mësoni dhe të zhvilloni aftësi të shumta. Prandaj, edhe ky aspekt i jetës luan një rol themelor në proceset e përzgjedhjes natyrore që çojnë në evolucionin e një specieje. Siç dihet, loja lidhet edhe me lumturinë. Për këtë arsye mund të përfytyrosh se ai miu i vogël, duke luajtur, po përpiqet të arrijë lumturinë… ndoshta atëherë domethënia e jetës është të jesh i lumtur?
Ne mund të kërkojmë një përgjigje në ditarin e Anne Frank: “Ne të gjithë jetojmë, por nuk e dimë pse dhe për çfarë qëllimi; ne të gjithë jetojmë me synimin për t’u bërë të lumtur, ne të gjithë jetojmë në një mënyrë tjetër të barabartë”. Pra, në këtë rast, të jesh i lumtur, më tepër sesa një kuptim i vërtetë, do të dukej si një modalitet, një destinacion popullor për t’u përpjekur të jetosh plotësisht në ekzistencë.
Tani imagjinoni, një eksperiment ideal, që disa shkencëtarë arrijnë të zhvillojnë formën e parë të jetës artificiale: të menduarit dhe vetë-vetëdijësimin. Cili do të ishte kuptimi i jetës së asaj qenieje jo biologjike artificiale? Dhe mbi të gjitha, si mund të kishte kuptim kjo jetë? Argumentet duket se na çojnë në përfundimin e papritur që nuk ka asnjë kuptim objektiv, absolut dhe të përbashkët për të gjitha qeniet e gjalla sa i përket sferës së jetës. Për shkrimtarin Henry Miller “ne duhet t’i japim kuptim jetës, pikërisht sepse nuk ka aspak”.
Motivimi mund të jetë për shkak të faktit se jeta është një fakt i rastësishëm dhe për këtë arsye nuk ka as kuptim as qëllim, ashtu siç “vdekja është pasoja e nevojshme e një fakti të rastit dhe nuk ka, as sens, as qëllim”, siç na kujton shkrimtari hungarez Sándor Márai. Dhe edhe nëse do të ishte, cili do të ishte problemi? Ka edhe nga ata që arrijnë të gjejnë në ekzistencën e mundshme të kuptimit të jetës një arsye për të jetuar, siç thotë filozofi Emil Cioran: “fakti që jeta nuk ka kuptim, është arsyeja për të jetuar” .
Ne jemi duke menduar qenie dhe nuk ka asgjë që na pengon të hipotizojmë se ka një mori shqisash në jetë, të cilat nuk janë objektive, universale dhe të përbashkëta për të gjitha qeniet e gjalla, por janë subjektive dhe individuale, në veçanti, në lidhje me qeniet njerëzore.
Për një grua, kuptimi i jetës mund të jetë të dojë dhe të shikoj rritjen e fëmijëve të saj; për një shkencëtar, për të kënaqur etjen e tij për njohuri, studime dhe hetimin e natyrës në mënyrë që të zgjerohet njohuria; për një entuziast makine, projektimi i makinave ose t’i ngasë ato me shpejtësi të lartë; për një mendimtar të lirë, t’i kushtohet shkrimit, në mënyrë që t’i përhapë idetë e tij për të përmirësuar botën.
Ne jemi qenie që ushqejnë interesa dhe pasione të panumërta, mund të diskutojmë se cili prej tyre është më fisnik ose i kënaqshëm, nëse dija, instinkti i nënës apo diçka tjetër, por kam frikë se është një diskutim steril dhe pa fund. Sigurisht, secili prej nesh mund të përcaktojë qëllimet dhe të gjejë ndjenjën e jetës, thjesht duke ndjekur pasionet më autentike, duke patur parasysh që veprimet e tij nuk e zvogëlojnë mirëqenien e qenieve të tjera të gjalla.
Lev Tolstoi pranon se ai e ka zgjidhur çështjen e natyrshme të kuptimit të jetës duke thënë “se ajo konsiston në rritjen e dashurisë për veten dhe botën”; për Sokratin, nga ana tjetër, “një jetë pa hulumtime nuk është e denjë për njeriun që të jetojë”; ndërsa Sherlock Holmes, karakteri i mirënjohur letrar i krijuar nga Sir Arthur Conan Doyle, pranon hapur: “Nuk mund të jetoj nëse nuk punoj në tru. Cili është qëllimi tjetër në jetë?”
Shfaqja që nuk ka kuptim absolut global nuk përjashton mundësinë që ka më shumë shqisat e jetës lokale, të cilat jo domosdoshmërisht duhet të jenë të përbashkëta për të gjithë. Nëse mendojmë për këtë, lehtë mund të pajtohemi me ekzistencën e shumë shqisave subjektive dhe individuale, të cilat ne mund t’i identifikojmë si “shqisat e jetës”, edhe pse ato nuk janë universale. Ne jemi qenie të ndryshme, jo vetëm në pamje, por edhe në mendime dhe për këtë arsye nuk thuhet as që kuptimi i jetës së një personi vazhdon për tërësinë e ekzistencës së tyre, pasi ai mund të përfshijë periudha të kufizuara ose, në rastet më ekstreme edhe një moment të vetëm.
Ndjenja e jetës, subjektive dhe individuale, mund të transformohet me kalimin e kohës dhe nuk thuhet se ajo duhet të kufizohet në një zonë të vetme; një individ mund të ndjekë njëkohësisht motivimin që lind nga kërkimi i diturisë dhe asaj që lulëzon në sajë të dashurisë ose çfarëdo tjetër që është në gjendje të kuptojë plotësinë e ekzistencës, duke i dhënë asaj një horizont të këndshëm në subjektivitetin e realitetit të tij.
Përfundimisht, nuk kemi një përgjigje përfundimtare dhe definitive në lidhje me “kuptimin e jetës” dhe nuk dimë me siguri nëse pyetja është e pozicionuar mirë, por edhe nëse nuk ka një kuptim objektiv dhe universal, atëherë të menduarit do të kishte ende një alternativë: mundësinë e të qenit në gjendje të zgjedhim një ose më shumë qëllime, të cilat ne mund t’i identifikojmë me ndjenjën tonë të jetës, duke arritur të japim një kuptim intensiv dhe autentik për çdo moment të ekzistencës sonë, pasi, siç na kujton psikologu Martin Kohe: “fuqia më e madhe që një person posedon, është mundësia e zgjedhjes”, gjithashtu dhe mbi të gjitha sa i përket kuptimit të jetës së dikujt.
Burimi / http://aprilamente.info
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
