Ndërsa Shtetet e Bashkuara kanë shpërthyer në protesta kundër racizmit sistemik, prindërit janë të shqetësuar. Prindërit e fëmijëve me ngjyrë kanë shqetësime shumë më thelbësore dhe aksione shumë më të larta, nga frika se jeta e fëmijëve të tyre do të jetë gjithmonë e sulmuar. Disa prindër të fëmijëve të bardhë, ndërkohë, kanë frikë se do të rritin fëmijë racist – nëse jo lloji racist që mbyt një njeri me gju në qafë, atëherë do të jenë lloji që do të kryejë qetësisht mikroagresione.
Pyetja që natyrshëm lind është: si mund të rrisim fëmijë antiracistë?
Hapi i parë është të kuptuarit se nga vjen racizmi – funksionet themelore psikologjike dhe njohëse që na bëjnë të shohim dhe kategorizojmë njerëzit sipas ngjyrave, sipas May Ling Halim, profesor i asociuar i psikologjisë në Universitetin Shtetëror të Kalifornisë, Long Beach dhe Sarah Gaither, profesor asistent në psikologji dhe neuroshkencë në Universitetin Duka.
Foshnjat, duke filluar nga tre muajsh mund të dallojnë fytyrat nga ngjyra, dhe fëmijët 3-vjeçarë janë plotësisht të aftë të kuptojnë kategoritë racore, madje edhe hierarkitë që vijnë bashkë me ta. Mashtrim është të pranosh që ky kategorizim është normal dhe ta ndalosh atë të bëjë dallimin e racës.
Halim dhe Gaither studiojnë racën, gjininë, zhvillimin e identitetit, stereotipizimin dhe perceptimet shoqërore. Në bashkëpunim me Kristina Olson në Princeton, Yarrow Dunham në Yale dhe Kristin Pauker në Universitetin e Hawaiit, ata po fillojnë një studim të financuar nga Fondacioni Kombëtar i Shkencës, për të parë paragjykimet racore dhe gjinore tek fëmijët e shumë grupeve racore në pesë rajone gjeografike dhe për të mësuar se si kultura ndikon në paragjykim.
Ajo për të cilën janë pyetur Halim dhe Gaither është se si fëmijët formojnë qëndrime raciste dhe çfarë mund të bëjnë prindërit që ata të mos bëhen racist.
Pse fëmijët favorizojnë njerëzit që duken si ata ose janë si ata në mënyra të tjera?
Sarah Gaither: Paragjykimet në grup, ndonjëherë të quajtura favorizim brenda grupit ose preferencë brenda grupit, do të thotë që dikush favorizon njerëzit që duken si ata ose janë si ata në mënyra të tjera: në grup kundrejt preferencave jashtë grupit. Kjo mund të shfaqet kudo nga qëndrimet tona, sa pozitiv ndjehemi për to, në një shpërndarje burimesh ose për karakteristikat dhe stereotipat që fëmijët po mësojnë.
Ata i atribuojnë karakteristika pozitive qëndrimeve të tyre në grup dhe negativë atyre jashtë grupit. Kjo ndodh gjithnjë duke iu referuar një grupi tjetër. Askush nuk mund të ketë një paragjykim në grup pa pasur në mendje një grup tjetër, pasi krahasimi është i nevojshëm. Të gjithë i përkasin disa grupeve të caktuara si – racës, përkatësisë etnike, gjinisë, orientimit seksual, moshës, statusit socio-ekonomik, profesionit, përkatësisë kolegjit, fesë, lagjes, madje edhe ekipit tuaj të preferuar sportiv.
May Ling Halim: Një mënyrë për të matur këtë sjellje tek fëmijët qysh në parashkollor është t’u japim atyre një ngjitës dhe një gomë dhe t’i pyesim: “Kujt dëshiron t’ia japësh këtë gomë apo ngjitës, këtij fëmije të zi apo këtij fëmije të bardhë?” Në varësi të zgjedhjes së tij arrijmë të kuptojmë preferencën sociale për atë grup. Ne gjithashtu e masim këtë duke i pyetur fëmijët se me cilët preferojnë të ndajnë librin e tyre ose të hanë drekë me ta dhe t’u lënë mundësi zgjedhjeje mes fëmijëve me prejardhje të ndryshme racore.
Pse fëmijët i formojnë këto grupe dhe pse krijojnë preferenca për grupet e tyre?
Gaither: Ne mësojmë përmes kategorizimit. Çdo fëmijë, ndërsa rritet, mëson të flasë duke bashkuar tinguj të ngjashëm. Kjo është gjithashtu një formë e kategorizimit dhe ka të bëjë më mënyrën se si mësojmë të flasim gjuhët tona amtare. E njëjta gjë ndodh kur shohim kategori të ndryshme shoqërore, lloje dhe objekte; ne fillojmë të shohim ngjashmëritë dhe ndryshimet dhe formimin e grupeve perceptuese.
Halim: Pjesërisht është reflektim i zhvillimit njohës. Ne kemi nevojë për të kategorizuar njerëzit dhe objektet sepse në këtë mënyrë është më e lehtë. Nuk e mbingarkon trurin tonë dhe jemi në gjendje t’i vendosim gjërat në grupe në vend që t’i shohim të gjithë si një individ.
Fëmijët ka më shumë të ngjarë që t’i kategorizojnë njerëzit në bazë të karakteristikave të tyre fizike, kështu që ka kuptim që ata t’i grupojnë fëmijët sipas racës dhe gjinisë.
Si bëhet njohja e dallimeve midis grupeve në racizëm?
Halim: Që kur jemi të rinj, ne i grupojmë gjërat dhe dimë se ku jemi në këto grupe, por gjithashtu kemi motiv për vetëvlerësim; ne duam të ndihemi mirë me veten dhe grupin që i përkasim. Nëse grupi juaj është më i mirë se një grup tjetër, ju ndjeheni më mirë.
Kjo ishte një ide e quajtur “teori e identitetit shoqëror” e zbuluar nga Henri Tajfel, një emigrant polak hebre në Evropë, gjatë përpjekjeve të tij për të kuptuar Luftën e Dytë Botërore. Kjo teori argumenton se sensi ynë për veten bazohet tërësisht në anëtarësimet në grup – ky nocion i “atyre” kundrejt “ne” – krijon një ndjenjë të përkatësisë në botën tonë shoqërore.
Një dallim është favorizimi i grupit kundrejt negativitetit ose shmangies nga rezultatet. Pjesa më e madhe e literaturës psikologjike sugjeron që shumica e fëmijëve të vegjël janë të njëanshëm në drejtim të parapëlqimit të grupit të tyre, por shumica zakonisht nuk tregojnë armiqësi të plotë ndaj grupeve të tjera.
Gaither: Unë nuk mendoj se fëmija lind racist. Fëmijët kanë lindur në një botë që ka racizëm sistemik dhe ata lindin në një kulturë që mbron qëndrimet raciste dhe ideologjitë raciste dhe ato ideologji depërtojnë në gjithçka. Nëse dikush mban qëndrime të caktuara raciste, është diçka që ata e mësojnë nga prindërit e tyre, shkollat, media dhe kultura.
Është paragjykimi juaj personal, dhe ekziston edhe një paragjykim më i madh i njohur si racizëm institucional, i cili është ngulitur në shoqërinë tonë; në institucionet tona sociale dhe politike që vazhdojnë pabarazitë që shohim në sistemin e drejtësisë penale; në sistemin shëndetësor; në sistemin arsimor.
Për shkak se racizmi institucional është kaq i rrënjosur dhe kaq automatik dhe po ashtu i pranuar, pa njerëz të mjaftueshëm që duan të miratojnë ndryshimin e vërtetë, përfundon duke u bërë njëanshmëria jonë personale. Por ne duhet të jemi përgjegjës për veprimet tona.
Si t’i parandalojmë fëmijët tanë të bëhen racistë?
Gaither: Së pari, duke folur për racën. Ne nuk kemi përvojë të mjaftueshme ose praktikë të flasim për racën dhe gjininë. Shpesh sugjerohet që prindërit e bardhë të ngjyrosen kur flasin me fëmijët për racën, kështu që kur fëmija i tyre të takohet me dikë që i përket një race tjetër të jetë më i përgatitur, kjo mënyrë veprimi bën që prindi të mos jetë i përgatitur sa duhet për ta realizuar atë diskutim në mënyrën e duhur.
Ne nuk duhet të mbështesim një ideologji ngjyrosëse në asnjë mënyrë apo formë. Ne duhet të pranojmë se çfarë racash dhe etnish janë të pranishme në vendin tonë. Ne duhet të pranojmë linjat historike që vijnë me anëtarë të prejardhjeve të ndryshme etnike dhe racore. Por kjo nuk mjafton. Disa punë sugjerojnë që nëse thjesht e etiketoni dikë si të zi apo aziatik ose LatinX, pa dhënë një kontekst se çfarë nënkuptojnë ato etiketa, fëmijët rastësisht mund të konkludojnë në diçka të gabuar për një grup. Kështu që, kur prindërit, mësuesit dhe fëmijët etiketojnë grupe të ndryshme racore dhe etnike, ata duhet ta bëjnë këtë në një mënyrë që ata të jenë të vetëdijshëm për atë grup.
Ajo që mund të anashkaloni janë ato shoqata automatike, të nënkuptuara, të menjëhershme dhe shpesh herë negative me grupe racore që janë të ndryshme nga ato tonat. Pra, stereotipet siç janë afrikano-amerikanët, duke i cilësuar si inferiorë në krahasim me ndonjë grup tjetër racor ose etnik është diçka që e kemi ndërtuar në shoqërinë tonë dhe diçka që e dimë se ndikon negativisht në performancën e studentëve.
Është e nevojshme të shmangen këto stereotipe duke mësuar fëmijë dhe të rritur që ne mund t’i rimarrim këto narracione negative si pohime pozitive. E gjitha kjo bëhet duke injoruar negativin dhe duke qenë në gjendje të pranojmë të gjithë ndryshimin që kemi midis grupeve tona racore dhe etnike.
Sa të rëndësishme janë grupet e miqve të integruar dhe shenjat jo-verbale?
Gaither: Prindërit duhet të kenë miq të racave dhe etnive të ndryshme. Ka hulumtime me fëmijë që tregojnë se përbërja racore e rrjetit të miqve të prindërve është shumë më tepër për llojet e qëndrimeve racore që fëmijët do të kenë. Nëse keni një grup miqësish krejtësisht homogjenë, të gjithë të bardhë, për shembull, ai fëmijë do të ketë më pak të ngjarë të ketë një pamje më të hapur të asaj race.
Ata gjithashtu duhet të jenë të vetëdijshëm për sjelljet e tyre joverbale – gjuhën e trupit që tregojnë në kontekste të ndryshme, shpesh pa e ditur atë. Sa i përket racës, një shembull i zakonshëm që shpesh përdoret për këtë koncept është një person i bardhë që kalon në rrugë kur një individ i zi po ecën drejt tyre. Fëmijët e vegjël mësojnë në mënyrë aktive nga këto shenja joverbale. Megjithëse ka shumë pak kërkime me fëmijët, ky është një drejtim tjetër për të cilin duhet të studiojmë shumë më tepër se si formohen paragjykimet tek fëmijët e vegjël.
Halim: Shembulli klasik që është më i lehtë për t’u mbajtur mend nga njerëzit është kur shihni dikë që nuk ju pëlqen dhe shtrëngoni çantën nga frika se mund ta vjedhin. Është diçka për të cilën të rriturit nuk mendojnë se mund të ndikojë tek një fëmijë, por fëmija e sheh atë sjellje dhe e vë në praktikë sa herë që sheh dikë të ngjashëm. Këto shenja joverbale u tregojnë shumë fëmijëve për atë që mendojnë prindërit e tyre për racën dhe prindërit janë burimi i tyre informues më i besueshëm.
Çfarë ndryshimesh të brendshme duhet të bëjnë njerëzit e bardhë që kjo të mos ndodhë?
Gaither: Nuk është një ndryshim brenda natës. Të flasësh për racën është vërtet e vështirë, pa marrë parasysh se cila është përkatësia juaj etnike apo racore. Ndërveprimi mes racës nuk shkon shumë mirë zakonisht sepse ka shqetësime në rritje nga të dyja palët. Të gjithë presin që dikush të thotë diçka të gabuar. Të gjithë kemi paragjykime të brendshme qoftë për racën, gjininë, aftësinë e kufizuar, etj. Por të gjithë ne mund të bëjmë dallimin midis asaj që njihet në psikologji si “të menduarit të kontrolluar” përkundrejt “të menduarit automatik”.
Mendimi automatik do të jetë ai stereotip i nënkuptuar që do të aplikonit për shembull për një fëmijë që thyen diçka me vlerë. Por nëse ju merrni pak më shumë kohë për të përdorur mendimin tuaj të kontrolluar, ju bëni një përpjekje të qëllimshme për të mos e diskriminuar fëmijën, dhe në vend të kësaj ju mendoni, mirë, ndoshta kjo është për shkak se unë e kam injoruar fëmijën tim pesë orët e fundit. Ndoshta ka diçka tjetër që e shtyu fëmijën të bëjë atë sjellje.
Unë flas në klasat e mia për dispozitat e brendshme kundrejt dispozitave të jashtme ose shpjegimet se pse dikush bën diçka. Për shembull: gjunjëzimi për himnin kombëtar. Ju mund t’i shikoni ata të gjunjëzuar dhe të thoni: “Epo ata janë thjesht njerëz që nuk kujdesen për Amerikën. Ata janë njerëz që nuk kujdesen për rregullat dhe udhëzimet tona. Ata janë thjesht probleme”.
Por nëse përdorni mendimin tuaj të kontrolluar dhe shikoni në një kontekst më të gjerë, atëherë shihni format sistematike të diskriminimit dhe paragjykimeve me të cilat këta individë janë përballur gjatë gjithë jetës së tyre. Është ai kontekst, i cili në të vërtetë ka shkaktuar atë sjellje, jo disponimin apo aplikimin e stereotipit.
Halim: Të pranosh që ke këto mendime nuk do të thotë të jesh racist, por je i ekspozuar ndaj të gjitha këtyre stereotipave. Ka një shpjegim pse mund të keni këto mendime. Kjo mund t’i ndihmojë njerëzit të pranojnë se kanë këto paragjykime dhe të ndjehen më të qetë duke folur për to.
Po njerëzit nga grupet e tjera racore? A mund të kenë paragjykime?
Halim: Unë mendoj se është gjithashtu e rëndësishme të mbani mend se grupe të tjera racore mund të kenë gjithashtu paragjykime. Njerëzit aziatikë dhe Latinikë gjithashtu mund të kenë paragjykime kundër të zinjve.
Nëse ne i përkasim grupeve të tjera të stigmatizuara, do të ishte gjithashtu e dobishme të mendojmë për përvojat që kemi pasur me diskriminimin dhe të lidhemi më mirë me përvojat e grupeve të tjera të diskriminuara. Unë mendoj se shumë njerëz e kanë bërë këtë, kjo është arsyeja pse ne po shohim protestues të të gjitha ngjyrave në rrugë.
Si mund të veprojnë njerëzit, veçanërisht ata të bardhë, të pranojnë paragjykimet e tyre dhe të ndryshojnë?
Gaither: E para është të vlerësoni nivelin tuaj të rehatisë. Nëse hidheni shumë larg, ka shumë të ngjarë të thoni ose të bëni diçka të gabuar. Hapat e vegjël janë një takim i parë i mirë.
Gjëja e dytë është që ne duhet të fillojmë të gjejmë rehati në siklet. Është mirë të ndihesh pak në siklet me këto diskutime, por ajo që unë u them njerëzve është, sa më shumë t’i bëni këto diskutime aq më pak siklet do të ndjeni në fund. Bisedat e para do të jenë jashtëzakonisht të vështira. Ju duhet të kaloni përmes tyre për të arritur më të lehtë më vonë.
Ju duhet të jeni të prekshëm. Shmangia e këtyre bisedave thjesht do ta bëjë atë shqetësim më të dukshëm në çdo takim që keni. Ju gjithashtu duhet të jeni në gjendje të vlerësoni përgjigjet tuaja emocionale kur dëgjoni gjëra që nuk i keni dëgjuar kurrë më parë. Sigurohuni që pas kësaj të kujdeseni për veten, pasi në rast të kundërt do të dobësohen aftësitë njohëse të rurit, si dhe do të ndjeheni të lodhur.
Ju duhet të gjeni mënyra për t’u relaksuar, në mënyrë që në bisedën numër dy të keni mjaftueshëm energji pozitive. Prindërit dhe arsimtarët luajnë një rol kritik për t’i ndihmuar fëmijët e të gjitha moshave të lundrojnë ngjarjet aktuale dhe të flasin hapur për rrënjët historike të racave të ndryshme në vendin tonë. Të mësuarit se si të flasim për gjëra të tilla kërkon shumë praktikë, durim dhe aftësi, pavarësisht se kush jemi – por diçka e rëndësishme për të çmontuar racizmin.
Ne kemi nevojë për të dëgjuar njëri-tjetrin, të mësojmë nga njëri-tjetri, dhe me kalimin e kohës, këto biseda do të bëhen më të lehta, madje do të bëhen më me ndikim për shoqërinë.
Burimi / https://edition.cnn.com/
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
