“E kisha zili tim vëlla për gëzimin e tij, e kisha zili tim vëlla për mbulesën e bardhë të leshtë, ia kisha zili edhe vendin që zinte në albumin fotografik. Arnoldi vinte i pari fare në atë album… Arnoldi kishte dalë në një fotografi mjaft të madhe, ndërsa fotografitë ku kisha dalë unë ishin në më të shumtën të vogla, në mos mikroskopike… Fotografitë ku gjendesha unë duheshin vërejtur me shumë kujdes për të dalluar ndonjë gjëkafshë… Arnoldi qysh kur ishte foshnjë kishte pamjen e një njeriu jo vetëm të lumtur, por edhe të rëndësishëm; unë në shumicën ë fotografive të fëmijërisë ose dukesha veç një fragment, ose nuk dukesha fare… në vend të këmbës shfaqej krahu i djathtë, gjysma e fytyrës ose vetëm një sy… Unë do të isha mësuar me praninë gjysmake të vetes sime në albumin familjar, sikur nëna të mos e kish bërë zakon që një e dy të merrte albumin për të më treguar mua fotografitë… Fotografitë e vogla mikroskopike ku ndodhesha unë kaloheshin shpejt, kurse fotografitë që dëftenin tim vëlla Arnoldin në të gjitha përmasat e trupit, kundroheshin gjerë e gjatë”… Fragmenti është shkëputur nga faqet e para të librit “I humburi”, të njëritv prej shkrimtarëve më në zë bashkëkohorë të Gjermanisë Hans–Ulrich Treichel. Ngjarja është me të vërtetë interesante, veç të tjerash edhe parë në këndvështrimin psikologjik. Personazhi qendror i librit nuk ka emër. Jo se flet në vetën e parë dhe mjafton përemri Unë. Arsyeja është krejt tjetër. Arsyeja ka të bëjë me faktin se ai është, apo më saktë ndihet inekzistent. Ndoshta më e sakta do të ish që personazhi qendror të quhej tjetri “i humburi”, që jo vetëm i ka dhënë titullin romanit, por ka edhe emër, quhet Arnold dhe është qendra e vëmendjes dhe e ekzistencës së personazheve të tjerë. Edhe për rrëfyestarin është i tillë, pavarësisht dëshirës dhe refuzimit sistematik me të gjithë qenien e tij… Rrëfyestari, i vëllai, një rival i përjetshëm i Arnoldit… Gjatë Luftës së Dytë Botërore, në një arratisje prej rusëve, (ngjarje traumatike të njohura në historinë e Luftës së dytë Botërore) Arnoldi ka “humbur”.
***
E ëma e mbante në krahë gjatë, teksa ishte pjesë e një grupi të pafundmë refugjatësh që rrekeshin t’u iknin rusëve. Ishte një rrugëtim i mundimshëm dhe i vogli po vuante nga uria. Por nuk ishte uria problemi… Gruaja ia la në dorë një të panjohure fëmijën e saj, me t’u ndodhur përballë rusëve që i kishin mbështetur automatikun në gjoks të shoqit, njëkohësisht babait të fëmijëve. Nëse rusët do t’i vrisnin, së paku të shpëtonte fëmija. Por nuk ndodhi kështu, rusët vendosën t’i kursenin qoftë nënën qoftë babanë e djalit, por sakaq gruaja e panjohur me fëmijën në krahë kish ikur larg. E pamundur të gjendej në atë turmë të pafund… Dhjetë vjet më pas, fëmija praktikisht konsiderohet i vdekur, po të mos merret parasysh shpresa e nënës apo një ndjesi e pashpjegueshme e brendshme e saj se ai jeton. Në këtë ndërkohë, burrë e grua s’bënë gjë tjetër veç u vunë në kërkimin e pafrytshëm të djalit të tyre të parë. E teksa kishin lindur fëmijën e dytë, i pari vazhdonte të ishte domethënia e ekzistencës së tyre, duke e lënë në hije më të voglin.
***
Rrëfyestari i librit “I humburi” është pikërisht fëmija që në gjuhën e psikologëve quhet “fëmija shpirt”, fëmija i dytë që vjen në jetë pas humbjes së të parit. Në të vërtet i pari nuk ka humbur përfundimisht, nuk ka vdekur. Ai diku është, patjetër, ndaj dhe kërkimet nuk reshtin. Por, sidoqoftë, mungon dhe koordinatat e tij nuk dihen (vdekja e tij është gjithashtu një alternativë, por kjo nuk e ndryshon thelbin për çka fëmija tjetër ndjen). Arnoldi, thjesht me mungesën e vet, me faktin që më parë ishte e tani s’është më, edhe pse pavullnetshëm bëhet shkaktari që i mohoi vëllait të dytë, “fëmijës shpirt”, përkëdheljet e nënës së vet, një fëmijëri të qetë. Sigurisht “shkaktari” jo i drejtpërdrejtë, sepse në këtë mes është nëna e të dy fëmijëve… Ajo mendon veç për fëmijën e parë gati-gati duke e refuzuar të dytin… Kurse ky i fundit ndihet gjithnjë keq. I paaftë ta kuptojë të ëmën (e fundja si mundet një fëmijë e pse duhet, pse të sakrifikohet), ai ndjen të qenit në hije, mungesën e vëmendjes që do të donte ta kishte, heshturazi pa bërë rezistencë, ndjen të qenit në vend të dytë dhe rivalitetin e fortë me vëllanë e humbur, sado që të shndërruar në një imazh bardhezi fotografik prej nga buzëqesh i lumtur dhe i plotfuqishëm. Mund të kish ndodhur që e ëma të bëhej supermbrojtëse ndaj fëmijës së dytë, gjë që me siguri do ta kish lodhur dhe munduar gjithashtu. Por, sidoqoftë, fati i tij qenkësh një nënë depresive nga humbja e fëmijës së parë, që nuk i përkushtohet, madje thekson gjithnjë, edhe pse pa fjalë, se askush nuk mund ta zëvendësojë fëmijën e parë… Kurse fëmijëria e “djalit shpirt” është një traumë e pafundme… si rezultat, ai vuan, i pushtuar nga ndenja e fajit dhe e turpit… siç thotë dhe vetë “rritet në një atmosferë të helmuar”.
Botuar në revistën Psikologji, tetor 2010
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
