Ata që kanë qenë të vëmendshëm dhe e kanë parë kompozitorin Aleksandër Lalo gjatë shfaqjeve të tij të fundit në televizion (lajmi i largimit të tij nga jeta u dha pikërisht në natën që ishte në jurinë e regjistruar të spektaklit “C’est la vie”) i kanë vënë re patjetër duart e tij.
Ndërsa ai vetë fliste për cilësinë e zërit apo këngës, duart e tij ishin të mbushura me shenja gatimi, sepse gjysma e tij e ditës, në vitet që ishte në pension, por edhe më parë, kalonte pikërisht në kuzhinë.
U bë e famshme batuta e pak kohëve më parë e profesorit, kur gjatë një takimi me tri ministre, u përgjigj “Tani ika se do të bëj drekën!”…Ajo që u prit me ilaritet e u trajtua si një batutë e tij shpërfillëse ndaj mbledhjes që nuk kishte mbaruar, në fakt, ishte realiteti i tij i 30 viteve të fundit.
Po sjellim sot takimin me të, të fundit, të disa muajve më parë, kur u takuam me Lalon për të folur për mikun e tij, kantautorin Françesk Radi. Sot, asnjëri prej të dyve nuk është më, por do të mbeten gjithnjë kujtimet…
“Do t’ju flisja për Françeskun, por tani nuk kam kohë, po bëj drekën”, ishte përgjigjja e kompozitorit, i cili nuk vonoi të vijojë fjalinë për të na ftuar në shtëpi. Meqenëse u ndje pakëz habi nga përtej telefonit, shtoi…”unë gazetarët i ftoj të gjithë në shtëpi sepse nuk kam fare kohë që të dal gjatë paradites, bëj gjithmonë drekën…”.
Në më pak se një orë nga telefonata, u gjendëm te hyrja e pallatit të Aleksandër Lalos, pranë Shkollës së Baletit. Për shkak të zakonit të orarit, a sepse po ngjiteshim me idenë e atmosferës së gatimit, e gjithë shkalla me dritë natyrale mbante erë gjellë.
Lalo e kishte lënë derën hapur…”Eja se po gatuaj, i kam duart me yndyrë…”. Në banakun e punës, afër vatrave të sobës, ishte një tavë ku ishin shtruar petë të gatshme byreku të lagura me pak vaj ulliri. “Shefi” po priste të ftohej mbushja që kishte parapërgatitur me gjizë dhe presh.
Meqenëse dy pakot e petëve të byrekut nuk e justifikonin urinë e një çifti jo më aq të rinj e aq të uritur, Lalo na sqaroi menjëherë se ora e drekës vinte shpejt dhe shtëpia mbushej plot, vinin të gjithë aty për të ngrënë. E kishte fjalën për të shoqen që punon si dentiste në katin e parë të një pallati fare pranë atij ku banojnë. Bashkë me të (jo domosdoshmërish në të njëjtin orar) vinte djali, nusja e nipi…ky i fundit, s’do mend, si më i privilegjuari, përmendej më shpesh nga gjyshi se të rriturit…
“Nuk përtoj t’i bëj edhe vetë petët e byrekut, por pasi provova disa lloje, kuptova që këto që po përdor tani, janë ekzaktësisht si ato që bëja vetë, nuk kanë asnjë ndryshim!”.
Pa e miratuar mjeshtrin e muzikës në këtë pikë, vijuam të flasim më për marrëdhënien e tij me gatimin, si një temë të paparashikuar, por të pëlqyeshme për të shkëmbyer informacione, sidomos kur e gjithë dhoma e ndenjjes ishte e mbushur me aroma të mira. “Unë kam 30 vite që gatuaj. Kur je i ri, ende i pamartuar, në shtëpinë tënde bën ndonjë gjë të vogël, ndoshta kur je vetëm në shtëpi, por jo të gatuash vakte të mirëfillta për të gjithë familjen. Ndërkaq, mendon se nuk di asgjë nga kjo punë, por në fakt gabohen të gjithë që mendojnë kështu.
Ose, thjesht duan t’i bëjnë bisht punës e të mos merren me të. Ti di, por nuk të leverdis të dish deri sa rrethanat ndryshojnë e të gjitha ato që ke parë nga të tjerët i vë në praktikë. Informacioni ka qenë gjithnjë brenda teje…ime shoqe ka pasur e ka një punë me orare të ngjeshura, më të gjata se të miat, kështu që m’u desh të merrja përsipër edhe këtë punë. Asokohe, kur ishim të rinj ndaheshin detyrat në rritjen e fëmijëve… për arsyen që thashë më sipër, gatimi e përkujdesja në këtë pikë më ngeli mua dhe kështu vijoi gjithmonë. Fundja, është ajo që sjell paratë në shtëpi, nuk kam për ç’të ankohem. Pastaj profesioni im nuk ka orare, nëse dua të ulem të punoj mund ta bëj kur të dua, në shtëpi”, të gjitha këto profesori i tregoi ndërsa shtroi shtresën e parë të gjellës me presh mbi petët e byrekut dhe nisi të hapë ato të tjerat, një e nga një, duke hedhur nga pak vaj ulliri në çdonjërën prej tyre. Ndërkaq, qoftet ishin bërë. Më saktë, ishte bërë brumi që po pushonte në frigorifer.
“E kam bërë brumin dhe e kam lënë të marinohet në mënyrë që të gjithë përbërësit të lëshojnë e marrin nga shija e njëritjetrit. Pasi të piqet byreku, do t’i fus në furrë që të jenë të ngrohta e të mos thahen. Nuk më pëlqen t’i përdor shumë të skuqurat”…
Lalo ndez furrën të parangrohet, ndërsa bashkë dalim në ballkon për të pirë duhan e për të folur për Françesk Radin. Në sallonin e shtëpisë kishte dy paketa, njëra mbi piano e tjetra mbi tavolinë. Tre a më shumë çakmakë e shkrepëse, për çdo rast.
Fjalinë e dytë të bisedës na i ndërpreu telefoni… “Të lutem, pak shpejt sepse jam në një takim dhe po bëj drekën”, volumi i ngritur i aparatit celular përcolli të gjithë përgjigjen nga ana tjetër “Pse, ju gatuani?!”. “Të gjithë kompozitorët e mëdhenj gatuajnë, moj vajzë, por shpejt se kam edhe punë të tjera!” -Punët e tjera të Lalos lidheshin sërish me gruan.
Kur mbaronte së gatuari apo në një ditë që ishte pa takime e impenjime, ai shkonte edhe në klinikën e saj për ta ndihmuar në punë të vogla… Pjesa tjetër e bisedës me Lalon ishte ajo që kemi botuar disa muaj më parë, kur u nda nga jeta kompozitori Françesk Radi. U larguam dhe e mbyllëm bisedën duke folur sërish për gatimin, ndërsa byreku ishte futur në furrë dhe qoftet ishin gati për t’u pjekur.
LALO: FAMILJA IME KA QENË MUZA IME
“Kam kompozuar kur kanë lindur djemtë e mi, kur kam pasur gëzime në familje, kështu që frymëzimi im ka ardhur nga jeta ime dhe e familjes sime. Kam dy djem dhe janë të dy stomatologë, nuk kanë lidhje me artin! Në fakt, nuk do të doja të përfshiheshin në këtë sferë, pasi tregu është bërë shumë i madh dhe mundësitë që ofrohen këtu janë të limituara.
Jo më kot edhe unë përfundova duke gatuar pikërisht për të lehtësuar punën e tyre! Më pëlqen të gatuaj gjellët tradicionale, ato gatime që preferonin dhe prindërit tanë. Sa për gjëra të sofistikuara, nuk i preferoj. Çomlekun e bëj të mirë, më thonë! Pastaj pasha qofte, japrak, i gatuaj gjithashtu shumë mirë.
Marrëdhënia e kompozitorëve me gatimin
CIOACHINO ROSSINI: TË HASH, DASHUROSH, KËNDOSH DHE TË TRESËSH… KJO ËSHTË JETA!
Në pritje të zierjes së orizit që kishte porositur në një restorant të Venecias, Rossini shkroi arien “Di Tanti Palpiti”. Pas shfaqjes së parë më 1813-n, në Teatrin “La Feniçe” në Venecia u bë aria më e famshme në të gjithë Europën, me nofkën “Aria e orizit”. “Nuk njoh ndonjë angazhim më të mirë sesa të ngrënit, pra, të hash vërtet. Oreksi është për stomakun ajo çka dashuria është për shpirtin. Stomaku është dirigjenti i orkestrës së madhe të pasioneve tona”.
Kompozitori, përveçse ishte një nga emrat më të rëndë- sishëm të krijimit të muzikës, kishte pasion kulinarinë. Do të ishte bërë një nga degustuesit më të famshëm nëse nuk do të kishte dominuar gjeniu muzikant. Nuk ishte vetëm Rossini kompozitori që pati marrëdhënie të ngushtë me kuzhinën.
Shumë prej tyre krijuan receta për vete e për miqtë që ende sot i gjejmë nëpër restorantet (kryesisht italiane) e që kanë marrë emrat e krijuesve. Një nga “veprat” e kompozitorit të “Berberit të Seviljes” është edhe sallata “Rossini”. Më e famshme se sallata është mishi. Maxhordomi i shtëpisë së tij e mbajti të fshehtë për një kohë të gjatë prerjen e mishit që bënte kompozitori…
SALLATA “ROSSINI” Përdorni vaj ulliri nga zona e Provencës, në Francë, përziejeni me mustardë angleze, uthull franceze, pak limon, piper të zi, kripë dhe trazojini mirë të gjitha. Shtoni pak tartuf të prerë në feta shumë të holla. Tartufi i jep kësaj pjate dozën e duhur për të të çuar në ekstazë!
GIACOMO PUCCINI, I URITURI I PËRJETSHËM!
“Të hash, të dashurosh, të këndosh dhe të arrish të tresësh… këto janë katër aktet e operës komike që quhet jetë”, këtë pohonte Rossini, por e mbështeste po aq edhe kolegu i tij, Puccini. Në fakt, “sfida” e vërtetë mes të dyve luhet pikërisht në kuzhinë. Jo mbi nota e kompozime, por mbi përbërës, pjata e teknika të këtij lloji. Bianucci ka realizuar një botim të titulluar “Ju bëftë mirë, mjeshtër!”, recetat e Puccini-t janë disa shënime udhëtimesh të mbledhura nga vendet që ai vizitonte.
Ky nuk është i vetmi botim rreth temës që mban emrin e Puccini-t. Mauro Lubrani i ka kushtuar një tjetër libër pasioneve të mjeshtrit në tryezë. Edhe nëse i mungonin paratë, në rini, aq i dhënë sa ç’ishte pas shijes së mirë, sajonte pjata të shijshme që kanë ngelur ende sot në traditën italiane. Ravanelit “Puccini” janë ende sot shumë të famshme në zonën e Toskanës.
“Në mbrëmje, kur kam para, shkoj në restorant, por kalojnë edhe net të tëra kur pi ponç në shtëpi, ha keq dhe e mbush barkun me supëra”. Pas krizës ekonomike, Puccini e zhvilloi pasionin e tij për ushqimin duke e plotësuar edhe me njohuritë e shijen për verën e zgjedhur. Thuhet se autori i “Boheme”, “Toskës” dhe “Madame Butterfly”, shkonte shpesh në një konvent të zonës së tij për të takuar motër Anxhelikën. Pas kësaj vizite, ajo e dinte mirë që fshihej vetëm dëshira e tij për të ngrënë fasulet e saj të shijshme, siç dinte t’i gatuante vetëm ajo!
GIUSEPPE VERDI DHE KUZHINA E RAFINUAR
Ndryshe nga dy kolegët e tjerë, Verdi nuk kërkonte sasi në pjatat që kishte përpara, por donte të ishin të rafinuara. Ishte gjithnjë shumë kërkues dhe ndë- rhynte vetë te kuzhinierët që pjata të realizohej gjithnjë sipas udhëzimeve të tij. Çdo vakt e konsideronte vepër arti dhe nuk bënte asnjë ditë përjashtim! Pasioni i Giuseppe Verdi-t për kuzhinën dhe tryezën e shtruar mirë, vjen nga origjina e tij, Emilia.
Ai bënte kërkime të vazhdueshme për t’i zhvilluar dijet e tij në këtë fushë. Merrej qoftë me pjatat e thjeshta, por me përbërës të pasur, ashtu edhe me ato të rafinuarat që kërkonin teknika më të kujdesshme. Për ta dëshmuar këtë janë letrat e shumta të mjeshtrit që ai vetë ia dërgonte Giuseppina Strepponi-t.
Në to i kuronte sugjerime recetash e i tregonte anekdota gatimi. Verdi organizonte shpesh darka me të ftuar ku përbërësit e preferuar ishin sallamet dhe djathërat tipikë të zonës së tij. Disa shefa me famë botërore, si francezi Henry Paul Pellaprat, i ka kushtuar mjeshtrit orizin e famshëm me kërpudha, shparguj dhe proshutë të pjekur.
Mes recetave të frymëzuara nga Verdi janë edhe “Spageti alla Traviata”, me bazë domatesh dhe borziloku të freskët. Tipari dallues i Verdit ishte gëzimi që merrte nga kënaqësia e të ftuarve, ndërsa hanin ushqimet që u kishte shtruar. Kjo ishte shumë e rëndësishme për të. Më shumë sesa t’i shijonte vetë, donte t’i shijonin të tjerët. Edhe ai bashkohej në këtë pikë me kompozitorët e tjerë: vaktet duhet të ishin një vepër arti!
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
