Adelina Pjetra, Psikologe Klinike & Terapiste EMDR

Insomnia është menduar shpesh edhe si një shenjë mjekësore dhe një simptomë që mund të shoqërojnë disa çrregullime psiqike mjekësore, e karakterizuar nga një vështirësi e vazhdueshme për të rënë në gjumë, qëndruar në gjumë apo gjumë me cilësi të dobët. Insomnia ndiqet në mënyrë tipike nga dëmtimi funksional, teksa personi rri zgjuar.

Pagjumësia mund të ndodhë në çdo moshë, por kjo është veçanërisht e zakonshme tek të moshuarit. Pagjumësia mund të jetë afatshkurtër (deri në tre javë) ose afatgjatë (mbi 3-4 javë); ajo mund të çojë në probleme të kujtesës, depresion, nervozizëm dhe një rritje të rrezikut të sëmundjes së zemrës dhe aksidentet automobilistike.

Ata të cilët kanë probleme me gjumin nganjëherë kthehen drejt përdorimit të pilulave të gjumit, të cilat mund të ndihmojnë, por gjithashtu mund të çojnë në varësinë e substancave apo varësi, nëse përdoren rregullisht për një periudhë të zgjatur.

1. Pagjumësia e përkohshme zgjat për më pak se një javë. Ajo mund të shkaktohet nga një çrregullim tjetër, nga ndryshimet në mjedisin e gjumit, nga koha e gjumit, depresion të rëndë, ose nga stresi. Pasojat e tij, përgjumje dhe performancë e dëmtuar psikomotore, janë të ngjashme me ato të privimit të gjumit.
2. Pagjumësia akute është paaftësia për të fjetur vazhdimisht mirë për një periudhë prej më pak se një muaj. Pagjumësia është e pranishme kur ka vështirësi në inicimin ose mbajtjen e gjumit ose kur gjumi që personi ka bërë është jo freskues ose me cilësi të dobët. Këto probleme ndodhin pavarësisht mundësive dhe rrethanave të përshtatshme për gjumë dhe ato rezultojnë në probleme në funksionimin gjatë ditës. Pagjumësia akute është e njohur edhe si pagjumësia afatshkurtër.
3. Pagjumësia kronike zgjat për më shumë se një muaj. Mund të shkaktohet nga një çrregullim tjetër ose mund të jetë një çrregullim primar. Njerëzit me nivele të larta të hormoneve të stresit apo ndërrime në nivelet e citokineve kanë më shumë gjasa se të tjerët që të kenë pagjumësi kronike. Efektet e saj mund të variojnë në bazë të shkaqeve të saj. Ato mund të përfshijnë lodhje muskulore, halucinacione, dhe/ose lodhje mendore. Pagjumësia kronike mund të shkaktojë vizion të dyfishtë.

Simptomat e pagjumësisë mund të shkaktohen nga ose kur bashkëveprojnë me:

• Përdorimi i drogave psikoaktive (të tilla si stimuluesit), duke përfshirë medikamente të caktuara, si kafeinë, nikotinë, kokainë, amfetamin, aripiprazol, MDMA, ose marrja e tepruar e alkoolit.
• Tërheqja nga drogat kundra ankthit si, benzodiazepinat apo opiodat të cilat shërojnë dhimbjet.
• Operacione të mëparshme në kraharor.
• Sëmundjet e zemrës.
• Çrregullime të frymëmarrjes.
• Sindroma e këmbëve të lodhura, e cila mund të shkaktoj fillimin e pagjumsisë për shkak të ndjesive të parehatshme dhe nevoja për të lëvizur këmbët apo pjesë të tjera të trupit për të lehtësuar këto ndjesi.
• Çrregullimi periodik i lëvizjes së gjymtyrëve, i cili ndodh gjatë gjumit dhe mund të shkaktojë zgjim.
• Dhimbja, një dëmtim apo kusht që shkakton dhimbje mund të përjashtojnë një individ nga gjetja e një pozicioni të rehatshëm në të cilën të flej gjumë, dhe mund të shkaktojë zgjim.
• Ndërrime të hormoneve të tilla si ato që i paraprijnë menstruacioneve dhe ato gjatë menopauzës.
• Ngjarjet e jetës të tilla si frika, stresi, ankthi, tensioni emocional apo mendor, probleme të punës, stresit financiar, lindja e një fëmije dhe humbjeve të mëdha.
• Çështjet gastrointestinale të tilla si urth apo kapsllëk.
• Çrregullime mendore tilla si çrregullimi bipolar, depresioni klinik, crregullimin e pergjithshem te ankthit, çrregullimi i stresit post- traumatik, skizofrenia, çrregullimi obsesiv maniakal.
• Çrregullime të caktuara neurologjike, si një histori të lëndimeve traumatike të trurit.
• Shpërdorimi i recetave të gjumit (qetësues) mund të prodhojë pagjumësi.
• Higjiena e keqe në gjumë, p.sh., zhurma apo mbi-konsumi i kafeinës.
• Një kusht i rrallë gjenetik mund të shkaktojë një formë të rrallë të pagjumsisë e cila quhet pagjumësia fatale familjare.

TRAJTIMI

Është e rëndësishme të identifikoni shkaqet mjekësore dhe psikologjike përpara se të vendosni për trajtimin e pagjumësisë. Cognitive behavioral therapy (CBT) është po aq efektive sa edhe barnat me recetë për trajtim afatshkurtër të pagjumësi kronike. Për më tepër, ka indikacione se efektet e dobishme të CBT, në kontrast me ato të prodhuara nga medikamentet, mund të zgjasin edhe përtej ndërprerjes së trajtimit aktiv. Trajtimet farmakologjike janë përdorur kryesisht për të zvogëluar simptomat në pagjumësisë akute; roli i tyre në menaxhimin e pagjumësise kronike mbetet i paqartë. Disa lloje të ndryshme të barnave janë gjithashtu efektive për trajtimin e pagjumësise. Megjithatë, shumë mjekë nuk e rekomandojmë një përdorim të tillë,  duke u mbështetur në pilula gjumi  për përdorim afatgjatë. Është gjithashtu i rëndësishëm identifikimi dhe trajtimi i sëmundjeve të tjera që mund të kontribuojnë në pagjumësi, të tilla si depresioni, probleme të frymëmarrjes, dhe dhimbje kronike.