Të jesh beqar/e në të 30-at e tua dhe akoma nuk je martuar, nuk ke krijuar familje, nuk është një fat i keq që të ndjek nga pas, por është një fenomen global. Periudha e thyerjes së subkulturës dhe traditave gjithmonë është dhe do të jetë një relativitet në vete, që kërkon kohë dhe merr kohë të gjatë.
Blerta Haxhiaj, studiuese në filozofi,
zv/kryetare e Shoqatës së Sociologëve të Kosovës
Në një vend ku martesa shikohet si një status definitiv për rolin e femrës në shoqëri dhe ajo kalon të 30-40-at e saj, ku cilësohet si një e ‘mbetur në derë’, ato femra nuk janë martuar më, apo femrat e reja shprehin dëshirën për arsimimin e duhur dhe të zhvillojnë karrierën e tyre përpara se të krijojnë familje apo të lindin fëmijë!
Hulumtuesja Nancy Smith-Hefner identifikon disa probleme që përballen ato që ndjekin këtë rrugë. Femrat e reja përpiqen të përshtaten aq shumë në dritare të vogla oportuniteti mundësisht që ndonjëherë duket e pamundur. Duke u përqendruar në arsimimin dhe duke punuar shumë, ato përfunduan duke pyetur se si të gjejnë një partner me të cilin të krijojnë një familje. Ndonjëherë, kjo gjendje vazhdon duke u bërë burim i stresit dhe zhgënjimit.
Pyetja më e shpeshtë që drejtohet është: A jam vetëm unë? Në fakt nuk janë vetëm ato. Njerëzit janë duke përjetuar fenomenin që ka përfshirë tërë globin nga Brooklyn në Paris, Rwanda në Japoni. Ky fenomen quhet ‘pritja’ dhe kjo mund të çojë në një ndryshim thelbësor në mënyrën se si mendojmë për dashurinë dhe partneritetin.
Smith-Hefner, një profesoreshë e asociuar e antropologjisë në Universitetin e Bostonit, ka studiuar për vite me radhë shoqëritë aziatike, por kur ajo filloi të shohë paralele të qarta ndërmjet indonezianëve të rinj të cilët ishin subjekt i hulumtimit të saj dhe studentët e saj të rinj amerikanë në shtëpi. “Ata gjithashtu po përballen me këtë problem se si të gjejnë një partner”, tha ajo. Si një trend që po rritet në rastin e tillë termi ‘çadra’ mund të asocohet me pritjen, ajo referohet mund t’u drejtohet shtyrjes së vendimeve të rëndësishme, të tilla si largimi nga shtëpia e prindërve ose marrja e përgjegjësive të moshës madhore, që për meshkujt në shoqërinë tonë kjo është shumë e pranueshme, por për gjininë femërore kjo është akoma në tranzicion e sipër sepse një femër mund të lërë shtëpinë e prindërve përgjithmonë atëherë kur martohet.
Një nga trendet globale është dhe pritja apo rritja e moshës për martesë sidomos në shtresat e arsimuara, edukuara ku specifikisht dallohen femrat, dhe nga të dhënat e fundit ky trend është shfaqur edhe në Jordani, Kine, US, Ruanda, Guatemala etj. Diane Singerman, e bashkon termin e ‘pritjes’ tek të dyja gjinitë dhe themelet ekonomike, ku për shembull në Egjipt, martesa është shumë shpenzuese për të rinjtë që ta përballojnë ata apo ta menaxhojnë ndërkohë që të kesh fëmijë jashtë aktit martesor, për ta është një gjë që nuk arrijnë ta konceptojnë. Kjo lloj pritjeje mund të godasë shumë rëndë meshkujt. Emigrimi, shkalla e lartë e papunësisë dhe paga të ulëta kombinohen për të mbajtur njerëzit larg nga marrëdhëniet e tilla pra fillimi i familjes. Edhe në vendet ku është e mundur të bëhet një prind pa një martesë të shtrenjtë, normat e lindshmërisë po bien, duke përmendur Greqinë, Spanjën dhe Francën se si të përballet me problemet e pjellorisë që lidhen me moshën, pjesërisht për shkak se të rinjtë nuk mund të përballojnë përgjegjësitë e moshës madhore, si vendin e tyre për të jetuar. Për shkaqe të tilla të rinjtë, femrat e meshkujt e shtyjnë aktin e martesës si shkak që po shfaqet si trend global.
Por nuk është vetëm edukimi universitar që po i bëjnë femrat të presin. Një studim i kohëve të fundit i shumë vendeve nga Afrika sub-sahariane zbuloi se edhe kur vetë femrat që nuk kishin marrë më shumë se arsimi formal, ato kishin gjasa të vononin martesën nëse femrat e arsimuara rreth tyre po e aplikonin këtë. Shumë prej këtyre femrave nuk presin deri në moshën 30-vjeçare, por ato po shtyjnë përsëri kundër modelit tradicional të martesës në adoleshencë, (që bie ndesh me të drejtat e njeriut) duke dashur që në vend të kësaj të fitojnë një përvojë jetësore së pari. (shumë morale dhe etike). Për gratë, ndryshimi i sjelljeve dhe imperativi biologjik e dërgon atë në një debalancim material, i cili tenton të ndihet pasi të jenë gati të fillojnë një familje dhe nuk munden. Kjo është të paktën pjesërisht për shkak të disa pritjeve dhe sjelljeve që nuk po ndryshojnë. Nëse duhet zgjedhur një mashkull për bashkëshort në vendet e varfra apo aty ku niveli ekonomik është shumë poshtë standardeve normale të jetesës, atëherë bashkëshorti shihet si një bankomat. Kjo nuk është domosdoshmërish e drejtë, por është thellësisht e rrënjosur, e lidhur me idetë tradicionale të maskulinitetit, duke siguruar një familje dhe duke e mbrojtur atë, që është e vështirë ta mirëmbash atë. Nëse zgjedhja, aksidentalisht (që aksidenti nuk ekziston sepse raporti shkak-pasoje është i vendosur dhe thjesht ndiqet një linjë veprimi) ose një kombinim i dyjave, femrat gjithnjë e më të arsimuara dhe ambicioze po gjejnë veten të paaftë për të gjetur bashkëshortin që duan në kohën që po kërkojnë. Nuk është për shkak të mungesës së përpjekjes, llojet e burrave që po kërkojnë – të gatshme për t’u nisur në jetën familjare, të gatshme për të kryer, dhe me nivele të ngjashme të arsimit dhe ambicies – thjesht nuk janë atje aq sa janë të nevojshëm. Femrat, atë që po bëjnë përballë pabarazisë, në të shumtën e rasteve po bëjnë atë çka munden. Tashmë më avancimin e teknologjisë është shumë më e lehtë të caktosh një takim se sa në vitet e kaluara.
Por një zgjidhje më e madhe për këtë çështje mund të jetë një ndryshim paradigme, që e sugjerojnë akademikët. Të dyja gjinitë, gratë dhe burrat mund të kenë nevojë të fillojnë të mendojnë me të vërtetë ndryshe në lidhje me rolet gjinore dhe atë që ata duan nga një martesë. Një zgjidhje e qartë është për femrat, meshkujt dhe shoqëritë përreth tyre (duke përfshirë figurat me ndikim si prindërit) që të pranojnë idenë e grave që të bëhen shtylla kryesore e familjes për familjet, tha Smith-Hefner. Një ndryshim i tillë mund të përfshijë gratë që martohen me burra që janë më të rinj se ato. Në mënyrë që kjo të funksionojë, shoqëritë do të duhet të kapërcejnë paragjykimet e tyre, por sigurisht, ka probleme të tjera se sa gjykimi shoqëror.
Njerëzit shtypen për një numër të madh arsyesh, dhe është shumë e vështirë të ndryshosh se kush është tërhequr thjesht nga përpjekja e vullnetit. Pra pritja mund të shfaqet si shumë e zakonshme në një vend ku femrat dhe nganjëherë njerëzit e vënë fazën e ardhshme të jetës së tyre në pritje, sepse ata nuk janë në gjendje të gjejnë partnerin që ata duan ose mbahen nga detyrimet financiare. Martesa formale nuk është struktura e vetme në të cilën mund të kesh një familje dhe njerëzit me siguri po eksperimentojnë me mënyra të tjera për të përparuar në fazën e ardhshme të jetës, duke përfshirë zgjedhjen e tyre që mos të kenë fëmijëve, ose duke pasur dhe ngritur ato në kontekste më pak tradicionale. Një gjë që bie shume ndesh në kulturën tonë shqiptare edhe pse shumë fëmijë po rriten nga nënat beqare apo me prindër të divorcuar ose birësimi. Por shumë njerëz duan, nëse jo martesa, të paktën “një partner riprodhues monogam shumë i sigurt dhe shumë i përkushtuar” para se të sjellin fëmijë në botë, thotë Inhorn – “Derisa kjo ide të ndryshojë, dhe derisa njerëzit të ndihen më të sigurt të jenë prindër të vetëm … Unë thjesht mendoj se kjo çështje do të jetë një çështje globale”.
Sipas të dhënave të INSTAT – zhvendosja drejt moshës më të vjetër për martesë konfirmohet edhe nga llogaritjet e mesatareve të moshës për martesë. Informacioni i bazuar mbi statistikat vitale për moshën mesatare në martesë tregon një rritje nga 28,5 në vitin 2006 në 30,4 vjeç në vitin 2016 për meshkujt si dhe nga 23,1 në 25,1 vjeç për femrat. Kjo rritje është e dukshme për të dyja gjinitë. Shtyrja e moshës për martesë nuk është fakt i keq apo syri i keq është thjesht një fenomen global. Kush mund ta ndryshojë atë? Vetë njeriu!
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
