Prej kohësh dihet se njeriu është një qenie njëherazi biologjike dhe shoqërore. Dihet gjithashtu se njeriu, si qenie shoqërore, ka një ndërgjegje që nuk resht së pasuruari e stërholluari, falë zhvillimit të vetë shoqërisë nga të gjitha pikëpamjet – ekonomike, kulturore, shkencore etj, etj. – në gjirin e së cilës ai evoluon që nga fillimet e qytetërimit, pra duke nisur pak a shumë nga dhjetë mijë vjet më parë.
Edmond Tupja
Nga ana tjetër, pavarësisht se është civilizuar, njeriu ruan në thellësi të nënvetëdijes disa prirje instinktive, të cilat, kur ndrydhen gjatë nën trysninë e ligjeve, të rregullave e të kufizimeve të nevojshme për një bashkëjetesë të harmonishme në komunitet, mund të kthehen në agresivitet, margjinalizim e devijim nga normat etike, falë të cilave njerëzimi administron drejtpeshimin e ekzistencës së tij. Në këtë moment lind problemi i raportit midis së Mirës e së Keqes brenda shoqërisë dhe, detyrimisht, brenda vetë individit, si pjesë përbërëse e kësaj të fundit.
Në këtë aspekt, jo vetëm fetë monoteiste, por edhe filozofia, e mbështetur te shkencat humane, si: sociologjia e psikologjia, pa harruar psikanalizën, e vënë theksin te liria e njeriut si nocion themelor, pa të cilin problemi i raportit midis së Mirës e së Keqes nuk do të gjente kurrë veçse zgjidhje të pjesshme e të përkohshme.
Historia e njerëzimit dëshmon që një shoqëri përnjëmend demokratike e vendos të Mirën në qendër të ekzistencës së vet sipas parimit “liria e njërit mbaron atje ku fillon liria e tjetrit” me synim harmonizimin e interesave vetjake të individit me interesin e përgjithshëm të saj. Në këtë kuadër, një shoqëri e tillë bën çmos – përmes mekanizmave të saj edukues, arsimorë e kulturorë – që të promovojë vlerat më të mira shpirtërore të gjithë subjekteve të saj pa dallim klase, feje, botëkuptimi e race, si drejtësia, ndershmëria, respekti për njëri-tjetrin, dashuria për punën, solidariteti me më të dobëtit – jetimë, invalidë, handikapatë – e me pakicat e llojeve të ndryshme, mobilizimi kundër diskriminimeve e përjashtimeve.
Promovimi i këtyre vlerave shpirtërore mbështetet gjithashtu te respektimi i diferencave sipas parimi të njohur “Të ndryshëm, por të barabartë” dhe, në këtë drejtim, toleranca dhe bamirësia shfaqen si dy prej mjeteve më të efektshme për të forcuar e përforcuar atë që quhet kohezion social.
Në shekullin XVIII, shekulli i ndriçimit të mendjeve në Francë, ndër filozofët më të njohur, Volteri mëtonte se njeriu lind i keq, por shoqëria mund ta përmirësojë deri diku, Rusoi se ai lind i mirë, por shoqëria e prish, kurse Didëroi se ai nuk lind as i mirë e as i keq, por bëhet i tillë në shoqërinë ku nis të jetojë.
Shoqëria e sotme – ajo demokratike, e emancipuar dhe tolerante, falë koncepteve dhe praktikave të saj, i jep, me sa duket, më shumë të drejtë Didëroit: në një sërë vendesh të zhvilluara, si vendet nordike të Europës apo Amerika e Veriut, e Mira vlerësohet nga shoqëria, kultivohet nga individi dhe mbrohet nga shteti, pra funksionon, anipse përballet hera-herës me të Keqen.
Botuar në Revistën “Psikologjia”, Nr. 136
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
