Kur largohet nga kjo botë një njeri i zakonshëm, si gjithmonë jeta vazhdon duke lënë pas gjurmët e një dhimbjeje që të shoqëron gjatë, por, kur largohet një artist i madh, jeta ndalet për një çast dhe shpirti kolektiv dridhet….
Kështu ndodhi sot me lajmin e ndarjes nga jeta e Dhimitër Anagnostit, mjeshtrit të madh të ekranit, Artist i Popullit dhe Nder i Kombit. Me të, Shqipëria humbi jo vetëm një regjisor, por një poet të dritës, një kronikan të shpirtit të saj, një artist që e ktheu realitetin e thjeshtë në art universal.
Anagnosti nuk ishte thjesht regjisor; ai ishte poet i imazhit, mjeshtër i rrëfimit, ku çdo plan filmik ishte një varg poezie dhe çdo sekuencë një metaforë e jetës.
Filmografia e tij është një mozaik i gjallë i fatit shqiptar: nga dashuria e pamundur, tek vuajtjet e luftës; nga dilemat morale të njeriut, tek triumfi i shpirtit njerëzor mbi vështirësitë.
Ai e ngriti kinemanë shqiptare në një dimension që i kapërcente kufijtë. Në artin e tij nuk mungonte as humori i hollë, as ironia e nënkuptuar, as tragjikja e fateve njerëzore.
Ekrani i tij nuk ishte kurrë i ftohtë; ishte gjithmonë i mbushur me ndjenjë, si një letër dashurie për popullin e vet.
Në filmat e tij shfaqet një enciklopedi e gjallë e jetës shqiptare. Ai e shihte njeriun jo si individ të izoluar, por si pjesë të një universi, të lidhur me zakone, me sofrën, me këngën, me dhimbjen kolektive.
Në figurat e tij kinematografike gjejmë bujkun, intelektualin, nënën që pret të birin nga lufta, fëmijën që kërkon dritën e lirisë… Të gjitha këto arketipe, të mbledhura bashkë, formojnë ADN-në shpirtërore të kombit tonë.
Anagnosti ishte një antropolog i fshehtë: ai ruajti në film traditat, gjuhën e trupit, ritualet, mënyrën si shqiptarët gëzonin e vajtonin. Falë tij, shumë prej këtyre pasurive do të mbeten të gjalla edhe kur koha t’i ketë fshirë nga kujtesa e përditshme.
Në zemër të filmave të Anagnostit është gjithmonë drama e shpirtit njerëzor. Personazhet e tij nuk janë kurrë të thjeshtë. Ata përballen me zgjedhje të dhimbshme, me dilema morale, me ndjenja që i përplasin mes dashurisë dhe detyrimit, mes ëndrrës dhe realitetit.
Ai e kuptoi thellë se njeriu është një univers i brishtë, ku përplasen forcat e arsyes dhe të emocioneve. Prandaj filmat e tij nuk janë vetëm histori për t’u parë, por pasqyra ku shikuesi sheh veten. Ky dimension psikologjik i dha kinemasë shqiptare një thellësi që e afron me artin e madh botëror.
Anagnosti nuk e kuptonte artin si luks për elitën, por si bukë shpirtërore për shoqërinë. Në periudha të vështira politike dhe sociale, ai arriti të krijojë filma që i dhanë popullit jo vetëm argëtim, por edhe mendim të thellë e reflektim për shpresë.
Ai ishte i vetëdijshëm se kinemaja ishte kujtesë kolektive, një arkiv i shpirtit kombëtar. Filmat e tij sot janë dokumente shoqërore po aq sa janë kryevepra artistike. Përmes tyre, gjeneratat e ardhshme do të kuptojnë si jetuan shqiptarët, si ëndërruan, si vuajtën dhe si rezistuan.
Dhimitër Anagnosti iku fizikisht, por ai mbetet i pranishëm në çdo ekran ku shfaqen filmat e tij, në çdo bisedë ku përmendet kinemaja shqiptare, në çdo zemër ku arti i tij ka lënë gjurmë. Ai është kujtesa e gjallë dhe e përjetshme e së përditshmes tonë, një dritë që nuk do të shuhet kurrë…
Të flasësh për të sot është një akt mirënjohjeje, por edhe një thirrje për të kuptuar se arti nuk është kurrë i rastësishëm: është kujtesë, identitet dhe përjetësi.
Dhimitër Anagnosti e bëri kinemanë shqiptare të flasë me gjuhën e përjetësisë. Dhe kjo është trashëgimia e tij më e madhe.
Ishim fatlumë që shijuam dhe jetuam magjinë e artit tënd të rrallë!
Tashmë, Panteoni i Kulturës sonë Kombëtare e ka gdhendur me shkronja ARI emrin tënd të pavdekshëm, ashtu si italianët emrin e Fellinit.
Lamtumirë, miku im i shtrenjtë!
Të qoftë dheu i lehtë dhe pusho në paqen e merituar!
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
