Shumë prej nesh kanë qëllime të mëdha dhe të vogla. Por çfarë na mban të përmbushim qëllimet tona? Pse disa qëllime përmbushen me sukses dhe disa mbeten në listën tonë të detyrave, duke na bezdisur për muaj apo për vite me radhë?!
Msc. Joana Brami, Psikologe Klinike Zhvillimi dhe Marrëdhëniesh
Megjithatë, çdo njeri duhet të vendosë qëllime, të cilat kanë gjasa të përmbushen. Edhe pse disa mund të ketë ndryshime në mënyrën e përcaktimit të qëllimeve, këto mund të kenë një ndikim të madh në mundësinë tuaj për t’i përmbushur ato.
Megjithatë, tek shumë prej nesh problemi nuk qëndron në qëllimet që ne vendosim, por nga mënyra se si e parandalojmë veten nga përmbushja e tyre. Ju mund të keni qëllime më funksionale dhe më realiste në botë, por nëse jeni të angazhuar në vetësabotim, atëherë mendoni pse? Shansi juaj për të realizuar një gol është zhdukur para se ta filloni.
Vetë-sabotimi, nëse i referohemi si sjellje vetëmposhtëse, mund të ndërhyjë në planet dhe arritjet tuaja. Pse na ndodh kjo? Ka shumë mënyra.
Vetësabotimi është çdo veprim që vjen në rrugën e qëllimit tuaj. Mund të jetë kërkesa për të përfunduar detyrën brenda afatit të caktuar, por kjo mund të shërbejë si një përqendrim më i mirë në të ardhmen dhe realizimin e detyrave në mënyrë të suksesshme.
Vetëkontrolli është e vetmja mënyrë e cila na ndan nga pasardhësit tanë të lashtë dhe nga pjesa tjetër e mbretërisë së kafshëve në sajë të anatomisë së korteksit prefrontal. Është aftësia për të nënshtruar impulset tona dhe për të arritur qëllime afatgjata.
Në vend që t’i përgjigjemi impulsive të menjëhershme, ne mund të planifikojmë dhe vlerësojmë veprimet alternative, dhe shpeshherë, të shmangim gjërat që ne pendohemi më vonë. Aftësia për të ushtruar vetëkontroll zakonisht quhet vullnet. Kjo është ajo që na lejon të drejtojmë vëmendjen tonë dhe ajo nënkupton të gjitha llojet e arritjeve.
Ekziston një debat i rëndësishëm në shkencë nëse vullneti është një burim i fundëm. Disa studime tregojnë se përdorimi i energjisë së vullnetit, shtron kërkesa të mëdha për energjinë mendore, duke e motivuar atë, sidomos në rezervat e glukozës, e cila përkufizohet si “karburanti i preferuar i trurit” duke ngopur egon tuaj. Kjo është arsye që ne jemi më të prirur të na zotërojnë ndjenja stresuese që ne ndjejmë kur jemi në top listën e arritjeve.
Pse ne dështojmë në kontrollin e impulsive?
Varësia është kushti themelor që një person angazhohet në përdorimin e një substance ose sjellje, në të cilën efektet e dobishme japin një nxitje bindëse për të ndjekur vazhdimisht sjelljen, pavarësisht pasojave të dëmshme. Varësia mund të përfshijë përdorimin e substancave si alkooli, opiodet, kokaina, nikotina etj, si dhe sjellje të tjera si: bixhozi. Madje është vërtetuar shkencërisht që substancat dhe sjelljet e varësisë kanë një tipar kyç neurobiologjik, duke aktivizuar rrugët e trurit të shpërblimit dhe përforcimit, shumë prej të cilave përfshijnë dopaminë neurotransmetues.
Megjithatë, gjithkush lë pas dore gjërat, madje deri në minutën e fundit, ka dhe persona që shmangin detyrat e vështira dhe qëllimisht kërkojnë tërheqje. Pra shumica e teknikave ka të bëjë me luftën e madhe brenda vetes, pra me vetëkontrollin, si dhe luftën brenda mendimeve tona për të parashikuar si do të ndjehemi sot ose ditën tjetër. “Nuk më duket sikur” merr përparësi mbi qëllimet, megjithatë ajo kërkon një spirale në rënie të emocioneve negative që pengojnë përpjekjet e ardhshme.
Shumë prej nesh thonë se disa detyra kryhen më mirë nën presion, por kjo duket si një mënyrë për të justifikuar vendosjen e gjërave. Është e mundur për të kapërcyer zvarritjen me përpjekje, perfeksionistët janë shpesh më të predispozuar, madje është psikologjikisht më e pranueshme të mos trajtohet kurrë një detyrë, sesa të ballafaqohet me mundësitë e rënies së performancës.
Megjithatë, zvarritja, vetëmjekimi me drogë ose alkool, si dhe çrregullimi i të ngrënit nga stresi, dhe konflikti ndërpersonal është ndër më të njohurat dhe më të përdorurat. Këto veprime mund të jenë të rrezikshme për shkak se janë kaq delikate. Por me rritjen e këtyre veprimeve, vetësabotimi mund të ndërtojë dhe krijojë një pus të thellë të humbjes së vetes, që është vështirë të trajtohet.
Pse t’ia bëjmë vetes këtë gjë?
Këto janë gjashtë arsye të mëdha:
Vetëvlerësimi, kur ju ndjeni që gjatë suksesit ose lumturisë nuk e meritoni. Në këtë mënyrë shumë njerëz përpiqen të punojnë shumë për të arritur shumë. Sepse ata mendojnë se duhet të kompensojnë një ndjenjë të pamjaftueshme të vetëimponuar. Por kur frytet e punës të çojnë në gjëra të mira (kjo mund të jetë me shpërblim material ose rritje në status ose pushtet).
Kokëfortësia, nëse gjërat nuk zgjidhen, sepse ato vërtet nuk mund të zgjidhen pasi kjo është e vetmja mundësi. Ne mund të fajësojmë veprimin në vend të vetes sonë. P.sh: “Natyrisht nuk kam ndjekur klasën, sepse nuk kam studiuar kurrë për një provim”. Përderisa këto arsye mund të jenë të vërteta, ato mund të jenë më pavlerë dhe më lehtë për t’u kuptuar sesa arsyet e vërteta që besojmë se janë të vërteta.
Familjariteti! E megjithatë njerëzit duan të jenë të qëndrueshëm. Ne gjithashtu priremi të zgjedhim qëndrueshmërinë mbi kënaqësinë tonë. Nëse ju jeni përdorur për të qenë ose për t’u ndjerë i neglizhuar, keqtrajtuar ose shfrytëzuar, është çuditërisht qetësuese për ju të vendoseni në atë pozitë. Ju ndoshta keni qenë kështu gjatë gjithë jetës tuaj, dhe ndërsa zgjidhni të mos jeni të lumtur, gjë e cila është e vështirë për t’u kuptuar.
Mërzitja e dukshme: Ndonjëherë ne vetësabotojmë thjesht për të shtypur butonat. Marrja e një lufte dhe nxitja e dramës mund të nxitojë, por sigurisht këto nuk janë akte të rastit. Sabotimi i vetes krijon ndjenjën e njohur të jostabilitetit dhe të panikut. Shumica e njerëzve mendojnë për vetëhumbjen si frikë e suksesit. Por thellë brenda vetes, dëshpërimi mbi arritjet nuk është me të vërtetë një frikë nga ambicia dhe vlera juaj, është frika e përpjekjes për të mirën dhe jo të suksesit, për t’u ulur personalisht dhe për t’u poshtëruar publikisht, ndërsa shqetësohemi që më e mira jonë thjesht nuk ndodh.
Sa më shumë të ballafaqoheni me mendimet, aq më shumë i mohoni vetes mundësinë për të punuar nëpërmjet tyre, dhe më shumë e mbani veten mbyllur në një model negativ.
Provoni të pranoni mendimet tuaja dhe të ballafaqoheni me to, duke theksuar se ato janë vetëm mendime dhe etiketimi i tyre si i tillë.
Fshehja e ndjenjave tuaja. Një mik i ngushtë për të shmangur mendimet e mërzitshme, po përpiqet të shtypë ose të maskojë ndjenjat që konsiderohen të papranueshme. Shumë njerëz mendojnë se po të pranosh plotësisht ndjenjat, atëherë është tallje dhe histeri. Por lejimi i vetes për të ndjerë gjëra nuk është njësoj si lëshimi i emocioneve mbi botën në përgjithësi. Në të vërtetë do të keni më pak gjasa që t’i lëshoni ndjenjat në mënyra të papërshtatshme nëse i keni njohur ato dhe nëse keni punuar me to në mënyrë të përshtatshme.
Shpeshherë ne mposhtim ndjenjat nga fajësia ose frika. Por ndjenjat kur janë të fshehura bëhen gjithnjë e më të mëdha. Dhe ato janë të prirura për t’i gërryer njerëzit nga brenda. Emocionet nuk duhen fshehur sepse kanë tendencë të shkojnë më larg.
Të kesh frikë nga mendimet e tua. Një nga mënyrat më të lehta për të siguruar që një mendim do të ketë pushtet mbi ju, është ta shtypni atë. Ndonjëherë e bëjmë këtë sepse mendimet tona na trembin, ose ndjehemi fajtor për ta pasur atë. Kur shtypni një mendim nuk keni asnjë mundësi ta përpunoni atë, ta kuptoni, ta ndjeni dhe ndoshta ta vendosni përfundimisht se nuk ka kuptim. Ironikisht duke ecur rreth frikës se çfarë truri juaj ka për thënë, jep mendimin tënd shumë të rëndësishëm. Kjo është një shenjë dalluese e njerëzve që luftojnë me të menduarit obsesiv. Këta njerëz janë të bllokuar në një betejë të përpjekjes së dëshpëruar për të luftuar.
Këto metoda të vetësabotimit, mund t’i pengojnë ata të jenë aty ku duan të jenë, duke ndrequr atë që duhet rregulluar dhe duke u bërë personi që ata duan të jenë. Ju mund të dini se çfarë doni dhe të jeni të sigurt për drejtimin për të marrë atë që doni, por nuk është e pazakontë të mbërtheheni nga një rutinë vetësabotimit.
Tashmë, ju duhet të bëni një kthesë në mënyrën tuaj të menduarit, duke pranuar atë që është bërë dhe duke bërë një kthesë të konsiderueshme dhe duke e përdorur këtë fakt për veprimet tuaja të ardhshme. Secila mënyrë e të menduarit është një rrotullim i ri, dhe më funksional në mentalitetin “nëse vetëm”…
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
