Ka diçka po aq të pashmangshme sa vdekja. Dhe kjo është jeta.
(Charlie Chaplin)
Përgatiti Esmeralda Birçaj, eksperte e shëndetit mendor
Pas “studentëve të këqij, të rriturve gjenialë” vazhdojmë me disa njerëz që ose nuk shkuan fare ose qëndruan aq pak në shkollë sa nuk patën kohë të mësonin asgjë. Por të gjithë në fushën e tyre ndikuan aq shumë në botë sa mund të themi se ata e formësuan atë – vetëm me fuqinë e mendjeve të tyre.
Thomas Edison shkoi në shkollë në moshën tetëvjeçare dhe qëndroi për tre muaj. Ai ishte i fundit në klasë dhe mësuesi “nuk e përtypte dot”. Babai i Edisonit besonte se djali i tij ishte i çalë (ndoshta nuk ishte shumë inteligjent).
Një ditë mësuesi i tha Edisonit – para gjithë klasës – se ishte kokëbosh. Thomas, i cili nuk ishte fëmija më i bindur, menjëherë doli nga klasa dhe në shtëpi i tha qartë nënës së tij se ai nuk do të kthehej kurrë në shkollë. Dhe vërtetë kështu bëri (shkolla nuk ishte e detyrueshme në 1855). Ai qëndroi në shtëpi për të studiuar, duke pasur nënën e tij si mësuese. Ajo mund t’i mësonte vetëm bazat (kolivogramet, siç thoshin të moshuarit).
Thomas Edison
Në moshën nëntëmbëdhjetëvjeçare, Edison shkroi letra pa përdorur asnjë shenjë pikësimi. Por çfarë përshtypje do të na bënte nëse dikush do na dërgonte një letër pa presje dhe pika?
Edisoni i vogël, përveç pikësimit, tregoi interes të madh për leximin. Ai lexoi Shekspirin, Dikensin dhe gjithçka tjetër që i ra në dorë gjatë gjithë ditëve. Derisa një ditë nëna e tij i solli librin “Shkolla e Fizikës”, dhe më pas lindi shpikësi Edison. Ai ngriti një punëtori të vogël në bodrumin e shtëpisë dhe eksperimentonte gjithë ditën.
Në moshën dymbëdhjetëvjeçare, ndërsa mblidhte vetë një telegraf dhe ndërtonte një kurth elektrik për minjtë, e kuptoi se i duheshin para për të përmirësuar laboratorin e tij dhe filloi të kërkonte punë. Gjeti në një qytet fqinj. Për të arritur atje atij iu desh të udhëtonte me tren tre orë në ditë. Edisoni përfitoi nga kjo kohë për të lexuar dhe për të fituar para duke u shitur pasagjerëve fruta, arra dhe ëmbëlsira.
Më vonë, filloi t’u shiste udhëtarëve dhe gazetën e tij! Bleu një makinë manuale shtypi të vjetër nga një shitës i dorës së dytë dhe kur u largua, shkroi, dokumentoi dhe shtypi një gazetë të vogël që bazohej në oraret e trenave dhe disa lajme politike.
Në kthim e shiti.
Edison vazhdoi më tej (të fitonte para dhe të investonte në laboratorin e tij) dhe bëri disa nga shpikjet më të rëndësishme: Mikrofoni, fonografi, llamba, betoni dhe ai përsosi telefonin, kamerën, gjeneratorin elektrik.
Në 1882, në moshën 35-vjeçare, ai vuri në punë termocentralin e parë (në New York). Dy mijë e gjysmë patenta mbajnë emrin e tij – dhe, gjithashtu, kanë shenja pikësimi. Le të kujtojmë frazën e tij më të famshme: “Gjeniu është 1% frymëzim dhe 99% djersitje”.
Abraham Lincoln
Një tjetër “i paarsimuar” ishte Abraham Lincoln (Daniel Day-Lewis ishte një student i mirë). Linkoln me “shpalljen e emancipimit” u dha liri skllevërve të Amerikës deri atëherë. Kjo është arsyeja pse ai u vra tre vjet më vonë.
Abe ishte djali i një sharrëxhiu dhe nuk shkoi në shkollë fillore për një vit. Por ndërsa punonte si i nënshtruar ndaj një pronari toke, ai përfitonte nga çdo kohë e lirë për të mësuar dhe lexuar (kryesisht gazeta). Në moshën njëzetegjashtëvjeçare ai filloi të studionte juridik dhe vetëm dhe dy vjet më vonë, iu dha një licencë për të ushtruar profesionin e avokatit. Gjatë karrierës së tij politike, kundërshtarët e tij vazhdimisht kishin në shënjestër prejardhjen e tij të varfër dhe mungesën e arsimit zyrtar, por Linkolni nuk ndihej i disavantazhuar për këtë.
Duke lënë shpikjet dhe politikën, do të kalojmë në fushën e letërsisë, ku do të takojmë dy “të mëdhenj”, të cilët gjithashtu ishin autodidaktë.
Mark Twain
I pari është një nga shkrimtarët më të dashur, pasi “Tom Sawyer” dhe “Hickleberry Finn” kanë qenë bestseller për 150 vitet e fundit.
Mark Twain (emri i vërtetë Samuel Lanhorn Clemens) do të ishte përshkruar si një fëmijë hiperaktiv dhe do ta kishin mbushur me ilaçe nëse ai do të kishte lindur në kohën tonë. Nëna dhe mësuesja e tij me kënaqësi do ta kishin bërë këtë, pasi duket e pamundur që Sam të qëndronte në një vend për më shumë se një sekondë.
Ai bëri disa mësime, gjithsej disa javë.
Dymbëdhjetë vjeç – dhe ndërsa ai sapo kishte mësuar të lexonte – babai i tij vdiq dhe Clemens u detyrua të punonte. Bëri çfarë punësh gjeti duke udhëtuar në Amerikë nga njëra anë në tjetrën. Ai punoi në një varkë lumi nga e cila mori pseudonimin e tij, Mark Twain.
Ai punoi në një shtypshkronjë dhe pak kohë më vonë ndërmori redaktimin e një gazete të vogël bujqësore, me 50-100 lexues.
Twain filloi të shkruante lajme rurale me humorin që karakterizonte librat e tij. Ai tha, për shembull, se koha ishte e mirë për krasitjen e patateve. Gazeta e tij pati një sukses të madh dhe ai shpejt filloi të shkruajë artikuj për të tjerët.
Ai bëri raportime udhëtimesh nga e gjithë bota, – kishte kaluar gjithashtu nëpër Greqi – dhe kur librat e tij u botuan, fitoi famë dhe njohje në të gjithë botën.
Në moshën gjashtëdhjeteshtatëvjeçare, fëmija i pazhvilluar u bë mjek në Universitetin e Misurit, si dhe në Universitetin e Oksfordit.
Charles Dickens
Një tjetër “i paplotë” që u bë një nga romancierët më të rëndësishëm të të gjitha kohërave ishte Charles Dickens. Ai shkoi në shkollë deri në moshën njëmbëdhjetëvjeçare, por atje ai përjetoi tmerr, siç e përshkruan në “David Copperfield”. Ai shkruan për mësuesin e tij, Z. Crick, i cili ndoshta shijonte rrahjen e studentëve: “Në të vërtetë mendoj sot, kur shoh prapa meje, çfarë fillimi i tmerrshëm i jetës, të poshtërohesh dhe tërhiqesh zvarrë nga një njeri kaq i paaftë dhe i pafytyrë”.
Njëmbëdhjetëvjeçari Charles u detyrua të linte shkollën për t’u kujdesur për pesë vëllezërit e motrat e tij më të vegjël dhe të punonte në një fabrikë artizanale ilaçesh, pasi prindërit e tij mungonin. Pas pak, e gjithë familja u arrestua dhe u burgos në burgun e debitorëve! Vetëm Charles arriti të shpëtonte nga burgu dhe u la në një dhomë pasi kishte trashëguar vetëm një kuti me libra. Ai po lexonte “Robinson Crusoe” dhe “Udhëtimet e Gulliverit” dhe ëndërronte të shkruante diçka të ngjashme. Më në fund arriti të shkruajë shumë më mirë se ata.
Charlie Chaplin
Rasti më goditës i vetërealizimit është ndoshta ai i Charlie Spencer, i cili si Charlot dëshironte të bëhej figura më e njohur e shekullit XX (së bashku me Adolf Hitlerin, me të cilin kishte vetëm katër ditë diferencë).
Charlie nuk shkoi kurrë në shkollë. Qëllimi i vetëm në fëmijërinë e tij, siç thotë ai, ishte: “Si ta plotësoj urinë time”. Ai jetoi në Londër me nënën dhe gjysmë vëllain e tij, në varfëri të papërshkrueshme. Babai i tij, një aktor që ishte bërë një alkoolist, i kishte lënë herët. (Kohët e fundit është raportuar se Chaplin ishte me origjinë cigane, por kjo nuk është konfirmuar).
Shumë shpejt nëna e tij, një ish-pianiste që punonte si rrobaqepëse, u shemb psikosomatikisht dhe u mbyll në azilin e çmendur, ndërsa fëmijët zunë vendin e tyre në jetimore.
Djali i Chaplin shkruan:
“Fëmijët në jetimore asnjëherë nuk kishin ushqim të mjaftueshëm dhe rroba të ngrohta. “Për krimin e tyre, i cili nuk ishte asgjë më shumë se varfëri, ata u trajtuan si kriminelë.”
Chaplin qëndroi atje për një kohë të gjatë. Duke u rritur dhe me ndërmjetësimin e babait të tij, ai mori rolet e para, si humorist, në teatër. Pasi bëri disa para, ai bëri rrugën për në Amerikë. Atje, në moshën 21-vjeçare, filloi të shqetësohej për mungesën e shkollimit.
“Doja,” shkroi ai, “të dija më shumë se të tjerët, në mënyrë që të mbrohesha nga përbuzja e treguar nga bota ndaj të paarsimuarve dhe injorantëve”.
Libri i parë që bleu ishte gramatika angleze dhe më pas një fjalor anglisht-latin. A mendoni se i mësoi përmendësh për disa ditë? Jo, librat u lanë në një valixhe ndërsa ai i merrte. Libri tjetër që ai bleu ishte “Bota si vullnet dhe si shfaqje” e Schopenhauer-it. Ky libër, thotë Chaplin, e lexoi për dyzet vjet, herë pas here nga fillimi, “pa u thelluar kurrë në kuptimin e tij”. Ky ishte i gjithë edukimi njerëzor që ndryshoi kinemanë dhe bëri kaq shumë njerëz në çdo cep të globit të qeshin dhe të qajnë.
Dhe do ta përfundojë listën e “të paarsimuarve” me një burrë që kishte vendosur që nga mosha tetëvjeçare se çfarë dëshironte të bënte – dhe deri në kohën kur e bëri ai kishte mësuar gjashtëmbëdhjetë gjuhë.
Heinrich Schliemann
Heinrich Schliemann, në moshën tetëvjeçare, pa në një revistë një përfaqësim nga Troja e djegur dhe vendosi që duhej ta gjente atë. Babai i tij u përpoq ta bindte se Troja ishte një qytet mitik – kështu besonin atëherë. Por fëmija kishte vendosur një qëllim.
Në moshën katërmbëdhjetëvjeçare, dhe pasi kishte mësuar shumë pak “shkronja” nga babai i tij, Schliemann detyrohet të bëhet një nxënës i një tregtari. Duke kuptuar se për të bërë gërmimet do të duheshin shumë para, Heinrich gjeti një punë të re në një anije që do ta çonte në Amerikë, “vendi i mundësive”. Fatkeqësisht anija u mbyt pranë bregdetit Holandez dhe Heinrich qëndroi në Holandë. Atje, ndërsa punonte si lajmëtar në një ndërmarrje tregtare, gjeniu i tij gjuhësor ishte i dukshëm. Në tre vjet ai mësoi të lexonte dhe shkruante: Holandisht, Anglisht, Frëngjisht, Spanjisht, Italisht dhe Portugezen.
Më vonë ai shkoi në Shën Petersburg, ku mësoi rusisht dhe filloi tregtimin e bojërave indiane, nitro, squfur, etj.
Në moshën 26-vjeçare ishte një milioner dhe filloi të punojë në Amerikë. Gjatë udhëtimit (gjashtë javë) ai mësoi polonisht dhe suedisht. Ai bëri shumë para duke bërë tregti në ar dhe posa kishte mbledhur mjaftueshëm, filloi të mendonte për ëndrrën e tij të fëmijërisë: Të zbulonte Diellin e Homerit.
Gjuhët e fundit që mësoi ishin arabishtja dhe greqishtja. Ai udhëtoi në Lindje dhe, më në fund, u vendos në Greqi (ku u martua me një grua Greke).
Në moshën 48-vjeçare dhe bazuar kryesisht në Iliadë, filloi gërmimet në Azinë e Vogël. Pas një kohe të shkurtër ai gjeti në të vërtetë qytetin e ëndrrave të tij (dhe disa më shumë më pas).
Të tjerë të paarsimuar ishin Alfred Nobel, një suedez i cili u detyrua të linte shkollën në moshën nëntëvjeçare dhe të shiste shkrepëse për të mbijetuar; Andrew Carnegie, një skocez që punonte në një fabrikë tekstili dhe Benjamin Franklin i cili shkoi në shkollë për një vit e gjysmë.
Në një shkrim tjetër do të mësojmë për të shkëlqyerit në shkollë dhe në jetë – dhe do të takojmë: Lenin, Trocki, Stalin – të tre të Revolucionit të Tetorit.
(Historitë e të pashkolluarve vijnë nga libri i Gerhard Prouze:
“Të rriturit në shkollë – legjenda dhe e vërteta për suksesin në jetë”.
Titulli origjinal: “Genies in der schule”. Notos Ltd. Ltd. 1977)
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
