Një nga qëllimet më të rëndësishme të psikologjisë është të ndihmojë në kujtimin se qeniet njerëzore janë qenie shoqërore; dhe si të tilla një nga nevojat kryesore të njeriut është të krijojë marrëdhënie domethënëse ndër-njerëzore.
Sidoqoftë, nëse qenia njerëzore është në rrethana që përcaktojnë izolimin e tij, nevoja për të vendosur lidhje do të çojë në zhvillimin e fantazive që nuk pasqyrojnë realitetin e vërtetë. Këto fantazi karakterizohen nga paragjykime dhe instinkte të rrezikshme dhe të pakontrollueshme. Paranoja, sipas psikanalistit Zoja, përveç krijimit të kushteve të izolimit ka avantazhe, pasi lejon: të minimizojë energjitë e përdorura për të menduar. Një nga mjetet që kontribuon në përhapjen e paranojës kolektive është media.
Çfarë është paranoja kolektive?
Paranoja kolektive paraqet analogji të ndryshme me kulturën moderne; pasi konsumatorizmi pengon vetë-reflektimin e qenieve njerëzore, duke nxitur tendencën për të projektuar dyshimet e tyre për pjesën e jashtme. Dyshimet e brendshme parashikohen tek individë të tjerë. Ky qëndrim paranojak ka karakterizuar tërë komunitetin gjatë historisë; në fakt, qëllimi për të asgjësuar armikun është një problem i përsëritur, veçanërisht gjatë Socializmit Kombëtar dhe gjithashtu gjatë shekullit XIX.
Origjina e tendencës për të asgjësuar dhe masakruar popujt e tjerë mund të gjurmohet në interpretime të gabuara të teorive darviniste. Këto teori besonin se fati i racave që konsideroheshin inferiore ishte zhdukja. Sipas Zojës, këto teori u shndërruan në një përzgjedhje “negative”, të karakterizuar nga shfarosje, dëbime, kolonizim dhe masakra të popullsive të tjera (për shembull zezakët).
Sa i përket origjinës së paranojës, gjatë Nacional-Socializmit, kjo mund të jetë për shkak të Konventës së Gjenevës, sipas së cilës, në secilin komb duhet të ketë një autoritet që lejon ruajtjen e rendit, qoftë edhe përmes sanksioneve; të cilat keqpërdoren, pasi urrejtja, frika dhe paranoja përhapen në popullatë e autoritete dhe sanksionet bëhen mjete për të vrarë. Në fakt, përdorimi i sanksioneve te nazistët konsistonte në vrasjen e 10 pengjeve për çdo ushtar gjerman të vrarë. Këto ekzekutime ndodhën sepse njerëzit konsideroheshin si mallra ose kafshë dhe jo si qenie njerëzore.
Paranoja lejon si njerëzit ashtu edhe ata që kanë fuqinë të ndjehen të sigurt, pasi ata që janë në pushtet mund të kontrollojnë gjithçka, ndërsa ata që i përkasin njerëzve duhet të ndjehen të mbrojtur nga ata me fuqi në duart e tyre; nga kjo konsideratë Zoja besonte se paranoja ishte ngjitëse (ngjitja ndodh përmes dinamikës sociale). Në fakt, ngjitja e paranojës rrit qëndrimet që karakterizojnë paranojën.
Origjina e paranojës kolektive
Një nga funksionet më të rëndësishme të paranojës është të projektojë të keqen nga ana e jashtme dhe t’ia atribuojë armikut. Aksesorët kryesorë kulturorë janë: propaganda që lejon t’i atribuohen armikut karakteristikat negative dhe arsyetimet pasuese që kanë si objektiv të demonstrojnë dhe ilustrojnë arsyet pse synojnë të shkatërrojnë armiqtë. Rrënjët e paranojës mund të gjurmohen përsëri në një instinkt të dyshimtë, me origjinë nga një grup zinxhirësh të hollësishëm mendorë; por jo domosdoshmërisht këto instinkte të dyshimta pranohen dhe ndahen nga të gjithë.
Për më tepër, në paranojën kolektive ndjenja e fajit dhe ndjenja e kryerjes së një krimi janë anuluar, sepse ideologjitë konfirmohen nga komuniteti, në fakt, sjelljet agresive ndaj atyre që perceptohen si armiq lejohen nëse ato bëhen nga një grup i tërë. Paranoja gjatë gjithë historisë merr aspekte të ndryshme dhe bëhet gjithnjë e më e rafinuar dhe e diversifikuar.
Kur njeriu jetonte në kontakt me natyrën, dyshimet e tij kishin të bënin me kafshët më të mëdha se ai, më pas të dyshuarit u kthyen te bashkëmoshatarët e tij, pasi parandalimi i rrezikut bëhet një nga funksionet kryesore për evolucionin e mendjes njerëzore. Rreziku për t’u vrarë në rrugë është zvogëluar, pasi njeriu bëhet pjesë e shoqërisë komplekse, e karakterizuar me rregulla dhe norma, por shfaqen kërcënime të tjera, përfshirë: margjinalizimin, shfrytëzimin ose mashtrimin për sa ka të bëjë me kontekstin ekonomik, shoqëror dhe kulturor.
Ndërsa nga njëra anë rregullat e bëjnë njeriun të ndjehet i mbrojtur, nga ana tjetër ato rrisin zhvillimin e qëndrimeve gjithnjë e më komplekse dhe të artikuluara si të dyshimta; sepse rregullat që filluan fillimisht për të zvogëluar rreziqet dhe për të rritur sigurinë bëhen rreziqe. Prandaj, evolucioni kulturor ka kontribuar në shfaqjen te individët me mungesë besimi dhe bashkëpunimi, të cilët në ekstremitetet e tyre mund të prodhojnë impulse destruktive.
Paranoja kolektive gjithashtu mund të nxitet nga përvoja ekstreme kolektive; traumat që ndikojnë në një komunitet rrëzojnë kontekstin shoqëror dhe komprometojnë ndryshimin e tij. Në rastet më ekstreme, ankthi i vdekjes nuk tejkalohet dhe nxitet instinkti i mbijetesës gjë që e shtyn individin të përgjigjet ndaj agresionit me agresivitet, prandaj paranoja bëhet kolektive. Të dy paranojat kolektive dhe individuale janë të vështira për t’u njohur, pasi ato mund të prekin çdo njeri.
Paranoja kolektive në histori
Tre janë fazat më të rëndësishme të paranojës kolektive që janë të lidhura së bashku janë:
– Agresioni kolektiv lokal, i cili i referohet një komuniteti specifik të vendosur në një zonë specifike shoqërore.
– Dëbimi kolektiv, i karakterizuar kryesisht nga dhuna dhe masakrat e një popullsie të tërë dhe në format më ekstreme të tij mund të shndërrohen në dëbime të vërteta.
– Shfarosja e vërtetë e një popullsie ose një grupi etnik ose gjenocidi. Gjenocidi është ndarë në nën-kategori bazuar në qëllimet që ka për të arritur:
– Zhduk një rrezik (imagjinar ose real);
– Terrorizon një armik (imagjinar ose real);
– Përvetëson disa prona;
– Vë në praktikë një ideologji.
Kjo nënndarje merr në konsideratë tre dimensione:
- dimensioni historik;
- dimensioni juridik;
- dimensioni psikopatologjik.
Një përjashtim bëhet për kategorinë e tretë, e cila ka të bëjë me motivime të pavetëdijshme dhe me paranojën kolektive.
Si nxiten masakrat
Sipas Glover dhe Solzenicyn (dy studiues), ideologjia ka një ndikim të fortë në nxitjen e masakrave (veçanërisht ato që ndodhën në shekullin e 20-të). Shfarosja e hebrenjve ishte për shkak të ndërgjegjes kolektive të nazistëve, planeve të tyre parandaluese dhe zbatimit të një ideologjie.
Gjenocidi kërkon plane politike dhe ushtarake dhe përmes propagandës të përhapet urrejtja.
Në periudha të caktuara historike dhe në shtete të caktuara, potenciali persekutues i qenësishëm i secilës lëndë aktivizohet në të gjithë popullsinë, duke prodhuar një mjedis të vërtetë paranojak. Kjo gjendje, siç u shpjegua më lart, mund të prodhojë rezultate të paparashikueshme; e vetmja gjë që mbetet e sigurt është këmbëngulja e të dyshuarit. Manifestimet e mashtrimit kolektiv janë mjaft të shpeshta, megjithatë është një fenomen që është analizuar pak.
Në disa raste mund të çojë në shpëtim tek ata që e ndjekin atë dhe të mposhtin njerëzit që kanë nevojë për prova për të besuar se mendimi është i vërtetë; konsideroni për shembull se dy vjet para fillimit të persekutimit të hebrenjve, tashmë u përfol midis popullatave se ata do të dëboheshin dhe shfaroseshin. Megjithatë, shpesh, paranoja korrespondon me një bindje të pakontrollueshme, siç është, për shembull, ekzistenca e një komploti edhe kur faktet vërtetojnë ndryshe.
Veprimet e ndërmarra nga Hitleri dhe Stalini janë disa nga rastet e paranojës që kanë shkaktuar dëme në të gjithë popullsinë, duke i shkatërruar ato. Hitleri dhe Stalini kanë zbritur në histori si diktatorë të etur për pushtet dhe fitore.
Përveç një fëmije traumatike, të dy diktatorët kanë përvoja të përbashkëta: kriza e një civilizimi, një lufte dhe një revolucioni. Këto ngjarje shoqërore kontribuan në nxitjen e deliriumit të gjithëfuqisë, e cila ishte e pranishme dhe e maskuar mirë në psikikën e këtyre diktatorëve.
Burimi / https://psicoadvisor.com
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
