Frikë apo Fobi
Frika ju mbron nga rreziku. Fobia ka të bëjë pak me rrezikun. Më shumë se 19 milionë amerikanë kanë fobi, njëlloj frike intensive, irracionale kur përballen me një situatë, veprimtari ose objekt të caktuar. Me fobinë ju nuk mund t’i ndihmoni ndjenjat, ankthin apo panikun, aq sa në intensitet e sipër mund t’ju paralizojnë.
Tre lloje të fobisë
Në fakt janë identifikuar me qindra fobi, përfshirë fobofobia ose frikë nga fobitë. Por kur flasim për fobitë, të cilat janë një lloj çrregullimi ankthi, ekspertët i ndajnë ato në tre kategori – agorafobia, një ankth i madh në vendet publike, ku një ikje mund të jetë e vështirë; fobi sociale, frikë dhe shmangie ndaj situatave sociale; dhe fobi specifike, një frikë irracionale për objekte apo situata specifike.
Agorafobia: frika nga vendet publike – Agora ishte një treg dhe vendtakimi në Greqinë e lashtë. Dikush me agorafobi ka frikë se mund të bllokohet në një vend publik, në një vend si urë apo radhë në bankë.
Fobia sociale: përtej të qenit i ndrojtur – Kush vuan nga fobia sociale nuk është vetëm i trembur. Ky person ndjen ankth ekstrem dhe frikë se si ai apo ajo mund të veprojë në një situatë sociale. A do të sillet në mënyrë të përshtatshme për të tjerët? A do t’ia vënë re ankthin të tjerët? Do të gjejë fjalët e duhura për të folur?
Klaustrofobia: Duhet një rrugëdalje – Klaustrofobia, një frikë jonormale në hapësirat e mbyllura, një fobi e zakonshme e specifike. Një person me klaustrofobi nuk mund të ngjitet me ashensor apo të kalojë nëpër tunele pa ankth. Frika nga bllokimi në ambiente të mbyllura, mund ta bëjë situatën të tolerueshme, ndaj nevojitet hapësira me dritare.
Zoofobia: frika nga kafshët – Zoofobia është në të vërtetë një term i përgjithshëm që përfshin një grup dobish përfshirë disa kafshë specifike. Shembujt përfshijnë araknofobia – frika nga merimangat; opidiofobia – frika nga gjarpërinjtë; ornitofobia – frika nga zogjtë dhe apifobia – frika nga bletët. Fobitë e tilla shpesh zhvillohen në fëmijëri dhe nganjëherë ikin si fëmija me moshë. Por ata mund të vazhdojnë edhe në moshë të rritur.
Brontofobia: frika nga bubullimat – Fjala greke bronte do të thotë bubullimë dhe brontofobia do të thotë frikë nga bubullimat. Njerëzit me brontofobi mund të refuzojnë të dalin jashtë gjatë një stuhie.
Acrofobia: frika nga lartësitë – Acrofobia manifestohet si ankth i rëndë. Ndonjëherë frika është aq e madhe sa një person nuk mund të lëvizë.
Aerofobia: frikë nga fluturimet – Kjo zhvillohet te një person pasi ai ka kaluar një përvojë traumatike në aeroplan, të tilla si kalimi i trazirave ekstreme ose dëshmia e një pasagjeri tjetër që ka pasur atak paniku.
Fobia e lëndimit pas injektimit në gjak – Ekziston një spektër injeksionesh në gjak, si fobia nga lëndimet, përfshirë hemofobinë (frikën e gjakut) dhe trypanofobinë (frikën e marrjes së një injeksioni). Këto fobi shoqërohen me gjendje të fikti.
Frikë paranormale – Disa fobi tingëllojnë të çuditshme. Triskaidekaphobia është një frikë jonormale e çdo gjëje që lidhet me numrin 13. Nëse mendimi i fantazmave ju shqetëson shumë, mund të keni falsifobinë. Dhe pavarësisht nga fakti se vampirët nuk janë realë, disa njerëz janë të tmerruar. Fobia e tyre quhet kiroptofobia.
Emetofobia: ndjesi përzierjeje – Emetophobia është një frikë e panatyrshme e të vjellave, që zakonisht fillojnë herët nga një episod traumatik. Ankthi mund të nxitet nga mendimet e kësi rastesh. Por, trajtohet.
Karcinofobia: frika nga kanceri – Njerëzit me kancinofobinë ose kanceroglobinë jetojnë me një frikë irracionale të zhvillimit të kancerit. Çdo siklet trupor bëhet një shenjë për ta, se kanë një rritje malinje diku brenda. Për shembull, një dhimbje koke është një shenjë se mund të jenë tumor në tru. Terapia njohëse mund të ndihmojë të rifitoni kontrollin e jetës.
Fobi nga e reja tek e vjetra – Dikush që ka frikë nga ndonjë gjë e re ka një neofobinë. Dhe dikush që ka frikë nga mosha e vjetër ose nga frika e njerëzve të vjetër ka një gerontofobi. Diku në mes, mund të gjeni dikë me farofobi, e cila është një frikë e paarsyeshme e kalimit të gazit në një vend publik. Dikush me odontiatofobi do të dalë nga rruga e tij për të mos shkuar në një dentist. Dhe një individ spargarofobik do të ketë panik edhe nga një pjatë me asparag.
Efektet e ndryshimit të jetës së dobive – Fobitë i ndryshojnë njerëzit në mënyrën se si jetojnë. Por jeta e tyre ndikohet gjithashtu edhe nga përpjekjet për ta fshehur fobinë nga të tjerët. Disa njerëz me fobi kanë probleme me miqtë dhe familjen, dështojnë në shkollë, ose humbasin vendet e punës ndërsa të tjerë përpiqen ta përballojnë dhe ia dalin.
Fobia dhe alkooli –Individët fobikë mund të kenë dy herë më shumë gjasa të jenë të varur nga alkooli, se sa ata që kurrë nuk kanë qenë fobikë.
Një lidhje familjare – Edhe pse fobia mund të ndikohet nga kultura dhe ngjarjet e jetës, ato kanë tendencë të drejtojnë edhe në familje. Anëtarët e familjes së njerëzve me fobi, më shumë gjasa janë rreth tre herë më shumë të prekur se ata pa një histori të tillë familjare.
Trajtimi i fobive – Desensitizimi është një proces i ekspozimit gradual të dikujt me një fobi në rrethanat që ngjajnë më atë që ai ka frikë. Me kalimin e kohës, frika pakësohet kur personi ndërton besim. Kjo shoqërohet shpesh me terapinë e bisedimeve për të ndihmuar personin të ndryshojë mënyrën se si mendon dhe zhvillon modele të reja të përgjigjes ndaj situatave që mund të shkaktojnë emocione që lidhen me një fobi. Lajm i mirë është trajtimi ndihmon 90% e njerëzve që e ndjekin atë.
Përgatiti Orjona Tresa / Burimi /www.webmd.com
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
