Nga Stephen A. Diamond Ph.D*.
Zigmund Frojd, psikoanaliza dhe muzika
“Babai i psikoanalizës” ka shkruar shumë pak në punët e tij për muzikën. Në vëllimin e pesëmbëdhjetë, “Edicioni standard i veprave të plota psikologjike të Zigmund Frojd”, (Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud), tema e muzikës përmendet rrallë.
Zigmund Frojd diskutoi pak për disa fenomene muzikore në librin e tij “Interpretimi i ëndrrave “(1900), por ai ishte më i interesuar për artet e tjera, veçanërisht letërsinë dhe artet vizive. Frojd përmendi në këtë libër vetëm disa metafora muzikore në kontekstin e teorisë dhe terapisë.
Qëndrimi i Frojdit ndaj muzikës ishte ambivalent. Ai e përshkroi veten si “ganz unmusikalisch” (krejtësisht jo muzikor). Me gjithë rezistencën e tij shumë të protestuar, ai mund të shijonte opera të caktuara si “Don Giovanni” dhe “Martesa e Figaros”.
Stephen A. Diamond duke pasur njohuri për muzikën dhe formim akademik për psikologjinë, bën një analizë brilante shkencore për raportet e “Babait të psikoanalizës” Zigmund Frojd me muzikën. Daimond shtron pyetje dhe del me konkluzione shkencore në këtë ese-psikologjike për, fobinë muzikore, epilepsinë muzikogjene, dëgjimin e ç’akorduar, reduksionizmin shkencor, animën e brendshme, simptomat psikogjene, mbrojtjen obsesive-kompulsive, dismelodinë, besimin psikoanalitik, transcendenten, okulten dhe frikën nga fuqia e mundshme terapeutike e muzikës si një rival i psikanalizës të Frojd.
Si përfundim Diamond shkruan: “Duke shuar plotësisht shpirtëroren nga psikanaliza dhe në psikikën e tij në emrin e shenjtë të shkencës, Zigmund Frojd sakrifikoi marrëdhënien e tij të mundshme me magjinë enigmatike dhe madhështinë e muzikës. Por, atëherë, “Gjeniu i madh” gjithmonë ka çmimin e tij”.
Qamil Gjyrezi, lektor i psikologjisë aplikative dhe terapisë së artit
Unë kam qenë një muzikant dhe “dashnor” i muzikës në pjesën më të madhe të jetës time. Jo për të gjithë muzikën. Për shembull, unë nuk kam patur kurrë shije për operën. As nuk më intereson shumë muzika lokale. Unë mund të shijoj muzikën klasike, veçanërisht atë të Beethoven, Bach, Mozart dhe Vivaldi. Më pëlqen gjithashtu muzika Jazz dhe Jazz-fuzioni, kam një vlerësim për kompleksitetin e tij dhe improvizimin në formë të lirë, por, sinqerisht, nuk dëgjoj shumë. Për dallim nga prindërit e mi, të cilët u “maturuan” në vitet 1940 me muzikën e veglave të tunxhit në bandat e mëdha të udhëhequra nga muzikantë si Glen Miller, Tommy Dorsey, dhe “Crooners”, këngëtarët sentimental, si Frank Sinatra dhe Dean Martin, unë u rrita duke e dëgjuar, duke e dashuruar dhe duke luajtur muzikë Pop dhe Rock. Chuck Berry. Motown. Beach Boys. Beatles. Rolling Stones, Kinks, Who dhe i gjithë revolucioni i mrekullueshëm muzikor i njohur me ndikim si “pushtimi britanik”.
Unë isha dymbëdhjetë vjeç dhe merrja mësime në bateri në vitin 1963 kur Beatlesat arritën në Amerikë dhe bënë shfaqjen e tyre të parë televizive, në Ed Sullivan Show. Unë isha i fiksuar pas tyre, si shumica e adoleshentëve më të ndikueshëm amerikanë. Dhe jam akoma i “fiksuar”. Sot, si muzikant amator, ashtu edhe psikolog, shtroj pyetjet e mëposhtme: Çfarë e bën muzikën një formë kaq të njohur arti? Përse njerëzit e dashurojnë muzikën kështu? Dhe pse e përçmoi Frojdi?
Në mënyrë magjepsëse, Zigmund Frojd , babai i psikanalizës dhe psikoterapisë në përgjithësi, nuk e pëlqeu me pasion shumicën e muzikës. Me përjashtim të operave të caktuara, të “lehta”, ai nuk kishte praktikisht asnjë vlerësim për muzikës si një formë arti. Në të vërtetë, ai shmangi pothuajse të gjithë muzikën si “murtaja”. Dikush madje mund të spekulojë se Frojdi vuante nga një frikë e rëndësishme nga muzika, nga “fobia e muzikës”. Ja se si “Herr” Doktor Freud (1914) e shpjegoi vetë rezistencën e tij të fortë ndaj muzikës:
… Unë nuk jam njohës i artit, por thjesht një laik … .Pavarësisht, se veprat e artit ushtrojnë një efekt të fuqishëm mbi mua, veçanërisht ato të letërsisë dhe skulpturës, më rrallë të pikturës…. Unë kaloj një kohë të gjatë para tyre duke u përpjekur t’i kuptoj, t’i “kapi” ato në mënyrën time, d.m.th të shpjegoj me vete se çfarë është efekti i tyre. Por që nuk mund ta bëj këtë, si për shembull me muzikën, jam pothuajse i paaftë të marr ndonjë kënaqësi. Disa ide racionale, apo ndoshta analitike të mendjes tek unë rebelojnë kundër lëvizjes nga një gjë pa e ditur, pse jam i prekur kështu dhe çfarë është ajo që prek mua….
Pse një njeri, me një vlerësim dhe kuptim kaq depërtues të pikturës, arkitekturës, skulpturës, letërsisë, poezisë dhe formave të tjera të artit tradicional do ta refuzonte plotësisht muzikën? Një arsye e mundshme është se Frojdi, i cili dihet se ka vuajtur nga simptoma të ndryshme neurotike, përfshirë obsesionin, kompulsivitetin, ankthin e vdekjes, migrenën dhe magji të zbehta psikogjene (psychogenic fainting spells), mund të ketë shfaqur edhe melofobi. Frika nga muzika. (Disa madje spekulojnë se Frojdi vuante nga një formë jashtëzakonisht e rrallë e çrregullimit, pushtimit, të njohur si epilepsi muzikogjene. Epilepsia muzikogjenike është një formë epilepsie refleksi me pushtime të nxitura nga stimuj të veçantë.
Në raste të tilla, muzika, qoftë gjatë kohës që luhej ose dëgjohej, shkakton një mosfunksionim themelor neurologjik, duke rezultuar në disa “pushtime të buta” deri të “rënda”, dhe rrjedhimisht, nga një kuptueshmëri, frikë e fuqishme dhe shmangie të llojeve të caktuara të muzikës.
Ashtu si me fobitë e tjera specifike (p.sh. frika nga gjarpërinjtë, merimangat, fluturimi, lartësitë, stuhitë, ashensorët, etj.), melofobia përfshin reagime ankthi ndaj disa stimujve specifikë. Në rastin e Frojdit, ky stimulim auditor (dëgjues) duket se ka qenë për muzikën pothuajse e çdo lloji. Kur ishte i ekspozuar ndaj muzikës ndërsa ishte në qytetin e Vjenës ose Mynihut, përgjigja e tij automatike ishte, që menjëherë të vinte duart mbi veshët e tij për të bllokuar zërin. Cfarë mund të ketë shkaktuar një reagim kaq negativ? A ishte dëgjimi i Frojdit, kaq i “ç’akorduar” nga dekada dëgjimi psikoanalitik, jashtëzakonisht i mbindjeshëm? Apo problemi i tij mund të kishte qenë më i rrënjosur?
Një shpjegim i mundshëm për melofobinë është se në një kohë, dikur muzika -qoftë e gjithë muzika, ose ndonjë pjesë specifike apo zhanri i muzikës – ishte e lidhur psikologjikisht negativisht me një ngjarje traumatike ose një periudhë në të kaluarën e personit. Një interpretim frojdian pothuajse me siguri do të konkludonte se muzika stimulonte disa komplekse të pavetëdijshme të shtypura ose të refuzuara, memorie ose përmbajtje emocionale, tipike në natyrë seksuale, për të cilat personi ndjehet i detyruar të shmangë vetëdijen me çdo kusht. (Frojdi më vonë, kur ishte 60 vjec, do të kishte përfshirë impulse agresive të shtypura.) Por, le ta bëjmë atë një hap më tej: Po sikur mosmirënjohja dhe shmangia e dikujt ose edhe urrejtja ndaj muzikës rrënjoset nga një frikë themelore nga vetë pavetëdija? Nga “irrocionaliteti”? Një frigë parësore i asaj që Rollo May (1969) e quajti demoniake ? Apo nga ajo që Jungianët i referohen si “anima” ose “femërores”?
Për shembull, unë kam trajtuar një herë një pacient shumë të zemëruar por të shtypur në mënyrë kronike dhe, për rrjedhojë, një depresion i cili, përkundër interesave të tij të forta për letërsinë, teatrin dhe filmin, nuk mund të lexonte, të merrte pjesë, ndiqte ose të shikonte vepra arti të ndonjë thellësie dhe intensiteti emocional. Ai do të shmangte me vetëdije vendosjen e tij në situata të tilla. Dhe, kur e bëri, ai do të ndahej nga ndjenjat e tij, duke e mpirë dhe duke e penguar atë të lidhej me materialin më shumë sesa thjesht sipërfaqësisht. Pacienti im u ndje i paralizuar nga ankthi nga vetë aktivitetet dhe shtytjet artistike që e stimuluan më shumë atë intelektualisht dhe emocionalisht, duke thirrur pasionet e tij më të egra dhe duke siguruar një sens kuptimi dhe qëllimi.
Ai kishte frikë se nëse do të lejonte që “muret e tij mbrojtëse të vet-imponuara”, të shkelen nga bukuria dhe fuqia sublime e artit, filmit, muzikës dhe letërsisë, ai mund të humbasë të gjithë kontrollin mbi veten e tij, të çmendet, të bëhet psikotik, të mposhtet ose të pushtohet në mënyrë shkatërruese nga demoni. Kështu që ai “manovroi” me kujdes nga rrethana të tilla, duke fshehur ndjeshmërinë e tij artistike pas një personi të papërpunuar, duke varfëruar cilësinë e tij të jetës dhe duke uritur shpirtin e tij. Kur ne e mohojmë në mënyrë kronike demonin në vetvete, duhet të parandalojmë aktivitetet, marrëdhëniet ose përvojat që kërcënojnë ta zgjojnë atë nga përgjumja e pavetëdijshme e tij.
Frika ndaj femërores (feminine) është një mënyrë tjetër për të konceptuar urrejtjen e Frojdit ndaj muzikës. Muzika ka të bëjë me ndjenjën, emocionin, pasionin, jo racionalitetin, zemrën, shpirtin dhe është e lidhur ngushtë me mënyrën “femërore” të të qenurit dhe, tek burrat, me atë që C.G. Jung e quajti anima (mashkullore). Megjithë gjenialitetin e tij të thellë, antipatia denigruese e Frojdit ndaj femnores dhe mishërimit të saj, është e njohur, siç shihet, për shembull, në konceptet e tij të diskutueshme të “histerisë” mitra endëse ( Wandering uterus) dhe zilisë së penisit (penis envy). Ai e zhvlerësoi femrën në psikologjinë e tij si dhe në vetvete, dhe mbivlerësoi cilësitë më “mashkullore” të të menduarit, arsyetimit, logjikës, analizës, intelektualizmit dhe reduksionizmit shkencor (scientific reductionism). Reduktimi shkencor është ideja e zvogëlimit të ndërveprimeve dhe enteve komplekse në shumën e pjesëve të tyre përbërëse, në mënyrë që t’i lehtësojë ata studimet. A i frikësohej Frojdi nga “ana e tij femërore”? Gruaja e tij e “brendshme e ndjeshme”, “histerike”?
Ai shmanget të merrej me animën e tij pjesërisht duke përjashtuar muzikën nga bota e tij? (Frojdi madje nuk lejoi që muzika të luhej në shtëpi, përfshirë edhe nga fëmijët e tij.) Apo, për ta thënë ndryshe, a ishte frikësuar Frojdi pavetëdijshëm nga ndjenjat e tij? Ndjenja të fuqishme që do të ngazëlleshin në mënyrë të pavullnetshme dhe të paarsyeshme tek ai nga muzika? Ndjenjat që ai nuk mund t’i shpërndante në mënyrë analitike ose t’i kuptonte në mënyrë racionale? Ndjenjat që ai u përpoq detyrimisht të mbante nën kontroll me çdo kusht? Dhe a bëri represioni kronik e anima-s të tij, “gruaja e tij e brendshme e divorcuar”, ana e tij emocionuese, irracionale e shkëputur, nënkuptimisht simptomat histerike ose psikogjene (psychogenic) të Frojdit?
Sipas biografit të Frojdit Peter Gay (1988), “Jeta e Frojdit … ishte një luftë për vetë-disiplinim, për kontroll mbi impulset e tij spekulative dhe tërbimin e tij – tërbimi ndaj armiqve të tij dhe, madje edhe më i vështirë për t’u menaxhuar, në ato në mesin e tij adhuruesit që ai përcaktonte si të mangët ose të pabindur. ” Është pikërisht kjo mbrojtje obsesive-kompulsive, shtrënguese kundër demonit, veçanërisht zemërimit, pakënaqësisë apo tërbimit të tij, që mund të ketë prodhuar frikën ndaj muzikës të Frojdit dhe efektet e saj të pakontrollueshme dhe evokuese në psikikën njerëzore.
Dhe shpirti. Frojdi posedonte një intelekt të mrekullueshëm dhe një depërtim të thellë në mendjen e njeriut. Por, si të gjithë ne, ai luftoi me demonët e tij personal. Komplekset e tij. Muzika ka fuqinë jo vetëm për të qetësuar, por për të thirrur demonët tanë. Sidomos emocione, kujtime dhe asociacione të shtypura gjatë. Është thënë (nga dramaturgu William Congreve) se “muzika ka hijeshi për të zbutur “gjirin e egër””. (Ndonjëherë kjo është atribuar keq për William Shakespeare dhe zakonisht e cituar keq se “muzika zbut bishën e egër.”)
Ka shumë të vërteta për këtë. Muzika, si filmat ose një libër i mirë, na largon përkohësisht larg telasheve dhe mundimet tona të zakonshme, duke na transportuar në një kohë tjetër ose në një botë tjetër. Kjo mund të sigurojë “ngushëllimin” e shoqërimit për të vetmuarin, zvogëlimin e ndjenjës sonë të izolimit ekzistencial dhe përcjell dhembshuri tek shpirti i vuajtur. “Blues” është vetëm një shembull se si të dëgjosh muzikë të krijuar nga vuajtjet e dikujt tjetër – dashuri, humbje, telashe, fat i keq-na ndihmon të bëjmë të ndjehemi më pak të huaj dhe të vetmuar në problemet tona. Mjerimi, siç thotë fjala, e do shoqërinë.
Kur dëgjojmë përralla të tilla tragjike dhe trishtimin që ata ngjallin, qoftë në Folk, Country , R&B, Standarde, Rap apo muzikë Rock, ne lidhemi me interpretuesin dhe e ndiejmë veten të jemi pjesë e “tufës”, fisit, kolektivit, arketipit, etj. universales, familjes njerëzore. Sepse kush nga ne nuk e ka ndier ankthin dhe konfuzionin e adoleshencës, goditjen e dashurisë të humbur ose të papranuar në një kohë? Prandaj, duke dëgjuar tinguj të tillë qetëson shpirtin tonë. Kur ndihemi të trishtuar ose të rënë shpirtërisht, të dekurajuar dhe të pavendosur, muzika mund të ngrejë shpirtrat tanë, të jetë lartësuese, frymëzuese dhe energjike. Muzika na bën të dëshirojmë të kërcejmë, me një shprehje të gëzueshme, spontane të forcës primare të jetës. Mund të na zbusë të flemë (lullaby). Ose mund të na bëjë të dëshirojmë të qajmë ose të qeshim. Dhe, ndonjëherë, muzika na bën të ndihemi të zemëruar.
Kur, për shembull, Bob Dylan shkroi, luajti dhe këndoi këngë proteste si “Masters of War” dhe ” A Hard Rain’s A-Gonna Fall,”, ne ndjemë zemërimin e tij personal dhe se ai po shprehte ose “kanalizonte” mllefin tonë kolektiv. Kjo është ajo që e dallon artin e vërtetë nga pretendimi i vetë-indulgjencës; muzikën e vërtetë nga kakofonia ose thjesht komercializmi. Muzika më e mirë vjen nga dhe shpreh më pastër përvojat personale, por lind dhe flet gjithashtu për atë që Jung e quajti “pavetëdijen kolektive”. Ajo fut direkt në psikikën tonë në nivelin më të thellë të mundshëm dhe udhëheq shqetësimet arketipike dhe ekzistenciale për gjendjen njerëzore, shqetësimet dhe përvojat që ne të gjithë i ndajmë. Dhe kjo na lidh ngushtë me njëri-tjetrin.
Vetëm melodia mund të jetë thellësisht në lëvizje. Shikoni, për shembull, simfonia “Eroica e Beethoven-it” ose kuartet e tij të vonë të harqeve të kompozuar pak para vdekjes së tij. Por kur kombinohet me vargje kuptimplotë, muzika merr fuqinë shtesë të poezisë. Ajo bëhet sinergjike, duke na folur njëkohësisht verbalisht dhe jo verbalisht. Sigurisht, kjo varet nga cilësia e muzikës dhe tekstit, dhe sa mirë ato plotësojnë njëra-tjetrën. Por kur kombinimi është bërë drejtë, asgjë nuk krahasohet me përvojën, qoftë të kompozosh, të luash dhe të vokalizosh, ose të dëgjosh me pasion krijime të tilla sublime. Bob Dylan e bëri këtë.
Stephen A. Diamond, psikolog i licencuar klinik dhe mjeko-ligjor amerikan
Muzika personale, transcendente por shpirtërore e Joni Mitchell më vjen në mendje duke mishëruar këtë “martesë sinergjike” të muzikës dhe poezisë. Jackson Browne është një artist tjetër, muzika, vokali dhe teksti i të cilit funksionojnë jashtëzakonisht mirë së bashku. Grupi Rolling Stones i japin të keqes dhe anën e errët demoniake, për shkak të ngutjes së tyre hipnotike “Simpati për Djallin”. Dhe pastaj, natyrisht, ekziston muzika e përjetshme e Lennon dhe Mc Cartney. Dhe shumë, shumë të tjerëve.
Por muzika mund të bëjë shumë më tepër. Muzika mund të stimulojë emocione, të evokojë ndjenja ose kujtime, ashtu siç bën psikoterapia në mënyrë ideale. Mund të provokojë kujtime të fëmijërisë, pozitive dhe traumatike. Për dallim nga biseda racionale, muzika depërton në mbrojtjet tona intelektuale dhe flet drejtpërdrejt me zemrën dhe shpirtin se kush jemi. Muzika flet gjuhën e jo racionalëve dhe nuk mundet, siç u gjet Frojdi në mënyrë frustruese, të prishet, të analizohet, të intelektualizohet ose të shpjegohet në mënyrë racionale. Ndoshta kjo është arsyeja pse Frojdi, “racionalisti i përsosur i irracionales”, i “pavetëdijshëm”, i dukej muzika kaq thellë shqetësuese: Ai (Egoja e tij) nuk mund të toleronte të preket nga diçka, pa identifikuar natyrën precize dhe shkakun e saktë të reagimeve të tij emocionale të dukshme.
Duke qenë i paaftë për të vendosur muzikën nën mikroskopin psikoanalitik reduksionist (zvogëlues) mekanik dhe kështu, për të fituar mjeshtëri dhe kontroll mbi ndikimet e tij, Frojdi zbuloi fuqinë misterioze të muzikës thellësisht kërcënuese. Ai e zhvendosi atë në mënyra të cilat ai ishte psikologjikisht i papërgatitur dhe i gatshëm ta kundërshtonte, luftonte. Muzika shpesh shoqërohet me dashuri, eros, romancë dhe seksualitet. Muzika është përdorur zakonisht në marrëdhëniet erotike për të “vendosur gjendjen shpirtërore” për dashurinë, duke shërbyer si “zhanër muzikë ” afrodiziake, (ilaç që stimulon dëshirën seksuale). Në këtë kuptim, duket e çuditshme që Frojdi, i cili bëri më shumë se kushdo tjetër i epokës së tij për të sjellë erosin dhe seksualitetin njerëzor në dritën e ndritshme të ditës dhe nga hijet e pavetëdijshme Victoriane, tregoi aq pak entuziazëm për muzikën. Përkundrazi. Çuditërisht, në vëllimin e mrekullueshëm të pesëmbëdhjetë, Edicioni standard i veprave të plota psikologjike të Sigmund Freud, (Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud), tema e muzikës përmendet rrallë.
Zigmund Frojd, i cili e konsideronte veten në thelb “jo-muzikor” ose mbase kishte një “vesh kallaji”, nuk ishte i vetëm në nënvleftësimin e tij të muzikës. Por ne ende nuk e dimë pse. A ishte Frojdi shumë i kulturuar, i rafinuar thjesht i paaftë të vlerësonte gjuhën emocionale të muzikës? A ishte Frojdi shurdh? Ndoshta, si 4% e popullatës së përgjithshme, ai në të vërtetë vuante nga amusia kongjenitale, “shurdhimi i tonal” (congenital amusia), dismelodia (dysmelodia) ose dismuzia (dysmusia),: një paaftësi për të zbuluar në mënyrë ekspresive dhe pranuese lartësinë tonale ose ritmin.
Për të ndjekur ose mbartur një akord ose një melodi. Kjo mund të jetë arsyeja pse Frojdi, një neurolog i stërvitur, u përpoq të shmanget duke u kujtuar vazhdimisht dhe me dhimbje për këtë mungesë ose inferioritet pjesërisht neurologjik duke përbuzur dhe hedhur poshtë fuqinë e muzikës. Ndoshta mospërfillja e tij për muzikën ishte mënyra e Frojdit për të provuar të kompensonte atë që Alfred Adler (1870-1937) e cilësoi këtë si “inferioritet të turpshëm”. Në çdo rast, jo të gjithë janë “dashnor i muzikës”. Disa filozofë dhe intelektualë, përfshirë Platonin, kanë argumentuar se muzika është thjesht argëtim dhe shpërqendrim për ata që nuk mund të zbaviten, bisedojnë ose mendojnë vetë. Një zëvendësues për marrëdhënie autentike shoqërore. Për debat intelektual. Për intimitetin e vërtetë. Kjo ka disa të vërteta për këtë temë. Ndërsa ekziston për faktin se muzika mund të bëhet një mbrojtje e detyrueshme kundër introspeksionit (analizës së vetvetes), heshtjes dhe vetmisë ekzistenciale.
Jo e gjithë muzika është art. Pjesa më e madhe e saj mund të jetë banale dhe “jo-imagjinative” ose thjesht e keqe, veçanërisht kur kompozohet ose luhet nga muzikantë të pa kualifikuar, të pa-përqendruar, të pashpirtëruar. Mendoni për shembull, “karaoken e keqe”. Ose lloji i muzikës lounge, muzikë e “lehtë”, e parodizuar nga komedianë si Bill Murray. Në rastin më të mirë, muzika përcjell ndjenjat dhe emocionet më pastër dhe më fuqishëm sesa shumica e formave të tjera të artit. Në rastin më të keq të saj, mund të jetë banale, fyese, i pashije, prozaike, me më pak shpirt ose thjesht i mërzitshme. (Ndoshta nganjëherë ishte një zhurmë e tillë e zjarrtë në sfond ose ajo që ne sot e quajmë muzikë “ashensori” që Freud-it i vinte aq e papëlqyeshme.) Por edhe atëherë, muzika mund të jetë argëtuese për të dëgjuar dhe parë duke u realizuar. Dhe mund të jetë edhe më argëtuese për vetë muzikantët. Të luash muzikë për të tjerët dhe me të tjerët nuk është si përvojat e tjera.
Është një kombinim i ekipit sportiv, komunikimit ndërnjerëzor dhe pikturës kolektive ose skulpturës së kombinuar. Ajo siguron mundësinë për t’u shprehur përmes një instrumenti muzikor, shpesh jo-verbal, në mënyra që neve nuk mund të bënim kurrë ndryshe. Cila është ajo që e bën muzikën kaq potencialisht terapeutike. Në të vërtetë, muzika është përdorur për shërimin e vuajtjeve psikologjike për mijëra vjet, nga përdorimi i saj nga Shamanët, mjekët magjistarë, priftërinjtë dhe ekzorcistët deri tek terapistët muzikorë profesionistë sot.
Muzika është një mjet arketip, mjet parësor i komunikimit njerëzor dhe vetë-shprehjes, që është praktikuar që nga kohëra të lashta. Shumica prej nesh kanë lindur me aftësi të lindur për të qenë muzikantë. Ritmi, i luajtur në instrumente të ngjashme me baterinë, mund të jetë forma më e hershme dhe më primitive e muzikës. Është në gjakun tonë. Thellë në ADN-në tonë. Çdo kulturë bën muzikë të disa llojeve. Mund të frymëzohet nga tragjedia, humbja, dashuria, gëzimi, qetësia, terrori, lufta ose zemërimi. Muzika, në kulmin e saj, si arti në përgjithësi, shkroi Franz Kafka, “duhet të jetë sëpata për detin e ngrirë brenda nesh”. Kjo është ajo që muzika më e mirë mund të bëjë, dhe muzika mund ta bëjë atë më mirë sesa shumica e formave të tjera të artit.
Mbase Frojdi kishte frikë nga kjo “sëpatë çliruese”. Ndoshta ai u përpoq të parandalonte që deti i ngrirë i ndjenjave brenda tij të rrjedhë lirshëm dhe potencialisht ta përmbys ose mbizotërojnë Egon e tij, duke pasur frikë nga ndonjë “cunami i pandalshëm”. Nëse po, kjo sigurisht që duket antitetike , e papajtueshme për besimin e tij psikoanalitik: Bërja e vetëdijes së pavetëdijshme. Megjithëse kjo detyrë nuk mund të realizohet gjithmonë intelektualisht. Por kjo shoqërohet me pikëpamjen relativisht negative të Frojdit për të pandërgjegjshmen, joracionalen dhe femëroren, në kontrast me atë të Carl Jung. Në fakt, përkundër, shumë psikologë si Frojdi, kryesisht duke injoruar temën në shkrimet e tij, “Jungu i pjekur” (1956) mendohet se ka ndjerë se “muzika” duhet të jetë një pjesë thelbësore e çdo analize. Kjo arrin tek materiali i thellë archetipal që ne mund të arrijmë ndonjëherë në punën tonë analitike me pacientët. “A mundet muzika të zëvendësojë psikoterapinë? Jo në të vërtetë. Por muzika mund të na çojë në “vendet, skutat e shpirtit”, ku nuk mundet psikoterapia e folur. Mund të sigurojë një katarsis të thellë emocionale si për krijuesit ashtu edhe për dëgjuesit. Dhe unë do të argumentoja se aftësia për të krijuar dhe vlerësuar muzikën dhe format e tjera të artit ekspresiv jo vetëm që mund të plotësojnë psikoterapinë, por, për disa, mund të bëhen terapia më e mirë pasi të mbarojë trajtimi.
Më në fund, antipatia e famshme e Frojdit jo vetëm e muzikës, por e fesë dhe e shpirtërores spiritualitetit, duhet të konsiderohet seriozisht. A janë të lidhura? Do të thoja kështu po. Mbasi muzika ka qenë prej kohësh e lidhur me shpirtërore dhe fenë, antiteza e shkencës. Dhe kjo për faktin se muzika ngjall shpirtëroren, misteriozen, transcendenten, të pashprehshmen, të jashtëzakonshmen, kjo është arsyeja pse ka qenë për mijëvjeçarë një pjesë e tillë integrale e ritualeve shamanike, lutjeve dhe ceremonive fetare në Judaizëm, Budizëm, Hinduizëm, Krishtërim etj.
Frojdi mohoi këtë anë të tij “irracionale”, prirjet e tij më mistike, shpirtërore, besimin e tij dhe frikësoi dhe refuzoi magjepsjen e Jungut me çështje të tilla ezoterike, njohuri të kufizuara dhe “okulte”, duke luftuar me këmbëngulje për t’i përjashtuar ato nga shkenca e tij thjesht racionale e psikanalizës. Por, siç theksoi me të drejtë Jung, ajo që ne përpiqemi të përjashtojmë nga personaliteti ynë i ndërgjegjshëm, në mënyrë të pashmangshme bëhet pjesë e “hijes”. Ashtu si seksualiteti i shtypur nga pacientët e tij, vetë spiritualiteti, shpirtëria e shtypur e Frojdit mund të ishte shprehur në mendimet dhe frikërat e tij “irracionale” obsesive, përfshirë atë të muzikës.
Mund të konkludojmë se Frojdi kishte frikë nga fuqia shpirtërore e muzikës, sepse ai kishte frikë nga ana shpirtërore e vetvetes. Duke shuar plotësisht spiritualen, shpirtëroren nga psikanaliza dhe në psikikën e tij në emrin e shenjtë të shkencës, Zigmund Frojd do të shmangte sakrifikoi marrëdhënien e tij të mundshme me magjinë enigmatike dhe madhështinë e muzikës. Por, atëherë, “gjeniu i madh” gjithmonë ka çmimin e tij.
*Stephen A. Diamond, Ph.D. (1951) është një psikolog i licencuar klinik dhe mjeko-ligjor amerikan, ish-nxënës dhe “mbrojtës” i Dr. Rollo May, dhe autor i shquar i “Zemërimit cmendurisë” dhe Demoniaku: Zanafilla psikologjike e dhunës, së keqes dhe kreativitetit (me parathënie nga Rollo May, SUNY Press, 1996). Puna e tij përqendrohet në temat psikologjike të zemërimit, dhunës, së keqes, sëmundjeve mendore dhe daimonike.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
