Çrregullimi i stresit post-traumatik prek shumë viktima të luftës dhe pasojat në psikikë janë shumë të rënda. Dhe rikuperimi është i gjatë dhe i vështirë.
Ukraina, Palestina, Izraeli: një përshkallëzim i vdekjes dhe shkatërrimit që duket se nuk do të përfundojë kurrë. Humbjet për sa i përket vdekjeve, parave dhe infrastrukturës janë vlerësuar, por askush nuk mund të vlerësojë se sa projekte dhe dëshira personale janë shkatërruar me shkatërrimin e qyteteve. Në fakt, pasojat psikologjike të luftës kanë qenë gjithmonë të pallogaritshme: fëmijë me fëmijëri të mohuara, adoleshentë pa ëndrra, të rritur që humbasin papritur gjithçka që kanë ndërtuar në jetë. Sidomos fëmijët.
Viktimat dhe dëshmitarët
Shumë përjetojnë rikthime të frikshme dhe realiste që risjellin skenat e tmerrshme që përjetuan, mendime ndërhyrëse për përvojën e tyre tronditëse, gjendje të vazhdueshme alarmi, përqendrim të dobët, pagjumësi dhe ankthe. Këto janë simptomat e çrregullimit të stresit post-traumatik: një shqetësim i fortë që mund të ndodhë në çdo moshë pas ngjarjeve të tilla si aksidente, fatkeqësi natyrore, dhunë seksuale, sulme, rrëmbime ose sëmundje të rënda. Domethënë, si pasojë e rrethanave që kanë rrezikuar jetën ose integritetin fizik të tij ose të të tjerëve, ose që e kanë sjellë në kontakt me vdekjen (kur është dëshmitar i drejtpërdrejtë, siç ndodh me të afërmit e viktimave ose shpëtimtarët).
Çfarë është çrregullimi Post-Traumatik?
Por dhuna, në rast lufte, është më e dëmshme për mendjen sesa ngjarjet e shkaktuara nga njeriu, siç janë fatkeqësitë natyrore. Një studim i Universitetit të Uashingtonit, për shembull, zbuloi se rreth një e treta e njerëzve të ekspozuar ndaj të shtënave masive mund të zhvillojnë çrregullim post-traumatik. Që dhuna me armë lë shenja të thella demonstrohet edhe nga një studim shumë i fundit nga Shkolla Mjekësore e Harvardit, kryer këtë herë te personat e lënduar në krime të rënda gjaku në Shtetet e Bashkuara: të dhënat tregojnë se këto viktima përballen me rreziqe më të mëdha të çrregullimeve të shëndetit mendor dhe çrregullimeve të përdorimit të substancave. në vitin pas ngjarjeve. Dhe është një fenomen i përhapur, duke qenë se llogaritet se çdo vit në SHBA 85 mijë persona i mbijetojnë plagëve me armë zjarri.
Njerëz të çorientuar
Edhe largimi nga shtëpia për të shpëtuar veten nga një sulm i armatosur është një përvojë që është e vështirë të imagjinohet. Një studim nga Universiteti Ulster (Irlanda e Veriut) tregon se 27% e personave të zhvendosur brenda vendit ukrainas që ikën nga lufta e Donbasit të vitit 2014 zhvilluan çrregullim post-traumatik dhe 21% zhvilluan depresion. Dhe ikja jashtë vendit nuk i shmang as pasojat psikologjike. Në të vërtetë, mund të ketë pasoja edhe më të këqija sesa të mbetesh në kontakt me luftën: largimi nga rrënjët dhe humbja totale e kontrollit mbi jetën e dikujt gjeneron një ndjenjë të thellë pasigurie. Një studim nga Universiteti Shtetëror Wayne (SHBA) zbuloi çrregullim post-traumatik në më shumë se një të tretën e refugjatëve sirianë të vendosur në Shtetet e Bashkuara, ankth të rëndë në 40% të tyre dhe shenja depresioni në pothuajse gjysmën. Vuajtjet mund të kalojnë brez pas brezi: “Trauma mund të transferohet nga prindërit te fëmijët e tyre aktualë dhe të ardhshëm nëpërmjet ndryshimeve delikate por të trashëgueshme në gjenom dhe me ekspozimin ndaj ankthit të vazhdueshëm të prindërve të shkaktuar nga përvoja e luftës,” thotë Arash Javanbakht, psikiatër në Universitetin Shtetëror Wayne.
Rastësisht ushtarë
Si e gjen veten me pushkë në duar dikush që ka bërë diçka krejtësisht një jetë ndryshe? Ka ndodhur me shumë civilë që u regjistruan ose luftuan si vullnetarë për të mbrojtur kombin e tyre. Në njëfarë kuptimi, lufta mund të lehtësojë dëmin psikologjik të luftës: të qenit i përkushtuar në mënyrë aktive ndaj një qëllimi redukton ndjenjën e pafuqisë. Nga ana tjetër, megjithatë, ajo ekspozon më shumë njerëz ndaj rreziqeve të tjera psikologjike: mungesa e përvojës dhe trajnimit të luftëtarëve civilë mund t’i bëjë ata shumë të prekshëm ndaj stresit dhe t’i bëjë ata të ndihen të paaftë për të menaxhuar momentet kritike. Pastaj është distanca nga të dashurit, e cila mund të jetë shumë e vështirë për ata që vendosin ta bëjnë këtë shpejt për të përballuar një emergjencë dhe nuk e kanë menduar atë si një zgjedhje stili jetese.
Edhe ushtarët me përvojë nuk janë të padëmtuar psikologjikisht nga lufta, duke pasur parasysh frikën e vazhdueshme për sigurinë e tyre, vdekjen ose plagosjen e shokëve dhe përvojën e vrasjes. Shqetësim që rezultoi dhe u quajt “shoku i guaskës” gjatë Luftës së Parë Botërore, “neuroza e luftës” në të Dytën. Në atë kohë, ajo konsiderohej një shenjë dobësie. Vetëm me Luftën e Vietnamit u njohën vuajtjet e veteranëve dhe kjo kontribuoi në vendimin për të përfshirë çrregullimin post-traumatik në Manualin Diagnostik dhe Statistikor të Çrregullimeve Mendore duke filluar nga viti 1980. «Në SHBA, afërsisht 12% deri në 30% e veteranëve të lufta vuan nga ky çrregullim. Ata që luftojnë mund të vuajnë edhe nga një sëmundje tjetër e quajtur “dëm moral”: “Mund të ndodhë kur shkelet një kod moral personal (d.m.th. të kuptuarit e dikujt për ‘çfarë është e drejtë’)”, shpjegon psikologia Holly Arrow, e cila studion efektet e luftës, në Universitetin e Oregonit. Lufta të ekspozon domosdoshmërisht ndaj veprimeve që janë në kundërshtim me moralin (“Mos vrit”, “Mos u bëj të tjerëve atë që nuk dëshiron t’ju bëjnë ty”), në disa raste duke shkaktuar pasoja të qëndrueshme psikologjike. Aq shumë sa një studim i Kolegjit Mjekësor të Nju Jorkut zbuloi një prirje më të madhe për të kryer vetëvrasje te veteranët e Vietnamit me çrregullim post-traumatik që përjetuan ndjenja faji luftarake.
Plagët psikologjike
Por si i kapërceni traumat? “Terapia konjitive e sjelljes e fokusuar në trauma është më e përdorura”, thotë Jennifer Wild, psikologe klinike në Universitetin e Oksfordit. Në përmbledhje, konsiston në inkurajimin e personit për të rrëfyer disa herë ngjarjen traumatike dhe për të përballuar gradualisht situatat që ngjallin frikë, derisa përgjigja emocionale të zbehet. Kjo terapi është gjithashtu efektive për trajtimin e dëmit moral të luftëtarëve: “Ajo mund të reduktojë depresionin, si dhe mendimet që lidhen me fajin dhe turpin”, thotë Arrow. Është e qartë se në vendet e varfëra dhe të shkatërruara nga lufta është e paimagjinueshme të ofrohet kujdes i duhur shëndetësor i këtij lloji (mund të mbështetet në disa organizata humanitare, megjithëse me vështirësi të mëdha për shkak të numrit të madh të njerëzve të prekur dhe të zhvendosur). Prandaj, shumë plagë psikologjike do të duhet të shërohen vetë, me kalimin e kohës. Hulumtimet nga Universiteti i Amsterdamit zbuluan hiperaktivizimin e amigdalës (një zonë e trurit që rregullon frikën) tek ushtarët që ktheheshin nga Afganistani (por pa çrregullim post-traumatik) i cili, megjithatë, përgjithësisht normalizohej pas afërsisht 18 muajsh.
Ndjenja e fajit tek të mbijetuarit
Jo çdo gjë kalon kaq shpejt, veçanërisht nëse jetoni në një komb të shkatërruar: shumë do të duhet të kapërcejnë ndjenjën e humbjes së jetës së tyre të mëparshme dhe të përpunojnë pikëllimin, disa do të ndjejnë një frikë paralizuese edhe kur janë të sigurt. Dhe ka nga ata që do të ndiejnë të ashtuquajturin “fajin e të mbijetuarit”, ndjesinë e dhimbshme të të qenit, padrejtësisht, të privilegjuar në krahasim me ata që nuk ia dolën. Disa simptoma të vuajtjes mund të vazhdojnë për shumë vite dhe ndihma e ndërsjellë do të jetë vendimtare: “Nëse viktimat e luftërave mbështesin njëri-tjetrin, mbështetja sociale do të veprojë si një tampon”, thotë McKinnon. Dikush mund të ketë gjithashtu “rritje post-traumatike”, një evolucion personal i mundimshëm pasi ka kaluar nëpër vështirësi të forta, të teorizuar nga psikologët amerikanë Richard Tedeschi dhe Lawrence Calhoun. Siç shpjegon Tedeschi: “Njerëzit zhvillojnë një kuptim të ri për veten, për botën në të cilën jetojnë, për mënyrën se si të lidhen me të tjerët, për të ardhmen që mund të kenë dhe se si ta jetojnë jetën”. Prandaj, me kohë dhe përpjekje të mëdha, njeriu mund të rilindë nga një traumë. Edhe nga ajo e luftës.
Burimi Focus.it
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
