Egoizmi, narcisizmi dhe dëshira për hakmarrje zbulojnë sjelljet e njerëzve të këqij. Çfarë cilësish të tjera kanë dhe si të mbroheni prej tyre?
Për të identifikuar një person të keq, është e nevojshme të vihet një vijë e qartë midis termit “e keqe” dhe sjelljeve keqdashëse që shfaqin disa individë. Koncepti i parë që lind në mendje formohet përmes vlerave tona dhe mënyrës sesi mësojmë nga përvojat tona në situata dhe kohë të ndryshme.
Në të kundërt, sjellja keqdashëse bazohet në një ulje të ndjeshmërisë, domethënë, baza e saj është minimizimi i aftësisë për të kuptuar dhe ndjerë atë që ndjejnë të tjerët. Në këtë kontekst, është thelbësore të zbuloni rrënjët e sjelljes malinje që shpesh shoqërohet me individë të etiketuar si “të këqij”.
Çfarë do të thotë të jesh njeri i keq?
Të jesh person i keq është një koncept subjektiv dhe etik që përfshin të vepruarit në mënyrë të dëmshme, të dëmshme ose imorale ndaj të tjerëve ose shoqërisë në përgjithësi. Ata që konsiderohen “të këqij” janë zakonisht ata që demonstrojnë sjellje të qëllimshme që shkaktojnë vuajtje, dhimbje ose dëmtim të të tjerëve, pa pendim apo konsideratë për mirëqenien e të tjerëve.
Nocioni i këtij koncepti ndryshon në varësi të këndvështrimit të secilit individ dhe sistemit të tij të vlerave. Atë që dikush e sheh si keqdashëse ose imorale, një tjetër mund të mos e shohë në të njëjtën mënyrë.
Për më tepër, veprimet nuk pasqyrojnë gjithmonë karakterin në tërësi, pasi njerëzit mund të bëjnë gabime ose të veprojnë negativisht në rrethana të caktuara, pa përcaktuar plotësisht se kush janë ata.
Është e rëndësishme të kuptosh motivet dhe rrethanat pas sjelljes së një personi përpara se t’i etiketosh si të këqija. Gjithashtu, theksohet mundësia që dikush të ndryshojë dhe të mësojë nga veprimet e tij të kaluara. Prandaj, përkufizimi i asaj që përbën të qenit “person i keq” është relativ dhe i nënshtrohet interpretimit.
Karakteristikat që lidhen me njerëzit e këqij
Mund të jetë e vështirë të dallosh nëse dikush është një “person i keq”, pasi ndonjëherë ata vendosin një fasadë miqësore, por pas kësaj pamjeje fshihen qëllime që nuk janë aspak të mira. Megjithatë, ka shenja dhe tipare të zakonshme që ndihmojnë në identifikimin e dikujt me sjellje keqdashëse. Më poshtë po ju paraqesim ato.
1.Janë mjeshtra të manipulimit
Ata zotërojnë artin e manipulimit dhe ndikimit të të tjerëve për të fituar mbështetje dhe miratim për veprimet dhe gënjeshtrat e tyre. Njerëzit keqdashës vazhdimisht kërkojnë të kontrollojnë të tjerët dhe nuk kanë asnjë shqetësim për të lënduar ata që u pengojnë. Një shenjë manipulimi është kur dikush e paraqet veten si viktimë, edhe nëse nuk është.
2.Oportunistët
Jini të kujdesshëm nëse dikush ju afrohet vetëm kur ka nevojë për diçka. Ata mund të kenë treguar dashamirësi në të kaluarën, por qëndrimi i tyre ndryshon në mënyrë drastike kur kanë nevojë për të kënaqur.
3.Paraqesin egoizëm të skajshëm
Njerëzit keqdashës kanë një tendencë të pamohueshme për t’u përqëndruar ekskluzivisht në interesat e tyre. Dinakëria e tyre i lejon ata të lavdërojnë të tjerët, por kjo nuk është gjë tjetër veçse një maskim për të fshehur qëllimet e tyre të vërteta dhe egoiste.
4.Xheloz dhe posesiv
Në sferën e dashurisë, këta njerëz i vënë interesat e tyre mbi të tjerët, megjithëse, me raste, ata mbajnë marrëdhënie të përzemërta. Ata ndjejnë zili të fortë kur perceptojnë se dikush tjetër merr vëmendje ose dashuri dhe mund të zemërohen nëse ndërveproni me individë të tjerë. Zilia është një ndjenjë e zakonshme tek ata me qëllime të këqija dhe zakonisht manifestohet si në marrëdhëniet personale ashtu edhe në mjediset profesionale.
5.Qëndrimi negativ
Njerëzit e këqij përvetësojnë një perspektivë pesimiste dhe negative ndaj jetës dhe atyre që i rrethojnë. Ky qëndrim manifestohet përmes skepticizmit dhe mosbesimit të tij të vazhdueshëm. Pikëpamja juaj jo e shëndetshme për botën ndikon në sjelljen dhe ndërveprimet tuaja me të tjerët.
6.Krijojnë shqetësim në praninë tuaj
Nëse dikush ju bën të ndiheni të pakëndshëm, të pasigurt ose të shqetësuar sa herë që jeni pranë tij, është thelbësore të mbani një qëndrim kritik në vlerësimin tuaj. Siklet që përjetoni mund të jetë një tregues i diçkaje të dëmshme, qoftë për personin në fjalë ose për dikë që ju intereson.
7.Sjelljet e dëmshme
Këta njerëz kanë një prirje të vazhdueshme për të lënduar të tjerët, qoftë përmes fjalëve lënduese apo veprimeve poshtëruese. Ndonjëherë mund të ndikojnë pa e kuptuar, me komente sarkastike, e më pas duke u shtirur se janë shaka. Pavarësisht përpjekjes së tyre për të maskuar sjelljen e tyre si humor, ata shkaktojnë lëndim dhe një ndjenjë nënçmimi, e cila minon marrëdhëniet dhe krijon një mjedis jo të shëndetshëm. Qëndrimet e tyre shpesh përqendrohen në shkaktimin e dëmit emocional ose psikologjik.
8.Mungesa e pendimit
Njerëzve të këqij u mungon empatia dhe nuk tregojnë shqetësim për pasojat e veprimeve të tyre. Në shumë raste, ata do të përpiqen t’ju bëjnë të ndiheni fajtorë për pasojat e veprimeve të tyre, pasi nuk përjetojnë pendimin që karakterizon shumicën e njerëzve.
9.Humor i keq i vazhdueshëm dhe negativitet
Ata që mbajnë negativitet të vazhdueshëm dhe tregojnë nervozizëm, mund të fshehin një të keqe të fshehtë. Ata kanë tendencë të lëshojnë zemërimin e tyre mbi të tjerët dhe dëshirojnë atë që nuk mund ta marrin.
10.Agresiviteti
Agresiviteti është një karakteristikë e zakonshme tek njerëzit keqdashës dhe evidentohet në mënyrë eksplicite, nëpërmjet të bërtiturave, kërcënimeve apo dhunës. Gjithashtu në një mënyrë më delikate, me veprime që dëmtojnë mjedisin e tyre. Këto manifestime agresive do të ishin një tregues i prirjes së tyre drejt sjelljes keqdashëse.
11.Reputacion i diskutueshëm
Kur dëgjoni komente negative për dikë përpara se ta takoni, ka shumë mundësi që kritikat të bazohen në ngjarje reale. Njerëzit e këqij shpesh fitojnë një reputacion si të dëmshëm për shkak të historisë së tyre të thashethemeve ose ngacmimeve.
12.Tallen me fatkeqësitë e të tjerëve
Këta njerëz priren të gjejnë argëtim në fatkeqësinë e të tjerëve dhe të përjetojnë kënaqësi sadiste duke parë vuajtjet e të tjerëve. Kjo sjellje zbulon mungesën e tyre të ndjeshmërisë dhe simpatisë ndaj problemeve dhe vështirësive që prekin më shumë njerëz.
13.Gënjejnë shpesh
Gënjeshtra është një mjet i zakonshëm në duart e njerëzve keqdashës. Ata manipulojnë të vërtetën dhe përdorin gënjeshtrën për të arritur qëllimet e tyre. Shpesh, këta individë do t’ju shpërqendrojnë me mashtrime që duken bindëse në shikim të parë. Gënjeshtrat e tyre janë mjaft të dëmshme pasi minojnë besimin dhe shkaktojnë konfuzion.
14.I kritikojnë të tjerët pa e kuptuar
Ndonjëherë një person i keq jep kritika pa e kuptuar, gjë që zbulon qëndrimin e tyre negativ. Komentet e tyre duken si lënduese dhe nënçmuese, edhe nëse synohen të jenë thjesht vëzhgime të rastësishme. Kjo mungesë ndjeshmërie dhe respekti për ndjenjat e të tjerëve krijon një mjedis toksik.
15.Dramë e tepruar
Ata që ekzagjerojnë vazhdimisht, duke iu drejtuar gënjeshtrës, duhet të shihen me skepticizëm. Prirja juaj për të dramatizuar situata dhe ngjarje mund ta bëjë të vështirë dallimin midis realitetit dhe ekzagjerimit.
16.Vetëbesimi i tepërt
Njerëzit e këqij mburren dhe flasin pa marrë parasysh se si fjalët e tyre ndikojnë tek ata. Vetëbesimi i tyre i tepërt do t’ju bëjë të ndiheni të pakëndshëm dhe të nënçmuar. Dhe të folurit në mënyrë nënçmuese ose arrogante krijon siklet tek ata që i rrethojnë. Mënyra e tyre e komunikimit prish marrëdhëniet dhe krijon një atmosferë të tensionuar.
17.Zhvlerësojnë kohën e njerëzve të tjerë
Ata shpesh vonohen dhe gënjejnë për vonesat e tyre. Mungesa e respektit për kohën e njerëzve të tjerë zbulon mungesën tuaj të konsideratës dhe ndjeshmërisë. Kjo ka të ngjarë të shkaktojë pakënaqësi dhe të krijojë tensione.
18.Gjykojnë shpejt
Ata flasin ashpër dhe gjykojnë pa menduar për pasojat. Një gjykim i tillë i shpejtë mund t’i bëjë të tjerët të ndihen gjithmonë të vlerësuar, duke e bërë të vështirë ndërtimin e lidhjeve të shëndetshme.
19.Indiferencë ndaj mendimeve të të tjerëve
Atyre nuk u intereson çfarë mendojnë të tjerët apo çfarë rregullash thyejnë. Mungesa e konsideratës së tij është e dukshme në përbuzjen e tij për opinionet e njerëzve të tjerë dhe normat shoqërore. Ky qëndrim çon në konflikt dhe tjetërsim në marrëdhënie.
20.Mospërputhja
Ata ndryshojnë mendje shpesh, gjë që e bën të vështirë besimin ndaj tyre. Njerëzit e paqëndrueshëm ndonjëherë i bëjnë të tjerët të ndihen të pasigurt.
21.Papërgjegjshmëri
Ata shmangin marrjen e fajit dhe mohojnë veprimet e tyre të dëmshme, edhe nëse ato lëndojnë. Mungesa e përgjegjësisë suaj mund të çojë në probleme në vendin e punës dhe të krijojë një mjedis të pakëndshëm. Njerëzit e këqij priren të jenë joformalë dhe të pakujdesshëm në sjelljen e tyre, duke ndikuar tek ata që i rrethojnë si në kontekstin e tyre personal ashtu edhe në atë të punës.
22.Qëndrimi i viktimës
Viktima e vazhdueshme është një formë manipulimi që i lejon ata të shmangin përgjegjësinë për veprimet e tyre.
23.Shantazhi emocional
Shantazhi është një taktikë e zakonshme që ata përdorin për të shmangur pasojat e padëshiruara ose për të marrë atë që duan. Ata shtiren siklet fizik ose emocional, duke ndikuar tek të tjerët dhe duke manipuluar situata në favor të tyre. Një manipulim i tillë është shumë i dëmshëm dhe toksik.
Si të mbroheni nga një person i keq?
Njohja e njerëzve që mund t’ju dëmtojnë është hapi i parë për të mbajtur veten të sigurt. Pasi t’i identifikoni ato, mund të ndiqni këto këshilla praktike për t’u mbrojtur prej tyre emocionalisht dhe psikologjikisht:
Besoni instinktet tuaja
Vendosni kufij të qartë
Forconi vetëvlerësimin tuaj
Ruani distancën emocionale
Kërkoni mbështetje nga mjedisi juaj
Kultivoni marrëdhënie të shëndetshme
Kërkoni ndihmë profesionale nëse është e nevojshme
Zhvilloni aftësitë e komunikimit
Gjithashtu, është e rëndësishme të mbroni veten fizikisht nga njerëzit keqdashës. Për ta bërë këtë, merrni masa sigurie dhe paraprake, si ato të renditura më poshtë:
Mos e zbuloni rutinën tuaj
Ecni me besim
Bëni një plan arratisjeje
Shmangni situatat e rrezikshme
Kërkoni ndihmë nëse është e nevojshme
Përdorni sistemet e sigurisë
Vendosni kufij të qartë fizikë
Mbani të dhënat tuaja personale private
Kushtojini vëmendje mjedisit tuaj dhe njerëzve përreth jush
Parandalimi dhe kujdesi janë çelësi për të mbrojtur veten nga njerëzit keqdashës. Nëse ndiheni ndonjëherë në rrezik, kërkoni ndihmë menjëherë dhe mos hezitoni të telefononi policinë ose autoritetet përkatëse.
Origjina e së keqes tek një person
Nga psikologjia, konsiderohet se njerëzit keqdashës shpesh kanë kaluar nëpër përvoja të vështira ose traumatike në jetën e tyre, të cilat ndikojnë në mënyrën se si ata e shohin botën dhe si sillen. Egoizmi, narcisizmi dhe etja për hakmarrje do të ishin përgjigje ndaj këtyre plagëve të thella emocionale.
Tani, me një qasje nga neurobiologjia, origjina e së keqes lidhet me vështirësitë në ndjeshmëri, në konceptimin e vuajtjeve që veprimet tona u shkaktojnë të tjerëve, të cilat do të çonin në akte moralisht të dënueshme.
Një analizë në Journal International Knowledge eksploron aftësinë njerëzore për akte mizore dhe si të rishqyrtohet e keqja për sa i përket ndjeshmërisë. Kjo aftësi është thelbësore për sjelljet prosociale dhe mund të ndikohet në çrregullime të ndryshme psikiatrike dhe neurologjike.
Përveç kësaj, janë identifikuar ndryshime në qarqet e trurit që formësojnë sjelljen tonë shoqërore. Libri Origjina e së Keqes dhe Rrjeti Social i trurit (2023) përshkruan ndryshime në zona të tilla si neuronet e pasqyrës, korteksi anterior cingulat, insula, korteksi paraballor dhe amigdala.
Deri më sot, shumica e kërkimeve në këtë fushë përqendrohen te njerëzit me çrregullime të spektrit të autizmit, çrregullime të personalitetit kufitar dhe psikozë. Kështu që ka mbetur shumë për të eksploruar.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
