Ne të gjithë njohim njerëz që duket se kanë lindur me një dhunti të veçantë: aftësinë për të drejtuar, organizuar, komanduar, urdhëruar, inovuar, motivuar dhe drejtuar veprimet e të tjerëve. Ka shumë karakteristika që identifikojnë një lider të mirë dhe sot duam të flasim me ju për llojet e ndryshme që mund të identifikojmë në këtë grup njerëzish.
Para së gjithash, duhet theksuar se qëndrimet e llojeve të ndryshme të liderëve bazohen në shtylla lehtësisht të identifikueshme. Për shembull, në zhvillimin e aftësive të mira sociale , aftësinë për ndjeshmëri (e cila duhet të jetë e balancuar në mënyrë që të mos dëmtojë qëllimet përfundimtare të grupit), intuitën, e cila çon në aftësinë për të identifikuar shpejt dhe në mënyrë efektive se cilët faktorë janë të rëndësishëm dhe cilët janë të padobishëm, etj.
Me siguri të gjithë keni takuar njerëz të tillë në jetën tuaj, ose ndoshta edhe ju jeni një prej tyre. Por kini kujdes që të mos përgjithësoni shumë, sepse kur flitet për liderë të vërtetë duhen mbajtur gjithmonë parasysh dy aspekte themelore.
Çfarë kanë të përbashkët të gjitha llojet e liderëve?
Siç ju thamë sapo ju, ka dy pika që duhen marrë parasysh përpara se të identifikoni një person si udhëheqës, pavarësisht nga veprimet e tij:
nga njëra anë, jo të gjithë njerëzit që ofrohen si udhëheqës ose që përpiqen të ndiqen nga një grup janë ata që kanë vërtet aftësitë e nevojshme për të marrë rolin e liderit;
nga ana tjetër, si të gjitha gjërat që konsiderohen “të dëshirueshme” në një nivel shoqëror, ka shumë më tepër njerëz që e konsiderojnë veten bartës të skeptrit të komandës sesa ata që e mbajnë në të vërtetë atë.
Pra, si bëhet dikush një udhëheqës i vërtetë? Është thjesht fat, është një aftësi që na është transmetuar gjenetikisht, apo është diçka që duhet ta zhvillojmë vetë?
Në këtë hyrje të shkurtër nuk kemi prekur ende një pikë që nuk mund të anashkalohet: një person që është i aftë të jetë një udhëheqës i mirë për një grup, sepse ka karakteristika dhe objektiva të caktuara, mund të mos jetë i tillë për një grup tjetër. Për ta kuptuar këtë, mendoni vetëm për sportet ekipore.
Çdo javë dëgjojmë për trajnerë që shkarkohen nga postet e tyre. Njerëz që duhet të përgatisin një skuadër dhe që në shumicën e rasteve përjashtohen sepse nuk kanë mundur ta udhëheqin grupin përballë në mënyrën e duhur, jo sepse nuk janë të aftë teknikisht, apo të përgatitur në sportin me të cilin merren.
Problemi është se nuk ka një recetë të përsosur për të gjitha grupet: modus operandi që kërkon një ekip i caktuar nuk është i njëjti që mund të zbatohet për një grup tjetër njerëzish.
Termi anglisht lidership në psikologji lidhet me një emër dhe një eksperiment: atë të kryer nga Kurt Lewin gjatë Luftës së Dytë Botërore. Në këtë periudhë historike, në fakt, kemi qenë dëshmitarë të ardhjes në pushtet të disa diktatorëve, të cilët kanë mundur të bindin një numër të madh njerëzish të besojnë në projektin e tyre, qoftë i drejtë apo i gabuar.
Dhe këtu na parashtrohet një pyetje që mund të duket e qartë, por nuk duhet nënvlerësuar: që të lindë një lider i ri, duhet të ketë një vakum pushteti ose një situatë dyshimi të fortë në lidhje me pushtetin e krijuar tashmë.
Nëse vazhdojmë të analizojmë historinë, do të shohim se si interesi për studimin e lidershipit, i cili fillimisht u fokusua në hierarkinë ushtarake dhe politike, u shtri më vonë në fusha të tjera, si arsimi, sporti apo biznesi. Me fjalë të tjera, meqenëse u kuptua se aftësitë drejtuese dhe llojet e ndryshme të liderëve mund të ndikojnë në aspektin produktiv, kjo degë e sociologjisë ka marrë një rëndësi universale.
Fatkeqësisht, në ditët e sotme nuk ka ende një klasifikim të njëanshëm të llojeve të ndryshme të liderëve. Prandaj, për t’ju përshkruar ato, ne do të përdorim një nga më praktiket dhe më të njohurit në psikologjinë e grupit. Ky klasifikim identifikon pesë lloje liderësh, dy më shumë se ata të identifikuar fillimisht nga Kurt Lwein.
1.Udhëheqja delegative ( laissez-faire )
Kur flasim për lidership delegativ, ne i referohemi udhëheqësve të padukshëm ose lejues. Këta janë njerëz që menaxhojnë biznesin e të tjerëve dhe puna e të cilëve është të shpërndajnë detyra. Ky stil është veçanërisht efektiv në grupet e njerëzve shumë të motivuar dhe të aftë, të cilët zakonisht presin që dikush t’u thotë se çfarë të bëjnë. Ky lloj drejtuesi siguron që drejtimet e tij ose të saj të shërbejnë si udhëzime për pjesën tjetër të grupit, duke lejuar komunikimin. Rreziku i udhëheqjes delegative lind kur nevojitet ndërhyrja e drejtpërdrejtë e liderit dhe lideri nuk ndërhyn.
Jemi përballë një lideri, i cili nëse mëkaton, e bën këtë si parazgjedhje. Kjo është arsyeja pse është e lehtë që një element destabilizues të bëjë që gjithçka të dalë jashtë kontrollit. Një shembull i një udhëheqësi delegues është Gandalf në këtë skenë:
2.Udhëheqja autokratike
Ndryshe nga lideri i mëparshëm, lideri autokratik është një person që ndërhyn gjithmonë. Kanali i tij i komunikimit është njëkahësh, pasi ai thjesht flet, por nuk dëgjon grupin që i drejtohet. Nga ana tjetër, ai shpesh është një lider që dëshiron një nivel të lartë kontrolli dhe punon shumë mirë në ato grupe ku njerëzit kanë shumë dyshime se si të bëjnë punën e caktuar, por tashmë janë të motivuar. Rreziku i këtij lideri është se ai nuk është shumë motivues në rastin e grupeve shumë të përgatitura, sepse njerëzit do të ndjejnë se e kanë humbur lirinë kur t’i drejtohen. Së fundi, udhëheqësi autokratik shpesh ndjen një ndjenjë superioriteti ndaj njerëzve që ai drejton, një qëndrim që mund ta bëjë ekuilibrin shumë të pasigurt dhe të përfaqësojë një rrezik të mëtejshëm. Një shembull i një lideri autokratik në histori është Margaret Thatcher.
3.Lidershipi Demokratik
Siç mund ta keni marrë me mend, ky lloj lidershipi është ai që përdoret më shpesh në sistemet politike perëndimore. Lideri demokratik përpiqet të maksimizojë komunikimin e dyanshëm. Ai urdhëron, por nuk harron rëndësinë e vëmendjes ndaj reagimeve nga grupi që ai drejton. Ajo që e karakterizon këtë lloj lidershipi është pikërisht përdorimi i vazhdueshëm për t’u konsultuar me mendimet e të tjerëve. Ky është një udhëheqës i mirë për grupe të përgatitura, por jo tepër të motivuara. Ndjenja e të dëgjuarit mund të jetë ilaçi më i mirë për të rritur motivimin dhe interesin e njerëzve , si në zgjedhjen e procedurave ashtu edhe në objektivat. Një shembull i një lideri demokratik në histori ishte Nelson Mandela.
4.Udhëheqja Transaksionale
Lideri transaksional fokusohet në qëllimet. Ai merr rolin e kujdestarit të motivimit të grupit dhe, për ta mbajtur atë gjallë, shpërblen ose ndëshkon njerëzit që drejton sipas angazhimit ose interesit të tyre. Ky lloj lideri, nëse është i zoti në kryerjen e detyrës, është i shkëlqyer për të udhëhequr procese të gjata dhe komplekse, në të cilat grupi nuk ka dhe nuk mund të gjejë lehtësisht motivim në punë dhe në atë që duhet të bëjë. Shpërblimet e jashtme (promovimet, pushimet, fleksibiliteti, ngritjet, etj.) mund të korrigjojnë këtë mungesë motivimi, por një drejtues i mirë duhet të jetë në gjendje t’i shpërndajë ato në mënyrë të drejtë dhe efektive. Rreziku i këtij lloj lidershipi ka të bëjë me objektivin e projektit dhe atmosferën që do të krijohet brenda grupit, ku shumë shpesh konkurrenca përballë këtyre shpërblimeve mund të dëmtojë marrëdhëniet njerëzore. Një shembull i udhëheqjes transaksionale është ai i trajnerëve të futbollit.
5.Lidershipi transformues
Udhëheqësi transformues fokusohet kryesisht në motivimin e grupit, por e bën këtë duke u nisur nga detyra në fjalë. Synimi i tij është që grupi të arrijë qëllimet e tij, natyrisht, por pa i lënë nga sytë vlerat e tjera “dytësore”. Këto objektiva ndërsektoriale mund të jenë shumë të ndryshme: përvetësimi i aftësive nga anëtarët e grupit, krijimi i një klime pozitive, kujdesi për mjedisin e punës, etj. Ky lloj lideri funksionon më mirë kur drejton një grup që nuk ka një nivel të lartë njohurish ose motivimi dhe nuk ndjen shumë presion për të arritur objektivat kryesore. Një shembull i një lideri të tillë karizmatik ishte John F. Kennedy. Siç e keni parë, llojet e lidershipit të identifikuar nga kërkimet sociologjike mbi grupet kanë karakteristika shumë të ndryshme dhe të mirëpërcaktuara. Megjithatë, kur bëhet fjalë për drejtimin dhe menaxhimin e një grupi në praktikë, udhëheqësit nuk sillen gjithmonë në një mënyrë kaq të ngurtë, por më tepër mbështeten në karakteristika të tipologjive të ndryshme.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
