A është vërtet jeta në zonat rurale më e mirë për shëndetin mendor, apo është thjesht një mit? Një studim historik sfidon atë që mendojmë se dimë.
Nëse nuk je një epidemiolog psikiatrik apo historian i shëndetit mendor, është e pamundur të kesh dëgjuar për Stirling County, Nova Scotia. Dhe për një arsye të mirë: Stirling County, Nova Scotia, nuk ekziston – të paktën jo në kuptimin që mund ta gjesh në një hartë. Por është një vend i vërtetë, dhe ka luajtur një rol të madh në formësimin e kuptimit tonë për faktorët shoqërorë që ndikojnë në shëndetin mendor dhe sëmundjet mendore.
Pse nuk ke dëgjuar për të? Sepse Stirling County është një pseudonim. Ky emër zëvendëson një qark të vërtetë në Nova Scotia, i cili ka qenë mikpritësi i njërit prej studimeve më të gjata dhe më të rëndësishme epidemiologjike në botë, me fokus te shëndeti mendor.
Pse pseudonimi? Kur filloi studimi në vitin 1948, sëmundjet mendore ishin shumë të stigmatizuara, edhe më shumë se sot. Ndryshe nga Studimi i Zemrës në Framingham (i cili nisi po në atë vit dhe fokusohej në shëndetin kardiovaskular), shumë banorë të “Stirling County” nuk donin të përdoreshin në një studim për sëmundje mendore. Edhe pse sot është mjaft e lehtë të zbulohet cili është qarku i vërtetë, studiuesit vazhduan ta ruajnë anonimatin për dekada.
Pse u zgjodh një zonë rurale për këtë studim? Në mesin e shekullit të 20-të, shumica e njerëzve shqetësoheshin për ndikimin negativ që qytetet mund të kishin në shëndetin mendor. Pikërisht për këtë arsye, psikiatër dhe shkencëtarë socialë donin të kuptonin nëse jeta rurale ishte më e favorshme për mirëqenien mendore. Studimi në Stirling County ndihmoi për të dhënë disa përgjigje.
Studimi i Stirling County
Ky studim u iniciua nga një çift psikiatrësh socialë të shkëlqyer: Dorothea Cross Leighton (1908–1992) dhe Alexander Leighton (1908–2007). Ata u takuan në universitetin Johns Hopkins, ku të dy morën diploma në mjekësi dhe u specializuan në psikiatri. Por të dy kishin një interes të thellë në shkencat sociale dhe bënë punë kërkimore në komunitete indigjene në Alaska, New Mexico dhe Arizona.
Përvojat e tyre në këto vende dhe gjatë Luftës së Dytë Botërore i shtynë të përqendroheshin te ndikimi i faktorëve socialë në shëndetin mendor. Pas luftës, ata kërkuan mundësi për të udhëhequr një studim epidemiologjik. Zgjodhën Nova Scotian pjesërisht sepse Alexander e kishte kaluar verën atje që në fëmijëri.
Ata morën një nga grantet e para nga Instituti Kombëtar i Shëndetit Mendor në SHBA, i cili, bashkë me burime të tjera, financoi një ekip prej 100 studiuesish: psikiatër, sociologë, historianë dhe madje edhe një fotograf. Si shumë studime pioniere të psikiatrisë sociale (p.sh. në Manhattan apo New Haven), edhe ky studim u thellua në historinë dhe strukturën sociale të Stirling County.
Një nga tre librat që dolën nga studimi, People of Cove and Woodlot (1960), u përqendrua tërësisht në kontekstin historik dhe social të këtij komuniteti.
Edhe pse Stirling County ishte zonë rurale, ajo ishte e larmishme në aspektin gjeografik, etnik dhe ekonomik. Popullsia përbëhej nga kanadezë anglishtfolës protestantë, kanadezë frëngjishtfolës (akadienë) katolikë, indigjenë, kanadezë me ngjyrë dhe pakica të tjera. Ekonomia ishte e përzier: disa punonin në peshkim, të tjerë në pyllëtari apo bujqësi. Gjendja ekonomike e banorëve ndryshonte shumë – nga të pasurit te të varfrit ekstremë.
Po shëndeti mendor i tyre? A ishte më i mirë se në qytet?
Për habinë e shumëkujt, përgjigjja ishte jo. Statistikat treguan se shkalla e sëmundjeve mendore në Stirling County ishte shumë e ngjashme me atë të gjetur në Midtown Manhattan, në një studim tjetër që Leighton e drejtoi në fund të viteve 1950. Madje, faktorët e rrezikut ishin të njëjtë: varfëria, pabarazia, izolimi social dhe shpërbërja e komunitetit. Vetëm fakti që jetoje në një qytet të mbipopulluar nuk ishte problemi kryesor.
Interesant është se kur Leighton analizoi të njëjtën zonë një dekadë më vonë, një nga komunitetet më të varfra (“The Road”) tregoi përmirësim në shëndetin mendor. Leighton e atribuoi këtë tek një program edukimi për të rritur dhe përzierja më e madhe me njerëz më të pasur pas bashkimit të dy shkollave. Por gjithashtu kishte edhe vende të reja pune në atë zonë. Ka shumë gjasa që këto vende pune i nxorën njerëzit nga varfëria, u dhanë qëllim jetës së tyre dhe krijuan marrëdhënie të reja sociale – gjë që ndoshta pati ndikimin më të madh. Megjithatë, Leighton – ashtu si shumë psikiatër të kohës dhe si hartuesit e politikave të “Luftës kundër Varfërisë” të Lyndon Johnson – nuk e shihnin problemin te mungesa e burimeve materiale. Ata mendonin se kishte “diçka të gabuar” tek të varfrit, e cila mund të “mësimësohej” përmes edukimit.
Kjo mënyrë të menduari ishte një nga mangësitë më të mëdha të psikiatrisë sociale dhe të politikave të periudhës së “Great Society” në SHBA.
Çfarë ndodhi më pas?
Në vitet 1970–1980, psikiatria u largua nga shpjegimet sociale për sëmundjet mendore dhe u përqendrua në shkaktarët neurologjikë, gjenetikë dhe trajtimet farmaceutike. Edhe pse Studimi i Stirling County vazhdoi, shumica e psikiatërve e braktisën qasjen sociale ndaj shëndetit mendor.
Sot, ndërsa përballemi me rritje të vazhdueshme të çrregullimeve mendore, është e rëndësishme të rikonsiderojmë studime të tilla dhe të nxjerrim mësimet e tyre reale.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
