A ju ka ndodhur ndonjëherë të ndiheni në ankth ose në rrezik, ndonëse asgjë përreth nuk dukej kërcënuese? Zemra ju rreh më shpejt, muskujt tensionohen dhe ndjeni sikur duhet të largoheni — por nuk e kuptoni pse. Kjo ndjesi e “rrezikut të padukshëm” është shumë më e zakonshme sesa mendohet dhe shpjegohet bukur nga Teoria Polivagale, e zhvilluar nga Dr. Stephen Porges, neuroshkencëtar amerikan.
“Njeriu nuk reagon ndaj realitetit, por ndaj perceptimit të tij.” – Dr. Stephen Porges
Çfarë është Teoria Polivagale?
Teoria Polivagale është një model shkencor që shpjegon se sistemi nervor autonom (SNA) — pjesa e pavetëdijshme e trurit që kontrollon funksionet jetësore si rrahjet e zemrës, frymëmarrja dhe tretja — reagon ndaj rrezikut jo vetëm në mënyrë logjike, por edhe në mënyrë intuitive. Sipas Dr. Porges (1994), njeriu është i pajisur me një “sistem skanimi të pavetëdijshëm”, të cilin ai e quan neuroception — një aftësi e trurit për të dalluar sigurinë ose rrezikun pa ndërhyrjen e vetëdijes.
Tri shtresat e sistemit nervor sipas Teorisë Polivagale
Rruga vagale dorsale (reaksioni i ngrirjes)
–E vjetra evolutivisht. Kur truri ndjen rrezik ekstrem, aktivizohet kjo rrugë që ndalon energjinë dhe na fut në gjendje “ngrirjeje” (freeze), shpesh shoqëruar me mpirje emocionale.
Rruga simpatike (lufto ose ik)
–Aktivizohet në prani të rrezikut të moderuar. Trupi përgatitet për veprim: zemra rreh shpejt, frymëmarrja bëhet e cekët, tensioni rritet.
Rruga vagale ventrale (qetësi dhe lidhje sociale)
–Më e avancuar evolutivisht. Kur ndjehemi të sigurt, kjo rrugë aktivizohet dhe na lejon të ndërveprojmë në mënyrë të qetë me të tjerët.
Pse ndiejmë rrezik kur s’ka asnjë arsye të dukshme?
Kjo ndodh sepse truri ynë nuk reagon ndaj realitetit objektiv, por ndaj sinjaleve që i duket sikur janë kërcënuese, pavarësisht se janë apo jo të vërteta. Neuroception mund të jetë “false positive” — si një alarm zjarri që bie kur dikush pi duhan afër. Është një mbrojtje e tepruar, që shpesh e ndiejmë si ankth të pashpjegueshëm.
“Truri nuk ka nevojë për prova logjike për të ndjerë rrezik — i mjaftojnë sinjalet trupore.” –Deb Dana, terapiste klinike dhe autore e librit “The Polyvagal Theory in Therapy”.
Si ndikon kjo në përditshmëri?
Në marrëdhënie: nëse ndiheni të tensionuar apo të frikësuar në praninë e dikujt, ndonëse s’ka rrezik real, kjo mund të vijë nga sinjale të pavetëdijshme (ton zëri, gjuhë trupi).
Në ankth: shpesh, ankthi s’ka një “arsye”. Por trupi juaj po thotë që diçka nuk është në rregull, edhe nëse mendja nuk e kupton dot.
Në traumë: personat që kanë përjetuar traumë shpesh kanë një neuroception të hiperaktivizuar — pra, ndiejnë rrezik edhe kur janë të sigurt.
Çfarë mund të bëjmë?
Rregullimi nervor (nervous system regulation) është çelësi. Teknikat që ndihmojnë për të aktivizuar rrugën vagale ventrale përfshijnë:
Frymëmarrja e thellë dhe ritmike
Lidhja sociale (biseda të qeta, kontakti me sy)
Këngët, himnet dhe të qeshurat (aktivizojnë nervin vagus)
Terapia polivagale (Deb Dana ka zhvilluar metoda konkrete për terapistët)
Si përfundim, Teoria Polivagale na ndihmon të kuptojmë se trupi nuk është thjesht një shërbëtor i mendjes, por një sistem inteligjent që punon paralelisht me mendjen. Ajo na mëson të besojmë ndjesitë tona, por edhe të kuptojmë pse ato ndonjëherë mund të na mashtrojnë.
“Kur kuptojmë si funksionon sistemi ynë nervor, ne ndalojmë së fajësuari veten për mënyrën si reagojmë.” – Deb Dana
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
