Para se të zhytemi në debat, duhen mbajtur parasysh dy ide. E para është se askush nuk gëzon liri absolute në kuptimin e të qenit në gjendje të injorojë plotësisht çdo normë dhe vlerë të sjelljes. E dyta është se liria nuk është vetëm për zgjedhjen e një veprimi të caktuar, por gjithashtu shtrihet në mendime dhe emocione: ne gëzojmë një sasi të caktuar lirie që na lejon të zgjedhim se çfarë të mendojmë apo si të veprojmë.
Nga ana tjetër, krah për krah me konceptin e vullnetit dhe aftësisë për të zgjedhur shkon përgjegjësia që vjen nga ky privilegj. Sidoqoftë, çdo zgjedhje duhet të shoqërohet me një parashikim të pasojave, një vlerësim të dëmeve dhe përfitimeve. Këtu hyjnë morali dhe etika, që i përkasin secilit person, secilit grup, çdo shoqërie ose gjithë njerëzimit.
Nëse shikojmë shoqërinë tonë, do të kuptojmë se ne e konsiderojmë shumicën e njerëzve të lirë për të zgjedhur. Nga ana tjetër, cili do të ishte kuptimi i demokracisë apo rregullave dhe ligjeve që ndëshkojnë mungesën e përgjegjësisë në lidhje me lirinë?
“Njeriu e dëshiron lirinë. Në realitet ai ka një frikë të madhe prej saj. Pse? Sepse liria e detyron atë të marrë vendime dhe vendimet përfshijnë rreziqe “. -Erich Fromm-
Të qenit i lirë do të thotë te jesh autonom
Kur jemi të lirë, ne jemi përgjegjës për vendimet tona, sepse ne jemi ata që i kemi marrë ato dhe për këtë ne fitojmë autonomi, me të mirat dhe të këqijat. Marrja e përgjegjësisë për atë që thuhet, nënkupton guximin e të qenit i lirë për të marrë një rrugë.
Një çmim që ne do të përpiqemi të parashikojmë, zvogëlojmë dhe, përfundimisht, supozojmë, duke e ditur se do të duhet të paguajmë më vonë. Ne pranojmë që vendimi ynë korrespondon me një rrezik që mund t’i shtyjë pasojat në njërën anë apo në tjetrën. Ky rrezik ekziston sepse shumicën e kohës ne nuk jemi skulptorët e vetëm të realitetit, por ka edhe faktorë të tjerë që hyjnë në lojë. Për shembull, njerëz të tjerë.
Të qenit i lirë dhe të mendosh për veten gjithashtu kërkon një koncesion: leje për të bërë gabime. Së bashku me këtë, edhe lejen për të dështuar dhe të përpiqen përsëri. Këtu konceptet e përgjegjësisë dhe çmimit vijnë përsëri në lojë. Për shembull, shumë prindër nuk i marrin disa projekte që u pëlqejnë, sepse ata e dinë se kanë përgjegjësi ndaj fëmijëve të tyre dhe që ndonjëherë pas dëshirave të tyre do të kishte një çmim që do të ndikonte në familje.
Të qenit i lirë përfshin marrjen e rreziqeve, liria kërkon që ju të merrni përgjegjësinë për peshën e vendimeve tuaja. Liria nuk është vetëm të bësh atë që dëshiron në një moment të caktuar, por edhe të hartosh dhe ndërtosh rrugën duke vendosur se si, ku dhe me kë po shkoni. Të jesh i lirë do të thotë të jesh autonom në mënyrë që të vendosësh vetë.
“Liria konsiston në të qenit mjeshtër i jetës së dikujt”. -Platone-
Liria ime përfundon aty ku fillon liria e tjetrit
Kufiri i lirisë përbëhet nga bashkëjetesa me liritë, moralin dhe etikën tjetër. Ne jemi të lirë në një hapësirë të kufizuar, e cila përcaktohet nga vlerat tona, gjë që diktohet edhe nga ligjet. Në disa sektorë këto ligje do të jenë më kufizuese për vlerat tona personale, në të tjerat jo dhe këtu lind konflikti. Liria dhe autonomia na japin më pak hapësirë për manovrim sesa që lejohet nga imagjinata jonë.
Një nga vlerat e përbashkëta të shumicës së njerëzve është ajo e mos dëmtimit të të tjerëve. Nga kjo rrjedh edhe shprehja e famshme se liria ima mbaron aty ku fillon liria e tjetrit. Duke ndjekur këtë rregull në vetvete është një mësim sepse, në rast të shkeljes së ligjeve, një dënim përcaktohet nga ata që e përcaktojnë incidentin si një krim.
“Liria nuk është mungesa e detyrimeve, por aftësia për të zgjedhur dhe angazhuar në atë që unë mendoj se është më e mira për mua”. -Paulo Coelho-
Në përfundim ne paraqesim një fenomen kurioz. Ne kemi një numër të madh opsionesh që na çorientojnë. Të gjithë e kemi provuar këtë ndjenjë. Ne do të blejmë një stilolaps dhe ka shumë lloje të ndryshëm. Në shikim të parë, duket si një veprim që nuk do të harxhojmë shumë kohë, por nuk është e çuditshme që të zgjas 10 minuta për të zgjedhur një stilolaps. Kjo është se si liria në një farë mënyre sekuestron vullnetin tonë, si ky numër i opsioneve krijon pengesë në realitet.
Me paradokset dhe cilësitë e saj, liria është një nga privilegjet tona të mëdha. Shumica prej nesh mbështeten në një kufi të mirë të lirisë për të vendosur dhe rritur në një mënyrë autonome, por në thelb të varur (për shkak të natyrës sonë shoqërore).
Përgatiti: Brikela Daci | Burimi / lamenteemeravigliosa.it
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
