Dallimi midis plakjes normale dhe shenjave të hershme të sëmundjes së Alzheimerit është i mundur, por kërkon t’i kushtohet vëmendje detajeve dhe përparimit të simptomave. Eksperti shpjegon se cilat shenja paralajmëruese duhen shmangur.
Në mbarë botën, mbi 55 milionë njerëz jetojnë me ndonjë formë të demencës dhe afërsisht 60 përqind e rasteve lidhen me sëmundjen e Alzheimerit, sipas të dhënave nga Organizata Botërore e Shëndetësisë. Çdo vit regjistrohen gati 10 milionë diagnoza të reja dhe parashikimet tregojnë se deri në vitin 2050, numri i pacientëve mund të kalojë 150 milionë. Ky fenomen po bëhet një emergjencë e vërtetë globale shëndetësore. Jo vetëm që mosha mesatare e pacientëve po rritet, por edhe rastet e sëmundjes së Alzheimerit me fillim të hershëm, e cila prek njerëzit nën 60 vjeç. Në këto raste, simptomat shpesh ngatërrohen me stresin, lodhjen ose krizën e moshës së mesme, gjë që vonon trajtimin.
Profesori Peter Rabins, psikiatër dhe profesor në Universitetin Johns Hopkins, i cili ka studiuar sëmundjen e Alzheimerit për më shumë se dyzet vjet, shpjegoi se “dallimi midis plakjes normale dhe shenjave të hershme të demencës është i mundur, por kërkon vëmendje ndaj detajeve dhe përparimit të simptomave”. Për t’i ndihmuar njerëzit të kuptojnë se kur duhet të shqetësohen, eksperti ndau dhjetë pyetje që kushdo mund t’i bëjë vetes (ose një të dashuri) për të vlerësuar nëse harresa ose ndryshimet njohëse meritojnë një vlerësim nga një specialist.
1) A harroni emra të njohur?
Pyetja e parë ka të bëjë me kujtesën e emrave. “Nëse rastësisht harroni emrin e një të njohuri ose ku i keni vënë syzet, nuk ka arsye për alarm”, qetëson Rabins. Këto janë harresa të zakonshme, të lidhura me rënien normale të kujtesës së punës. Por kur filloni të harroni emrat e anëtarëve të familjes, miqve të ngushtë ose ngjarjeve të rëndësishme, gjërat ndryshojnë. “Supozoni se keni një takim te mjeku të nesërmen, ju kujtohet dy herë dhe prapë harroni. Ose keni një dasmë për të marrë pjesë këtë fundjavë dhe nuk keni asnjë kujtim për të, pavarësisht se keni folur për të disa herë. Kjo është shqetësuese”, paralajmëron profesori. Studimet shkencore konfirmojnë se kujtesa episodale, e cila ju lejon të mbani mend fytyra, emra dhe ngjarje, është ndër funksionet e para që përkeqësohet në fazat e hershme të sëmundjes.
2) A keni vështirësi në kryerjen e detyrave të zakonshme?
Një tjetër shenjë që nuk duhet injoruar është vështirësia në kryerjen e detyrave rutinë, siç është gatimi, menaxhimi i financave ose kujdesi për shtëpinë. “Kam parë njerëz që kanë përgatitur vakte pa vështirësi për tridhjetë vjet dhe papritmas ankohen: ‘Jam lodhur nga e gjithë kjo, nuk mund ta bëj më'”, thotë Rabins. “Kur i shqyrtojmë, zbulojmë deficite që shkojnë përtej ndryshimeve normale të plakjes.” Truri, shpjegon ai, ka vështirësi të renditë veprimet ose të ruajë përqendrimin, një shenjë se i ashtuquajturi funksion ekzekutiv – i cili na lejon të planifikojmë dhe të përfundojmë një detyrë – po dobësohet.
3) A keni vështirësi në organizimin e aktiviteteve komplekse?
Vështirësia në organizimin e detyrave komplekse mund të jetë gjithashtu një shenjë paralajmëruese. Përgatitja e një vakti ose pritja e dikujt përfshin mbajtjen mend të hapave, menaxhimin e kohës dhe përcaktimin e përparësive. “Personi mund t’i kujtojë ende përbërësit ose hapat, por nuk mund t’i koordinojë të gjitha: ndezjen e sobës, shtrimin e tryezës, shërbimin e pijeve. Është sikur aftësia për të mbajtur gjithçka së bashku është shkatërruar”, shpjegon Rabins. Nëse ky problem shfaqet papritur, është më mirë të flisni me një mjek.
4) Çfarë ilaçesh po merrni?
Profesori gjithashtu i nxit pacientët të jenë të kujdesshëm në lidhje me ilaçet që marrin rregullisht. Disa, veçanërisht ato me efekte antikolinergjike – të përdorura për ankthin, mosmbajtjen e urinës, problemet me zemrën ose problemet me frymëmarrjen – mund të shkaktojnë episode të përkohshme konfuzioni ose humbjeje të kujtesës. “Nëse konfuzioni zhduket duke ulur dozën ose duke ndaluar ilaçin, nuk është sëmundje Alzheimeri, por një efekt anësor”, specifikon eksperti. Një rishikim i ilaçeve, i kryer me një mjek ose farmacist, mund të shmangë diagnozën e gabuar.
5) A keni vështirësi në menaxhimin e disa detyrave në të njëjtën kohë?
Një tjetër shenjë dalluese mund të jetë vështirësia në menaxhimin e shumë detyrave njëkohësisht, siç është kryerja e një llogaritjeje mendore ose mbajtja mend e disa informacioneve njëkohësisht. Testet njohëse të përdorura për të diagnostikuar Alzheimerin nuk vlerësojnë aftësinë matematikore, por aftësinë për të “ruajtur” dhe përditësuar informacionin. “Nëse dikush nuk mund ta bëjë këtë, edhe pas njëfarë kohe dhe përqendrimi, kjo do të thotë se diçka tjetër po ndodh përveç plakjes normale”, shpjegon Rabins.
që bënit më parë?
Së fundmi, Rabins na fton të reflektojmë mbi humbjen e interesit në aktivitetet e dashura. “Të mos i shijosh më hobet, leximin ose kalimin e kohës me nipërit e mbesat nuk është thjesht depresion”, shpjegon ai. “Ndonjëherë është ndryshimi i trurit”. Ai kujton një pacient të moshuar që gjithmonë i kishte pëlqyer të luante letra me miqtë dhe papritmas ndaloi, duke thënë: “Nuk më jep më asnjë kënaqësi”. Familja mendoi se ishte një shenjë e plakjes, por doli të ishte simptoma e parë e sëmundjes së Alzheimerit.
Rëndësia e diagnozës së hershme
Për Rabins, mesazhi më i rëndësishëm është i qartë: asnjë nga këto shenja, të marra individualisht, nuk tregon sëmundjen e Alzheimerit. Por nëse shfaqen më shumë se një në të njëjtën kohë, dhe veçanërisht nëse ndryshimet janë të reja, progresive dhe madje të vërehen nga ata përreth nesh, atëherë është koha për të parë një specialist. “Diagnoza e hershme nuk konfirmon vetëm një dyshim”, thekson Rabins, “por u jep individëve dhe familjeve kohën dhe mjetet për të menaxhuar sëmundjen”. Ndërhyrja e hershme mund të ngadalësojë përparimin e simptomave, të përmirësojë cilësinë e jetës dhe të lejojë miratimin e stileve të jetesës mbrojtëse: një dietë e ekuilibruar, aktiviteti i rregullt fizik, marrëdhëniet aktive shoqërore dhe gjumi i mirë mbeten mbrojtjet më të mira për ta mbajtur trurin të ri.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
