Përgatiti Orjona Tresa
Mëngjesin e sotëm në “Koha për t’u zgjuar” në News24 ishte i ftuar avokati Alban Duraj, i cili foli në lidhje me aksidentet, të cilat janë kthyer në një “epidemi” në vendin tonë gjatë, sidomos gjatë muajit të fundit. Avokati u shpreh se është e pritshme që aksidentet të shtohen gjatë periudhës së verës, ndërkohë që renditi edhe ndryshimet që duhet të pësojë Kodi Rrugor si një mënyrë për të parandaluar shtimin e rasteve.
“Çdo muaj ka raste plagosjesh të rënda apo aksidente fatale. Është për t’u habitur që dhe pse ka ndryshuar Kodi Rrugor, vijohet të shkaktohen këto aksidente. Në verë sipas të gjitha studimet ka shtim të fluksit të aksidenteve, ndikon shumë edhe përdorimi i alkoolit dhe lëndëve narkotike. Duhet një kujdes më i madh në lëshimin e patentave. Masat ndëshkuese janë një instrument parandalues por nuk mjafton kaq. Nëse kemi qytetarët që trajnohen siç duhet, do të ketë më pas aksidente.
Ekspertët kanë hedhur idenë gjithashtu që duhet të bëhet “Testi i idiotit”, që funksionon në të gjitha vendet e BE, pra të kuptohet nëse drejtuesi i mjetit a është apo jo i aftë që të marrë leje drejtimi.
Testi duhet të bëhet edhe për ata të cilët janë të varur nga telefoni. Ky test do të duhet të bëhet në mënyrë periodike, mbase jo çdo vit, por çdo 5 vite po”, tha ai.
Por çfarë është “Testi i idiotit” dhe si lidhet me parandalimin e aksidenteve?
Në fushën e sigurisë publike, veçanërisht në infrastrukturën rrugore dhe në dizajnin e produkteve apo shërbimeve që lidhen me jetën e përditshme të qytetarëve, juristët dhe inxhinierët shpesh i referohen një koncepti të quajtur “Testi i idiotit” (ang. The Idiot Test ose The Reasonable Idiot Test). Ky është një koncept gjysmë-formal, i cili nuk bazohet në ndonjë ligj të shkruar, por përdoret si metodë praktike për të vlerësuar nëse një rrezik është i parashikueshëm dhe, rrjedhimisht, i parandalueshëm.
Përkufizimi i thjeshtë
“Testi i idiotit” është një mënyrë për të pyetur veten:
A mund të ndodhë ky aksident nëse një person sado pak i pakujdesshëm, i pavëmendshëm apo edhe ‘i paditur’ e përdor këtë rrugë, këtë makinë, këtë pajisje, etj.?
Nëse përgjigjja është “po”, atëherë projektuesi, ndërtuesi, apo autoriteti përgjegjës duhet ta ketë parashikuar rrezikun dhe ta ketë marrë parasysh që njerëzit nuk do të sillen gjithmonë në mënyrë perfekte.
Nga e ka origjinën ky term?
Termi nuk është pjesë e një doktrine ligjore zyrtare, por është përhapur në ligjërimin publik dhe profesional si mënyrë për të theksuar nevojën për të projektuar sisteme, rregulla apo ndërhyrje duke marrë parasysh sjelljen reale të njerëzve, e jo atë ideale. Ai përdoret edhe në jurisprudencë për të shpjeguar se përgjegjësia ligjore (për shembull, në rastin e një aksidenti rrugor) mund të ngrihet mbi faktin që rreziku ka qenë i parashikueshëm, dhe jo thjesht për shkak të sjelljes së kujtdo që ka gabuar.
Shembuj të zbatimit të “Testit të idiotit”
Në rrugë dhe sinjalistikë:
Nëse një kthesë është shumë e rrezikshme, dhe mungon sinjalistika paralajmëruese, atëherë testi pyet: “Po sikur një drejtues mjeti i pavëmendshëm të hyjë aty me shpejtësi, a do të përfundojë në greminë?”
Nëse po, atëherë autoriteti duhet të ketë marrë masa paraprake: tabelë paralajmëruese, mbrojtëse anësore, kufizues shpejtësie, etj.
Në ndërtim:
Një shkallë pa parmak ose një dritare që hapet pa ndalesë sigurie në një kat të lartë, është një rrezik për këdo, sidomos për një fëmijë ose një person i paqartë. Testi i idiotit thotë: “Edhe nëse një person e përdor gabimisht këtë hapësirë, a mund të vritet?” Nëse po, duhen marrë masa parandaluese.
Në produktet e përdorimit të përditshëm:
Pajisjet që nxehen shumë duhet të kenë mbrojtje nga djegiet, edhe nëse dikush harron t’i fikë.
Lëndët kimike duhet të kenë ambalazh sigurie, në rast se hapen nga fëmijë ose persona të pakujdesshëm.
Qëllimi: Jo të nënvlerësojmë njerëzit, por të mbrojmë jetën
Ky test nuk e quan askënd realisht “idiot”, por e përdor këtë koncept për të kujtuar se gabimet njerëzore ndodhin gjithmonë, nga pakujdesia, nga lodhja, nga mungesa e përvojës, nga stresi, etj. Sistemet e sigurta duhet të jenë të projektuara që:
Të jenë të qarta për t’u përdorur;
Të falim gabime njerëzore, jo t’i ndëshkojnë me pasoja fatale;
Të minimizojnë rrezikun, edhe në rast se një përdorues vepron ndryshe nga ç’pritej.
Si përfundim, “Testi i idiotit” është një mënyrë praktike për të vlerësuar nëse një situatë, vendim, apo mungesë mase, paraqet rrezik të parashikueshëm për jetën dhe shëndetin e njerëzve. Nëse edhe një person i pavëmendshëm mund të pësojë aksident, atëherë problemi nuk është thjesht tek individi, por tek ata që kanë planifikuar ose lejuar situatën të ndodhë ashtu.
Pra, për të parandaluar aksidentet, nuk mjafton vetëm edukimi i qytetarëve, por duhet edhe një dizajnim inteligjent dhe i përgjegjshëm i infrastrukturës dhe sistemeve, duke supozuar që jo të gjithë do të sillen në mënyrën më të mirë të mundshme.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
