E urreni të zgjoheni herët? A ndiheni më aktiv dhe produktiv gjatë natës? A keni tendencë të bëni detyrat tuaja rutinë kur shumica e popullsisë është në gjumë? Nëse po, shanset janë që të jeni ndjerë i gjykuar gjatë gjithë jetës suaj dhe madje jeni etiketuar si dembelë ose të çorganizuar. Kjo ndodh sepse shoqëria pret që të gjithë të përshtaten me një plan ditor. Ndoshta është koha për të mësuar më shumë për ‘bufat e natës’.
Është vlerësuar se rreth 20% e njerëzve e kanë këtë kronotip. Këta individë arrijnë kulmin në energji kur është errësirë dhe nuk ka gjasa të jenë produktivë në mëngjes. Ata e kalojnë jetën e tyre duke luftuar prirjet e tyre për t’u përshtatur me ritmin e vendosur nga shoqëria dhe mund të shihen si të keqpërshtatur. Megjithatë, çfarë dimë vërtet për këtë grup individësh?
Të jesh ‘buf nate’ nuk është një trill
Shumë njerëz mendojnë se ‘bufat e natës’ zgjedhin të kenë orare gjumi që nuk janë në përputhje me ritmin social. Ata mendojnë se nuk duan të bien në gjumë ose të zgjohen herët; megjithatë, nuk është aq e thjeshtë. Studime të ndryshme kanë treguar se kronotipi përcaktohet kryesisht nga gjenetika. Kështu, këta njerëz tashmë kanë lindur me një predispozitë të rëndësishme për ta manifestuar këtë prirje nate.
Për më tepër, disa studime kanë zbuluar se ekziston edhe një mutacion gjenetik që ka efekte dramatike në modelet e gjumit.
Tek ata që e shfaqin, cikli zgjatet, gjë që e bën njeriun të flejë vetëm natën vonë dhe të vuajë kur duhet të zgjohet herët. Nuk është një zgjedhje vullnetare, por një pasojë biologjike.
Sindroma e fazës së vonuar të gjumit
Fakti që kronotipi ndryshon nga personi në person mund të ketë qenë një avantazh evolucionar në kohët e lashta. Kur njerëzit jetonin në fise të vogla, ata siguroheshin që të ishte gjithmonë dikush zgjuar dhe vigjilent në çdo kohë të ditës dhe të natës. Megjithatë, shoqëria e sotme ndjek një ritëm të theksuar ditor, me të cilin bufat e natës nuk janë në gjendje të përshtaten dhe vuajnë pasoja të rënda. Në këto raste, shpesh diagnostikohet sindroma e fazës së vonuar të gjumit. Personi ndjen nevojën për të fjetur dhe për t’u zgjuar disa orë më vonë se sa konsiderohet e dëshirueshme sipas konventave shoqërore.
Duke respektuar nevojat e tyre fiziologjike, personi është në gjendje të gëzojë pushim të mjaftueshëm në aspektin sasior dhe cilësor; por për shkak se është i detyruar të shkojë kundër prirjes së tij natyrore, ai vuan nga shqetësimet dhe vështirësitë që arritën në gjendjen e shqetësimit.
‘Bufat e natës’ qëndrojnë vigjilentë më gjatë
Përgjithësisht priremi të mendojmë se njerëzit e mëngjesit janë më energjikë dhe produktivë, por kjo nuk është krejtësisht e vërtetë. Kur është fjala për numrin e orëve, një individ mund të mbetet i vëmendshëm dhe i shkathët, bufat e natës vijnë së pari. Disa studime kanë gjetur se, pas 10 orësh zgjimi, të dashuruarit ndaj natës kanë aktivizim më të madh të trurit në zonat që lidhen me vëmendjen.
Marrin rezultate më të mira në testet e inteligjencës
Të gjithë e dimë se inteligjencat janë të shumëfishta dhe se aftësitë ndryshojnë nga një individ në tjetrin. Megjithatë, u konstatua se në testet që matin inteligjencën e përgjithshme (të ashtuquajturat faktori G), bufat e natës shënojnë pikë më të larta se ata që zgjohen herët.
Pavarësisht nga ky avantazh i inteligjencës dhe fakti që aftësia e tyre e arsyetimit induktiv duket të jetë superiore, bufat e natës priren të performojnë dobët në akademi dhe në punë. Arsyeja është se ata detyrohen të punojnë gjatë orëve kur nivelet e tyre të energjisë janë të ulëta; gjithashtu duhet të vuajnë nga privimi i konsiderueshëm i gjumit, gjë që i pengon ata të japin më të mirën e tyre.
‘Bufat e natës’ janë më kreativë
Për sa më sipër, bufat e natës duket se janë më kreativë, pasi përdorin të menduarit anësor më shumë se sa ata që zgjohen herët. Njerëzit që jetojnë ndërsa të tjerët flenë, shfaqin një avantazh në gjetjen e zgjidhjeve alternative dhe zbatimin e këndvështrimeve të ndryshme dhe origjinale për qasjet.
‘Bufat e natës’ kanë më shumë gjasa të sëmuren
Jo gjithçka është pozitive dhe studime të ndryshme kanë zbuluar se bufat e natës kanë më shumë gjasa të vuajnë nga diabeti, obeziteti, stresi, çrregullimet psikologjike dhe neurologjike. Ata gjithashtu kanë 10% më shumë gjasa të vdesin më herët sesa ata që zgjohen herët.
Edhe një herë, kjo lidhet ngushtë me pamundësinë për t’u përshtatur me programet ditore, e cila rezulton në pushim të pamjaftueshëm dhe jo cilësor, dietë të varfër dhe zakone më pak të shëndetshme të jetesës.
Përfundime
Pavarësisht sa më sipër, nuk mund të harrojmë se ka dallime individuale. Rezultatet e treguara janë gjeneralitete që nuk përcaktojnë cilësitë apo performancën e secilit individ.
Jo të gjithë njerëzit e mëngjesit janë më pak kreativë dhe as nuk sëmuren gjatë gjithë natës: gjithçka varet nga rrethanat individuale gjenetike dhe mjedisore.
Megjithatë, ndoshta rezultatet e paraqitura na ndihmojnë të rimendojmë nevojën për të respektuar kronotipet e çdo personi, pa gjykuar dhe pa u përpjekur ta bëjmë shoqërinë më fleksibël në mënyrë që çdo individ të arrijë zhvillimin e tij maksimal.
Përgatiti Orjona Tresa | Burimi La Mentre e Meravigliosa
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
