Të gjithë kemi përjetuar dhimbje dhe të gjithë dëshirojmë ta shmangnim atë. Megjithatë, vuajtja fizike na shpëton jetën dhe e bën shoqërinë më pak të mbyllur dhe egoiste.
Dhimbja është përvoja negative par excellence: të gjithë e kemi përjetuar dhe të gjithë do të donim të qëndronim larg saj. Aq sa, nëse do të na ofrohej mundësia për ta hequr qafe atë përgjithmonë, sigurisht që do të thonim po. Megjithatë, me një inspektim më të afërt, nuk do të ishte zgjidhja e duhur. Dhimbja është një shenjë se diçka nuk është në rregull. “Nëse nuk do të ishte atje, ne do të ekspozoheshim vazhdimisht ndaj stimujve të dëmshëm dhe trupi do të dëmtohej deri në vdekje,” shpjegon Fabrizio Benedetti, profesor i neurofiziologjisë në Universitetin e Torinos, një nga ekspertët kryesorë në botë për dhimbjen dhe efektin placebo.
Pse fëmijët nuk kanë frikë nga dhimbja?
“Ne e shohim shumë mirë tek fëmijët e prekur nga një gjendje shumë e rrallë, e quajtur pandjeshmëri kongjenitale ndaj dhimbjes, në të cilën disa mutacione gjenetike komprometojnë zhvillimin e fibrave nervore të cilat, duke kaluar nëpër palcën kurrizore, bartin ndjesitë nga trupi në tru. Këto janë situata ekstreme dhe dramatike. Këta fëmijë i shkaktojnë vetes gjymtim (për shembull, i kafshojnë thonjtë dhe i arrijnë gishtat pa e kuptuar, d.m.th.) dhe shpesh janë viktima të aksidenteve të rënda ose të thyerjeve të kockave, sepse, duke mos u penguar nga frika se mos lëndohen. Ata angazhohen në jashtëzakonisht të rrezikshme. Ata duhet të monitorohen vazhdimisht, por shpesh nuk arrijnë moshën madhore, për shkak të aksidenteve, por edhe të problemeve të tjera shëndetësore që lidhen me mutacionet gjenetike që mbartin”.
A vuajnë kafshët?
Me pak fjalë, dhimbja na shpëton jetën. Por, pavarësisht rëndësisë së tij për ne njerëzit, nuk dihet saktësisht se kur është shfaqur në rrjedhën e evolucionit, madje as që thuhet se është i pranishëm në të gjitha gjallesat. “Nëse do të pyesnim një grup njerëzish nëse një majmun ndjen dhimbje, 100% do të thoshin po. E njëjta gjë do të ishte e vërtetë me një mace dhe ndoshta të gjithë gjitarët e tjerë. Por tashmë me peshqit dikush do të fillonte të dyshonte, ndërsa me krimbat apo insektet, gjysma e të pyeturve ndoshta do të thoshin se nuk janë në gjendje të ndjejnë dhimbje”, vëren Benedetti. “Çështja është se shkenca nuk ka asnjë mënyrë për ta verifikuar këtë.” Sigurisht, nëse një insekt sulmohet, ai aktivizon reagimet mbrojtëse. Por nuk është e thënë që është përgjigje ndaj dhimbjes”, vijon eksperti. Shkurtimisht, mund të ketë mekanizma të tjerë që nuk përfshijnë vuajtje dhe që në çdo rast janë në gjendje të nxisin sjellje mbrojtëse në rast rreziku. Nëse ne njerëzit nuk do të ndjenim dhimbje, ndoshta do t’i ruanim dhe ndoshta do t’i përmirësonim.
Çfarë është asimbolia për dhimbjen?
Për të kuptuar më mirë këtë koncept, ne duhet të thellohemi në mekanizmat që qëndrojnë në themel të vuajtjeve tona. «Truri ka dy sisteme dhimbjeje: ai anësor është në gjendje të njohë stimulin e dhimbjes dhe të kuptojë se nga cila pikë e trupit e ka origjinën; ai medial – i cili përfshin edhe sistemin limbik (i cili është baza e shumë emocioneve, ed.) – në vend të kësaj gjeneron vuajtje dhe i jep dhimbjes konotacionin e saj negativ emocional”, vazhdon Benedetti. “Ekziston një gjendje e rrallë, e quajtur asimbolia e dhimbjes, në të cilën sistemi medial është dëmtuar ose keqfunksionon. Këta njerëz janë plotësisht në gjendje të zbulojnë praninë e një stimuli dhimbjeje dhe dinë ta lokalizojnë atë, por ata nuk ndjejnë asnjë dhimbje.
Nëse vërtet do të kishte kafshë që nuk ndjenin dhimbje, perceptimi dhe reagimi i tyre mbrojtës mund të gjenerohej nga një mekanizëm i ngjashëm, ndoshta i shoqëruar nga aktivizimi i shqisave të tjera ose aftësive të tjera. “Një paciente e imja që vuante nga asimbolia e dhimbjes mësoi të rregullonte temperaturën e ujit në vaskë dhe të shmangte të qenit shumë i nxehtë, bazuar në skuqjen që merr lëkura kur zhytet”, thotë eksperti. Nëse nuk ndjenim dhimbje, atëherë, mund të kemi përmirësuar aftësinë tonë për të vëzhguar trupin për shenja paralajmëruese, duke u mbështetur më shumë në shikimin, nuhatjen dhe ndjeshmëritë e tjera prekëse. Megjithatë, ato do të ishin sisteme më pak të drejtpërdrejta dhe më pak efikase në lidhje me vuajtjen, e cila shkon drejt e në tru dhe përcakton një reagim të menjëhershëm mbrojtës.
Vuajtjet e të tjerëve
Por asimbolia e dhimbjes ka edhe një veçori tjetër interesante: në fakt, ajo përcakton mungesën pothuajse totale të stresit dhe ankthit tek të prekurit. Nja dy vjet më parë, The New Yorker publikoi historinë e Jo Cameron, një grua me këtë sëmundje, e cila kujton se ishte ndjerë në ankth vetëm një herë në jetë: kur pa djalin e saj të plagosur rëndë pasi u përfshi në një zënkë. “Këto raste na tregojnë gjithashtu shumë për lidhjet e ngushta që ekzistojnë midis vuajtjes fizike dhe psikologjike”, komenton Benedetti. “Nëse nuk do të ndjenim dhimbje fizike, do të ishim më pak të shqetësuar dhe të stresuar, dhe megjithatë reagimet e tjera emocionale do të mbyten.” Pikërisht për këtë arsye, ne do të ishim edhe më pak të gatshëm për të ndihmuar të tjerët. “Kur shihni një person me dhimbje, të njëjtat zona të sistemit limbik që gjenerojnë dhimbjen tonë fizike aktivizohen”, shpjegon Benedetti.
Është mekanizmi që qëndron në themel të ndjeshmërisë dhe nxit dëshirën për të ndihmuar. Pa të, shoqëria do të ishte më individualiste dhe më pak mbështetëse.
Dhimbja që është e kotë
Megjithatë, ka edhe një dhimbje që është e kotë dhe nga e cila mund të shpëtojmë lehtësisht dhe të jetojmë më të qetë. Bëhet fjalë për dhimbje kronike, e cila mund të shoqërohet me sëmundje të tilla si artroza, por që ndonjëherë nuk lidhet as me dëmtimin e indeve – siç ndodh, për shembull, në dhimbje koke – ose shkaktohet pas sëmundjeve ose aksidenteve, por nuk zgjidhet pas shërimi. Dhimbjet kronike vlerësohet se prekin dy nga 10 italianë, të cilët shpesh nuk gjejnë një përgjigje adekuate në mjekësi, sepse qetësuesit e zakonshëm nuk funksionojnë gjithmonë.
Shkenca punon për të hetuar mekanizmat që qëndrojnë në themel të këtyre kushteve – dhe që ende nuk janë kuptuar plotësisht – dhe për të gjetur zgjidhje efektive. Dhe në disa raste ka qenë i suksesshëm, siç ishte rasti me ilaçet triptan, të cilat, të prezantuara në vitet 1990, ndryshuan jetën e miliona të sëmurëve nga migrena (por nuk funksionojnë për të gjithë). Për format e tjera të dhimbjes kronike, megjithatë, studimet janë ende në vazhdim, ndërsa disa gjendje mbeten enigmatike. Midis tyre, fibromialgjia, një sëmundje dobësuese e njohur vetëm vitet e fundit, e cila shkakton dhimbje të forta muskulore, origjina e së cilës është plotësisht e panjohur.
Burimi Focus
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
