Në jetë, ku e vetmja konstante është ndryshimi, pse priremi të besojmë se identiteti ynë personal, ajo që ne besojmë se jemi, është e pandryshueshme? Sa herë kemi dëgjuar shprehje si: “ai është i tillë”, “njerëzit nuk ndryshojnë”.
Kur mendojmë për veten dhe identitetin tonë, mund të kemi idenë se kemi qenë gjithmonë ata që jemi tani. Megjithatë, kur shqyrtojmë bisedat e vjetra në bisedën tonë në Facebook ose WhatsApp, habitemi, madje na vjen turp, nga ai vetë i vjetër, si ishte e mundur që ne të mendonim dhe të shkruanim kështu!
Jeta na tregon, herë pas here, se identiteti ynë është në mëshirën e ndryshimit. Është, në realitet, një evolucion i vazhdueshëm që përditësohet sipas përvojave tona të jetës, me të mësuarit dhe marrëdhëniet tona, me ndryshimet në besimet tona dhe mënyrat e përjetimit të botës. Në këtë artikull do të ndalemi për të analizuar se çfarë është identiteti dhe si është ndërtuar ai.
Çfarë është identiteti personal?
Është një grup besimesh për llojin e personit që jemi dhe vetitë që na dallojnë nga të tjerët. Ky identitet na lejon t’i përgjigjemi pyetjes ekzistenciale të mëposhtme: kush jam unë? Identiteti është një ndërtim që na siguron një ndjenjë të qëndrueshmërisë dhe unike. Qëndrueshmëria i referohet asaj që jemi, duke qenë në çdo kohë se “të qenit identikë me vetveten”. Singulariteti na jep sigurinë se jemi unikë dhe të papërsëritshëm, është pika referimi në të cilën ne e dallojmë veten nga të tjerët. Ka disa qasje që e përcaktojnë atë, ndër to mund të gjejmë:
Qasja psikologjike: fokusohet në ndërveprimin e proceseve të ndryshme: kujtesës, të menduarit, besimeve dhe emocioneve. Për këtë qasje, identiteti është një pronë mendore e qenies njerëzore. Nuk mund të lokalizohet biologjikisht.
Qasja somatike: në këtë qasje pranohet se identiteti qëndron në trup. Domethënë, ne jemi ajo që jemi falë trupit që kemi.
Qasja narrative: identiteti është një rrëfim që subjekti ndërton për veten dhe të tjerët. Kështu, arrihet përmes rrëfimit që njerëzit i bëjnë jetës së tyre. Identiteti është një histori e ndërmjetësuar nga gjuha.
Zbuloni: Identiteti narrativ sipas Paul Ricoeur
Karakteristikat
Përshtatshmëria: duke qenë një proces i lakueshëm, ai mund të përshtatet me përvojat e ndryshme që kemi. Edhe pse është sigurisht e vështirë të braktisim ose të ndryshojmë kush jemi, ne mund të bëjmë rregullime që na lejojnë të përshtatemi më mirë me mjedisin.
Qëndrueshmëria: është këmbëngulja që ne e perceptojmë identitetin tonë me kalimin e kohës. Megjithëse identiteti është një evolucion i vazhdueshëm, është e vërtetë se ka disa tipare të personalitetit që priren të jenë më të qëndrueshme me kalimin e kohës. Këto tipare janë të dobishme për ne, pasi na japin bazën për të thënë se jemi dikush.
Koherenca: tiparet që zotërojmë, ato karakteristika që na japin një identitet, shërbejnë si një mjet për të shfaqur sjelljet tona në të ardhmen. Ato funksionojnë si një tregues që na tregon se si të veprojmë, për të ruajtur, përforcuar dhe konsoliduar identitetin që kemi ndërtuar. Koherenca na lejon të përafrim kush jemi me atë që bëjmë.
Faktorët që ndikojnë në identitet
Identiteti është kompleks, pasi ndikohet nga faktorë të shumtë që e formojnë atë në një mënyrë ose në një tjetër. Ndikimi që merr nga të gjitha ato është vendimtar për konsolidimin e tij. Më pas do të shohim më të dalluarit.
1.Kultura
Është një faktor vendimtar për formimin dhe konsolidimin e identitetit, individual dhe kolektiv. Kultura siguron një sërë traditash, vlerash, besimesh, ritualesh dhe normash që formojnë mënyrën se si ne sillemi dhe jemi në shoqëri. Përveç kësaj, ajo ndikon në mënyrën se si vishemi, ushqehemi dhe flasim, aspekte kyçe për shprehjen e qenies sonë.
2.Mjedisi familjar
Familja, duke qenë një faktor kyç për socializim, ka një ndikim të konsiderueshëm në identitet. Prindërit, kushërinjtë, gjyshërit, xhaxhallarët, transmetojnë besime dhe parime që ndikojnë në vetë-konceptin dhe mënyrën se si ne e kuptojmë botën. Nga ana tjetër, stilet e prindërimit dhe marrëdhënia me kujdestarët kontribuojnë ndjeshëm në formimin e asaj që jemi.
3.Përvojat personale
Arritjet, disfatat, gëzimet, traumat, diskutimet me të tjerët, problemet, fatkeqësitë, ndër të tjera, janë faktorë që ndërhyjnë edhe në identitet. Këto përvoja formojnë interpretimet tona për botën dhe përcaktojnë, në një farë mase, mënyrën se si ne lidhemi me të tjerët dhe me veten. Po kështu, ato ndikojnë në vlerat dhe qëndrimet tona.
4.Ndërveprimet sociale
Miqtë, shokët e shkollës dhe grupet shoqërore të cilave i përkasim ndikojnë në identitetin tonë , veçanërisht gjatë adoleshencës. Grupet e bashkëmoshatarëve ofrojnë një ndjenjë përkatësie që na lejon të përcaktojmë veten. Mendimet, marrëdhëniet dhe qëndrimet e bashkëmoshatarëve tanë ndikojnë ndjeshëm në identitetin tonë.
Ndërtimi i identitetit personal
Ai është ndërtuar në bazë të konteksteve të ndryshme ndërvepruese, situative, sociohistorike dhe kulturore në të cilat ne lëvizim çdo ditë . Për të trajnuar, ata jo vetëm që marrin si referencë atë që ndodh brenda nesh, por marrin parasysh edhe ndërveprimin tonë me mjedisin. Ndërtimi i saj nuk vjen vetëm nga realiteti subjektiv, por edhe nga realiteti shoqëror. Në këtë proces ndërveprues, ku ne lidhemi me botën shoqërore, të tjerët kanë një rol të spikatur në ndërtimin e asaj që jemi, pasi që identiteti ynë të kufizohet, ne kërkojmë që një tjetër të na ripohojë si dikush tjetër . Duke u ndarë nga realiteti shoqëror dhe duke u bërë një individ, ne përcaktojmë atë që jemi, atë identitet që na formon.
A mund të ketë një Unë pa ty? Ekzistenca e njërës varet nga ajo e tjetrës. Unë jam unë, në masën që mund të dalloj veten nga një tjetër dhe mund të riafirmoj veten si një individ i ndryshëm dhe i veçantë, me historinë time dhe me bagazhin tim të kuptimeve dhe interpretimeve. Identiteti im ndërtohet falë tjetërsisë. Kështu, identiteti personal konfigurohet nëpërmjet ndarjes dhe diferencimit midis vetes dhe të tjerëve. Ne po vendosim një kufi midis asaj që jemi ne dhe asaj që janë të tjerët.
Në këtë kontekst, përvojat luajnë një rol qendror, pasi ato formësojnë mënyrën tonë të ndjesisë së botës dhe interpretimit të saj. Me secilin prej këtyre interpretimeve ne formojmë mënyrën tonë të veçantë për të kuptuar veten dhe atë që na ndodh. Këto koncepte, mënyra të të ndjerit, të kuptuarit dhe të lidhjes me kontekstin socio-historik na japin shkas për atë që jemi.
Ky ndërtim është dinamik dhe gradual. Fillon në fëmijëri, intensifikohet në adoleshencë dhe konsolidohet në moshën madhore. Përvojat që grumbullojmë dhe kuptimet që u japim atyre, ripërshtatin dhe konsolidojnë identitetin tonë. Në të, me kalimin e kohës, konvergojnë identitete të tjera si gjinia, seksuale, sociale etj. E gjithë kjo së bashku na bën ata që jemi.
Identiteti gjatë gjithë ciklit jetësor
Identiteti nuk është gjithmonë i njëjtë në çdo kohë të jetës dhe ndryshon në varësi të fazës së zhvillimit në të cilën ndodhet personi. Le të shohim pak se si shprehet gjatë gjithë ciklit jetësor.
Fëmijëria – Në këtë fazë, identiteti është në formim. Fëmijët fillojnë të kenë një ndjenjë të vetvetes përmes marrëdhënieve të tyre familjare dhe mjedisit të afërt (shkolla, miqtë e lagjes, etj.). Në këtë fazë, ata mësojnë normat shoqërore dhe vlerat familjare. Ata njohin pëlqimet dhe mospëlqimet e tyre. E gjithë kjo ushqehet përsëri në mënyrën e qenies që ata po ndërtojnë.
Adoleshenca – Këtu intensifikohet kërkimi i qenies, identiteti dhe përkufizimi i vetëkonceptit . Adoleshentët fillojnë të eksplorojnë role, stile, ideologji dhe vlera të reja jashtë familjes. Ata janë më të ndikuar tani nga bashkëmoshatarët e tyre dhe kultura popullore. Një ngjarje vendimtare për formimin e identitetit të të rinjve është tensioni mes nevojës për pavarësi dhe varësisë familjare.
Mosha e hershme madhore – Në këtë fazë identiteti konsolidohet. Njerëzit shpesh e lidhin identitetin e tyre me punën që ata zgjedhin dhe përgatiten për të ardhmen e tyre. Kjo u jep atyre një ndjenjë më të madhe individualiteti, duke i lejuar ata të riafirmojnë veten në përputhje me atë që duan të jenë në afat të shkurtër, afatmesëm dhe afatgjatë. Vendimmarrja dhe autonomia fitojnë rëndësi të madhe.
Mosha e mesme e rritur – Në këtë pikë të zhvillimit, identiteti është tashmë i vendosur dhe i kufizuar. Subjektet fokusohen në arritjet e tyre, karrierën dhe familjen. Në këtë skenar të fundit, ata mund të përjetojnë një fole boshe , e cila do t’u kërkojë atyre të rikonfigurojnë identitetin e tyre. Gjithashtu, pensioni është një tjetër faktor që mund të kërkojë një ndryshim në vizionin e tyre për veten e tyre.
Pleqëria – Megjithëse identiteti në këtë fazë është shumë më i qëndrueshëm, ai vazhdon të ndryshojë, pasi në pleqëri përballen edhe sfida të ndryshme që kërkojnë ose gjenerojnë ndryshime në mënyrën e të qenurit . Pavarësisht gjithë kësaj, individët kryesisht ruajnë thelbin e asaj që janë dhe fokusohen në mençurinë dhe transmetimin e një trashëgimie te brezat e rinj.
Dallimi midis identitetit personal dhe identitetit social
Të dyja format e identitetit janë thelbësore për mënyrën se si ne e shohim veten dhe të tjerët na perceptojnë. Edhe pse janë të lidhura ngushtë, ato kanë dallime të vogla që i bëjnë ato entitete të ndryshme. Siç e kemi përmendur tashmë, identiteti personal i referohet një grupi besimesh, tiparesh dhe përvojash që ne i konsiderojmë tonat dhe që na japin ndjenjën e të qenit vetvetja . Prandaj, është individuale dhe unike për çdo lëndë.
Nga ana e tij, identiteti social lidhet me mënyrën se si ne e përkufizojmë veten në bazë të grupit shoqëror (nacionaliteti, etnia, feja, ekipi sportiv, profesioni, përkatësia politike) të cilit i përkasim. Me fjalë të tjera, ai rrjedh nga grupi të cilit i përkasim dhe jo nga përvojat, dëshirat, vlerat, besimet dhe shijet personale.
Ndërsa identiteti personal fokusohet në “unë”, identiteti social fokusohet në “ne”. Njëri fokusohet te individualiteti: “Unë jam unë sepse jam ndryshe nga ju”; tjetri, në komunitet: “Jam unë sepse jam pjesë e këtij grupi dhe ndaj idealet e tij”.
Është e rëndësishme të theksohet se në praktikë është shumë e vështirë të diferencohen të dy identitetet, pasi njëri prek tjetrin dhe ushqehet me njëri-tjetrin. Kështu, teoritë që flasin për shkrirjen e identitetit janë shfaqur në përpjekje për të shpjeguar se si identiteti social mund të ndikojë në marrëdhëniet personale. Për më tepër, nuk është e mundur të mohohet se grupet në të cilat ne marrim pjesë mund të ndikojnë në mënyrën se si ne përcaktojmë veten. Nga ana tjetër, mënyra se si ne e shohim veten mund të ndikojë në zgjedhjen e grupeve ku jemi të lidhur.
Si e dini nëse e keni zhvilluar identitetin tuaj?
Përcaktimi nëse e keni konfiguruar identitetin tuaj nuk është një detyrë e thjeshtë, pasi kërkon shumë introspeksion, vetëdije dhe reflektim. Më poshtë, ju lëmë disa tregues që mund t’ju ndihmojnë t’i përgjigjeni këtij shqetësimi.
1.Vetë-njohuri
Ju mund të keni një identitet të fortë, nëse i njihni mirë pikat e forta, dobësitë, preferencat dhe mospëlqimet tuaja.
Gjithashtu nëse i kuptoni motivet tuaja. Kjo do të thotë, nëse e dini pse zgjidhni rrugë të caktuara në jetën tuaj dhe çfarë ju shtyn të merrni ato vendime.
2.Konsistenca
Vlerat, besimet, konceptet dhe qëndrimet tuaja janë konstante dhe në përputhje me atë që bëni dhe thoni. Ju nuk ndryshoni ndjeshëm në varësi të të tjerëve ose situatës.
Veprimet tuaja janë në përputhje me atë se kush jeni dhe çfarë vlerësoni.
3.Pavarësia
Ju jeni në gjendje të merrni vendime vetëm dhe në përputhje me gjykimet, qëllimet dhe vlerat tuaja.
Ju nuk vareni nga miratimi i njerëzve të tjerë, i rezistoni presionit të bashkëmoshatarëve dhe pritshmërive të atyre që ju rrethojnë.
4.Marrëdhëniet ndërpersonale
Ju mbani marrëdhënie të shëndetshme pa humbur veten në to, domethënë ruani ndjenjën tuaj të individualitetit dhe identitetit.
Ju nuk i ndryshoni vlerat tuaja ose nuk hiqni dorë nga parimet tuaja për të kënaqur ose përshtatur, dhe e kuptoni se jeni të ndryshëm nga të tjerët.
5.Besimi
Ju ndiheni të sigurt në aftësitë tuaja.
Keni vetëbesim të mirë dhe mbroni bindjet tuaja.
Si të ndërtoni identitetin tuaj?
Tani, ne do të kthehemi te katër faktorët kryesorë që kemi zhvilluar në një seksion tjetër për t’ju ofruar një sërë rekomandimesh që mund t’ju ndihmojnë. Ideja është që ju të keni disa opsione në mënyrë që të mund të eksploroni mjedisin tuaj dhe shijet, preferencat dhe vlerat tuaja.
1.Në nivel kulturor
Merrni pjesë në festimet kulturore.
Lexoni libra letrarë nga autorë vendas.
Shikoni filma që flasin për kulturën tuaj.
Mësoni traditat ose zanatet lokale.
2.Në nivel familjar
Merrni pjesë në mbledhjet familjare.
Flisni për të kaluarën me gjyshërit tuaj.
Merrni pjesë në festat familjare.
Bashkëpunoni në aktivitetet e organizuara nga familja juaj.
3.Në nivel personal
Merrni sfida të reja dhe dilni nga zona juaj e rehatisë.
Keni përvoja të reja.
Shkruani një ditar për të regjistruar përvojat tuaja.
Lidhuni me vlerat, qëllimet, qëllimet, preferencat dhe virtytet tuaja.
4.Në nivel të ndërveprimeve sociale
Bëhuni anëtar i një grupi ose klubi.
Përfshihuni në aktivitetet e komunitetit.
Kujdesuni dhe ushqeni miqësitë tuaja.
Zhvillon projekte me interes social.
Pyetjet e identitetit
Identiteti na lë me më shumë pyetje sesa përgjigje. Është një konstrukt kompleks për t’u përcaktuar dhe kuptuar. Pra, si të përkufizohet (d.m.th., t’i jepet fund, të kufizohet) atë që është një ndryshim i vazhdueshëm? Pavarësisht kompleksitetit të tij, falë tij mund të themi se jemi dikush.
Kur shikojmë prapa dhe shohim se si kemi qenë të ndryshëm në të kaluarën në krahasim me atë që jemi tani, çfarë na bën të ndryshëm? Çfarë na bëri atë që ishim dhe atë që ekzistonte atëherë, ne? A jemi dy apo një identitet i vetëm personal ajo që ishim dhe ajo që jemi tani?
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
