Psikoza afektive është një çrregullim mendor që përfshin një kombinim të simptomave të psikozës (si halucinacione ose deluzione) dhe çrregullimeve të humorit (si depresioni apo mania). Ky çrregullim ndodh zakonisht në kuadër të sëmundjeve si çrregullimi bipolar ose depresioni i rëndë me elemente psikotike. Simptomat ndryshojnë në varësi të llojit të çrregullimit afektiv (maniak apo depresiv), por më të zakonshmet janë:
Simptoma e psikozës – Deluzione (besime të rreme, p.sh. dikush po të ndjek apo ke fuqi të mbinatyrshme)
Halucinacione (dëgjim ose shikim i gjërave që nuk ekzistojnë)
Mendime të çrregullta dhe vështirësi në përqendrim
Sjellje të çuditshme ose të papërshtatshme
Simptoma të çrregullimit të humorit – Episod maniak: eufori e tepruar, vetëvlerësim i rritur, flasin shumë, flenë pak, marrin vendime të rrezikshme.
Episod depresiv: trishtim i thellë, mungesë energjie, vetëvlerësim i ulët, mendime për vdekje ose vetëvrasje.
A mund të kurohet?
Po, psikoza afektive mund të menaxhohet dhe trajtohet. Trajtimi zakonisht përfshin:
Medikamente: antipsikotikë, stabilizues të humorit, antidepresivë.
Psikoterapi: si terapia kognitive-biheviorale (CBT).
Mbështetje nga familja dhe ndihmë sociale.
Në raste të rënda, hospitalizimi mund të jetë i nevojshëm.
Me ndihmën e duhur mjekësore dhe mbështetje të vazhdueshme, shumica e personave me psikoza afektive arrijnë të bëjnë një jetë të qëndrueshme dhe funksionale.
Shembull konkret i një rasti me psikozë afektive në kuadër të çrregullimit bipolar:
Rasti i Anës (25 vjeç)
Ana është një vajzë 25-vjeçare që ka qenë gjithmonë shumë energjike dhe krijuese. Së fundmi, familja vëren ndryshime të mëdha në sjelljen e saj.
Faza maniake (euforike): Për disa javë, Ana flinte vetëm 2–3 orë në natë, por nuk ndiente lodhje. Filloi të besonte se kishte një mision hyjnor për të shpëtuar botën. Shpenzoi shumë para pa menduar (blerje të mëdha, dhurata të shtrenjta për miqtë). Fliste shumë shpejt dhe e kishte të vështirë të mbahej në një temë. Në kulmin e episodit, dëgjonte “zëra” që i thonin çfarë të bënte (halucinacione).
Pas disa javësh, kaloi në fazë depresive: Nuk donte të dilte nga krevati, as të fliste me askënd. Ndihej e pavlerë dhe fajësonte veten për gjithçka. I tha motrës së saj se jeta nuk kishte më kuptim dhe mendonte të largohej përgjithmonë. Kishte humbur oreksin dhe kishte rënë shumë në peshë.
Diagnoza dhe trajtimi: Psikiatri diagnostikoi çrregullim bipolar me simptoma psikotike. Ana u shtrua për pak kohë në spital për të stabilizuar simptomat. Iu përshkruan stabilizues të humorit, antipsikotikë dhe më pas ndihmë psikologjike. Me mbështetje nga familja dhe terapi të rregullt, pas disa muajsh Ana filloi të ndihej më mirë dhe rifilloi punën.
Tjetër rast konkret, këtë herë në kuadër të depresionit të rëndë me simptoma psikotike:
Rasti i Elionës (32 vjeç)
Eliona është një grua 32-vjeçare, e martuar, me një djalë të vogël. Ajo ka pasur më parë periudha të lehta ankthi, por këtë herë, situata ishte më e rëndë.
Shenjat e para: Prej disa javësh, Eliona ishte shumë e trishtuar dhe e tërhequr. Filloi të besonte se ishte një nënë e tmerrshme dhe se kishte dështuar në gjithçka. Refuzonte të hante dhe rrinte mbyllur në dhomë, pa folur me askënd.
Simptoma psikotike: Eliona nisi të besonte se Zoti po e ndëshkonte për mëkatet e saj dhe se familja e saj do vuante për shkak të saj. Thoshte se dëgjonte zëra që i thoshin se ajo ishte e pavlefshme dhe duhej të largohej nga kjo botë. Edhe pse askush nuk e gjykonte, ajo besonte se të gjithë po flisnin për të dhe e përbuznin.
Ndihma mjekësore: Bashkëshorti e çoi te psikiatri pas përkeqësimit të gjendjes. Eliona u diagnostikua me depresion të rëndë me simptoma psikotike. Filloi trajtim me antidepresivë dhe antipsikotikë. Për një periudhë të shkurtër u mbajt nën mbikëqyrje në spital për të siguruar sigurinë e saj dhe për të stabilizuar gjendjen.
Rikuperimi: Pas disa javësh, simptomat psikotike u zhdukën dhe gjendja e saj emocionale filloi të përmirësohej. Me ndihmën e terapisë psikologjike dhe mbështetjes familjare, Eliona rifilloi aktivitetet ditore dhe marrëdhëniet me të birin. Sot, ajo është në gjendje të menaxhojë më mirë emocionet dhe është në ndjekje të rregullt me psikiatrin.
A mund të bëjë një jetë akademike, politike, mjekësore apo arsimtare një person me çrregullim të tillë?
Po, një person me psikozë afektive mund të bëjë një jetë të suksesshme në fushat akademike, politike, mjekësore apo arsimtare — me kusht që të ketë trajtim të rregullt dhe mbështetje të qëndrueshme.
Pse është e mundur?
Çrregullimi është i menaxhueshëm – Me mjekim të duhur, terapi dhe ndjekje profesionale, shumë persona arrijnë të mbajnë nën kontroll episodet dhe të funksionojnë normalisht në shoqëri.
Nuk ndikon vazhdimisht – Psikoza afektive ndodh në episoda, jo vazhdimisht. Gjatë periudhave të stabilitetit, personi mund të jetë plotësisht funksional, me aftësi të plota mendore dhe emocionale.
Ka shembuj realë – Janë me dhjetëra persona publikë — profesorë, mjekë, shkrimtarë, madje edhe politikanë — që kanë jetuar me çrregullime të humorit me simptoma psikotike dhe kanë pasur karriera të suksesshme.
Kushtet për sukses
Trajtim i vazhdueshëm: Mjekim, terapi, kontrolle të rregullta.
Vetëdije për sëmundjen: Të dijë ta njohë kur po afrohet një episod.
Rreth shoqëror dhe familjar mbështetës: Për të ndihmuar gjatë krizave.
Menaxhim i stresit: Sepse stresi mund të shkaktojë rikthime të simptomave.
Fusha specifike:
Akademia & Arsimi: Shumë persona me çrregullime afektive punojnë si pedagogë, studiues apo mësues, veçanërisht kur janë të organizuar dhe kanë një ritëm pune të menaxhueshëm.
Politika: Varet nga stresi dhe ekspozimi publik. Megjithatë, disa figura politike kanë pranuar çrregullime mendore në të shkuarën dhe kanë pasur karriera të forta.
Mjekësia: Në varësi të llojit të punës (sidomos nëse kërkon vendimmarrje të shpejtë), por me trajtim të mirë, nuk përjashtohet aspak.
A zhduket psikoza afektive me plakjen?
Jo gjithmonë, por mund të lehtësohet me kalimin e moshës. Çfarë ndodh zakonisht? Te disa persona, me moshën episodet bëhen më të rralla dhe më të lehta, sidomos nëse janë ndjekur me trajtim të rregullt dhe jetë të qëndrueshme. Te të tjerë, episodet mund të vazhdojnë gjatë gjithë jetës, ndonëse forma e tyre ndryshon (më pak ekstreme, por më të zgjatura ose të buta). Në raste të rralla, sëmundja mund të kalojë në një gjendje kronike ose të përkeqësohet, sidomos nëse nuk trajtohet ose ka faktorë si abuzimi me substanca apo mungesë mbështetjeje.
Faktorët që ndikojnë te përmirësimi me plakjen
Trajtimi i rregullt ndër vite (mjekim, terapi, stil jete i balancuar)
Mungesa e stresit të madh emocional apo social
Ndryshimi i mënyrës së jetesës, zakonisht me moshën njerëzit shmangin situata ekstreme që mund të nxisin episode
Vetëdija e sëmundjes: sa më mirë e njeh personi veten, aq më mirë e menaxhon
Shembuj nga praktika – Disa persona që kanë pasur psikozë afektive në të 20-at ose 30-at, në të 50-at janë shumë më të qëndrueshëm dhe funksionalë. Të tjerë e kanë më të vështirë nëse sëmundja nuk është trajtuar herët ose nëse kanë pasur shumë stres e trauma gjatë jetës.
Përfundimisht, psikoza afektive nuk është domosdoshmërish e përjetshme, dhe mund të zbutet ndjeshëm me moshën, por nuk “zhduket” vetvetiu pa trajtim dhe vetëkujdes.
Strategji afatgjata që ndihmojnë një person me psikoza afektive të plaket në mënyrë të qetë dhe të qëndrueshme emocionalisht.
1.Trajtim i qëndrueshëm dhe i personalizuar
Mjekimi i rregullt është themel: edhe kur simptomat mungojnë, nuk duhet ndërprerë pa udhëzim mjekësor. Psikiatri mund të rregullojë dozën me kalimin e viteve për të shmangur efekte anësore të panevojshme.
2.Vetëdijësim për veten dhe simptomat
Mësimi për të njohur shenjat paralajmëruese të një episodi ndihmon që të veprohet shpejt. Ditari emocional ose aplikacione që ndihmojnë të ndiqet gjendja mendore çdo ditë janë shumë efektive.
3.Jetë me ritëm të qetë dhe të qëndrueshëm
Rutinë e rregullt për gjumë, ushqim dhe aktivitet fizik. Mungesa e gjumit apo ndryshimet ekstreme të orareve mund të nxisin rikthimin e simptomave.
4.Marrëdhënie të shëndetshme dhe mbështetëse
Një rreth i vogël, por i besueshëm miqsh ose familjarësh që e kuptojnë sëmundjen është thelbësor. Bashkëshorti/partneri duhet të jetë i informuar për çrregullimin dhe të ndihmojë në vëzhgimin e ndryshimeve.
5.Angazhimi social dhe intelektual
Aktivitetet si leximi, shkrimi, vullnetarizmi apo kurse të ndryshme mbajnë mendjen aktive dhe ndihmojnë në vetëvlerësim. Një punë e lehtë ose pjesëmarrje në komunitet e ndihmon personin të ndjehet i dobishëm.
6.Ulja e stresit emocional
Terapitë e relaksimit: joga, meditimi, teknikat e frymëmarrjes. Terapia psikologjike periodike: për të reflektuar mbi jetën, emocionet, dhe për të përballuar ndryshimet e moshës.
7.Planifikim për të ardhmen
Diskutim i hapur me familjarët për ndihmën që mund të nevojitet më vonë. Planifikimi financiar dhe kujdesi mjekësor për të mos qenë në stres në moshë më të madhe.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
