Megjithëse të gjithë jemi të programuar për të mbijetuar, ka njerëz me burime të jashtëzakonshme elasticiteti dhe përshtatshmërie. Ata janë burra dhe gra të aftë për të përballuar situata ekstreme.
Kjo mund t’ju habisë, por trurit tuaj nuk i intereson vërtet që ju të jeni të lumtur: ai thjesht dëshiron që ju të mbijetoni. Ky dhe asgjë tjetër është qëllimi më vendimtar i një organi të sofistikuar që ka lehtësuar evolucionin tonë në mjedise shumë të pafavorshme; Është ajo që ne e quajmë instinkt mbijetese. Përballja me vështirësitë dhe kërcënimet, përshtatja dhe ecja përpara, ruajtja e specieve tona, është qëllimi më i rëndësishëm i tij.
Prandaj, nuk do t’ju habisë të dini se çdo qenie e gjallë është e programuar të mbijetojë. Likenët, për shembull, mund të përshtaten me mjediset e akullta, të tilla si rajonet polare. Kur ushqimi është i pakët, akrepat ngadalësojnë metabolizmin e tyre për të shmangur vdekjen. Dhe njerëzit… Çfarë mund të themi? Ne jemi të aftë për veprime të jashtëzakonshme për të ruajtur jetën tonë dhe madje edhe të të tjerëve.
Të mbijetuarit: një mekanizëm neurologjik primordial
Në qershor 2023, e gjithë bota u magjeps nga një histori e jashtëzakonshme mbijetese. Katër fëmijë, të moshës nga 1 deri në 14 vjeç, u shpëtuan në Amazonën kolumbiane pas 40 ditëve të humbura pas një përplasjeje avioni. Ajo mrekulli ishte rezultat i urtësisë së mrekullueshme indigjene që ushqenin fëmijët, e shtuar në atë mekanizëm primordial që na përcakton të gjithëve. Instinkti i mbijetesës është një përgjigje e lindur që na lejon të reagojmë ndaj situatave që kërcënojnë jetën ose mirëqenien. Ai është i rrënjosur në sistemin tonë nervor dhe është përgjegjës për përgjigje të tilla si lufta, ikja ose ngrirja. Sepse kur diçka na kërcënon, çdo veprim është i vlefshëm për trurin për të ruajtur ekzistencën tonë.
Janë sjellje që nuk kërkojnë mësim
Ndjenja jonë e mbijetesës shprehet përmes tre instinkteve : ruajtjes, instinktit social dhe instinktit seksual. Domethënë, ne jo vetëm kërkojmë të garantojmë jetën tonë, por kërkojmë edhe të ndihemi të sigurt, të jemi pjesë e një grupi shoqëror ( përkatësia ) dhe t’u japim rrugë brezave të rinj (riprodhimit). Të gjitha këto janë sjellje që nuk i përgjigjen proceseve mësimore. Vlen të theksohet se, në të gjithë vertebrorët, këto sjellje aktivizohen përmes qarqeve komplekse të trurit. Ato janë sisteme neurologjike që mezi kanë ndryshuar gjatë evolucionit tonë dhe bastioni kryesor i të cilëve janë emocionet. Ne jemi përballur me situata ekstreme të të gjitha llojeve për shekuj, falë mekanizmave psikofizikë si frika apo ankthi.
Një tru i programuar që ju të mbijetoni
Instituti Max Planck aktualisht po kryen kërkime në këtë fushë. Deri më tani, ne e dimë se lënda gri periaqueduktale, e vendosur në trurin e mesëm, vepron si një pjesë kyçe në aktivizimin e sjelljes së mbijetesës. Nga ana tjetër, është e rëndësishme të theksohet roli i amigdalës, i cili është thelbësor kur bëhet fjalë për zbulimin e kërcënimeve. Kur identifikohet një rrezik, një simfoni e gjerë e proceseve neurologjike nxitet në të gjithë hipokampusin dhe sistemin tuaj nervor simpatik. Kortizoli dhe adrenalina lirohen, trupi përgatitet të reagojë ndaj këtij stimuli negativ dhe, nga ana tjetër, korteksi paraballor hyn në lojë. Ajo është përgjegjëse për vlerësimin e ndërgjegjshëm të rreziqeve, duke kërkuar të gjejë strategji për të adresuar këtë realitet.
Pse është i rëndësishëm instinkti i mbijetesës
A ju kujtohen 16 të mbijetuarit që u përplasën me një akullnajë në Ande në 1972? Instinkti për të mbrojtur ekzistencën e tyre i bëri ata të merrnin vendime ekstreme, tashmë të njohura dhe që padyshim i shënuan përgjithmonë. E vërteta është se dëshira për jetë i formëson qeniet njerëzore, dhe e bën këtë deri në atë pikë sa të mos dimë se si do të reagonim në situata ekstreme.
Është “butoni i alarmit” në momentet kritike
Ndjenja e mbijetesës nuk është vetëm ai mekanizëm thelbësor që ju mbron nga rreziqet e afërta. Është “detektori” ai që ju bind të shmangni disa rreziqe, është zëri që ju nxit të kërkoni ndihmë në kohë krize emocionale apo parandjenja që ju thotë se është më mirë të qëndroni larg njerëzve të caktuar. Falë atij instinkti të lashtë, ju vazhdoni ta drejtoni sjelljen tuaj drejt sigurisë.
Rritni elasticitetin tuaj
Instinkti i mbijetesës ju lejon të zhvilloni atë aftësi të jashtëzakonshme që është elasticiteti. Siç theksohet në Frontiers in Behavioral Neuroscience , kjo karakteristikë është ajo që na e bën më të lehtë përshtatjen ndaj fatkeqësive. Ajo është gjithashtu një komponent thelbësor i asaj përpjekjeje për jetën, e asaj dëshire për të adoptuar strategji të reja, për të zgjidhur problemet dhe për të gjetur dritën në mes të errësirës. Për më tepër, përshtatja e nxitur nga ky instinkt nuk është vetëm reaktive; është proaktive. Kjo do të thotë, njerëzit janë në gjendje të parashikojnë rreziqet e mundshme dhe të përgatisin përgjigje përpara se të shfaqen sfidat në horizontin tonë. Kjo na ndihmon të krijojmë një ekzistencë më strategjike dhe të sigurt për veten dhe njerëzit që duam.
Rritni aftësitë tuaja për zgjidhjen e problemeve
Kujt nuk i është dashur të përballet me një moment të vështirë? Këto janë momente në të cilat, megjithëse jeta jonë si e tillë nuk ishte gjithmonë e kërcënuar, ishte mirëqenia apo integriteti ynë socio-emocional. Kështu, kur ndjenja e mbijetesës aktivizohet në tru, aktivizohet edhe aftësia për të menduar në mënyrë strategjike. Sepse përvojat e vështira gjithashtu gjenerojnë të mësuarit dhe përmirësojnë një mentalitet krijues. Për të mos përmendur atë aftësi shumë të nevojshme për të ditur se si të trajtoni pasigurinë . Në një farë mënyre, ky mekanizëm, kaq i lashtë, vepron si një forcë lëvizëse e zhvillimit dhe autonomisë personale.
Ju jep një ndjenjë qëllimi
Nëse po pyesni veten pse instinkti i mbijetesës është i rëndësishëm, mendoni se ky dimension është i lidhur me ndjenjën e qëllimit . Të kesh një qëllim në jetë ose diçka që na jep kuptim, na jep një arsye për të këmbëngulur. Pavarësisht nëse është ribashkimi me familjen, mbrojtja e tyre, ose dëshira për të treguar historinë tuaj kur keni kaluar një kohë të vështirë, kjo nxit dëshirën tuaj për të mbijetuar sido që të jetë.
Forconi motivimin tuaj të brendshëm
Motivimi i brendshëm ndërmjetëson mirëqenien psikologjike. Dhe, megjithëse mund t’ju befasojë, instinkti i mbijetesës gjithashtu përforcon sjelljen e udhëhequr nga shpërblimet e brendshme. Ne të gjithë dëshirojmë, për shembull, të kemi lidhje të sigurta shoqërore, njerëz që na mbrojnë, që janë streha jonë emocionale në mënyrë që të ndihemi mirë, të dashur dhe të mbrojtur. Ne duam gjithashtu të kapërcejmë vështirësitë dhe të shkojmë drejt qëllimeve kuptimplota, ato që lehtësojnë ruajtjen tonë dhe dëshirën për të arritur një jetë më të plotë dhe më të kënaqshme, pa kërcënime dhe rreziqe.
Mbijetesa dhe ekuilibri emocional
Ju mund ta keni lidhur ndjenjën e mbijetesës me aktivizimin e frikës dhe ankthit , ato gjendje psikofizike që shpesh janë kaq të pakëndshme për ne. Epo, e vërteta është se këto emocione bazë janë ato që na kanë bërë të mundur të vazhdojmë këtu si specie. Janë ata që na paralajmërojnë për rreziqet, ato që gjenerojnë aktivizimin psikofizik të nevojshëm për të përballuar kërcënimet. Prandaj është thelbësore të kuptoni dhe rregulloni këto emocione në mënyrë që të merrni vendime të ekuilibruara në mes të tensionit të lartë. Sepse vetëdija , e cila është thelbësore për mirëqenien psikologjike, lidhet me ndjenjën e mbijetesës. Ekuilibri midis maturisë dhe aftësisë për të reaguar gjithmonë e bën më të lehtë formimin e përgjigjeve më të mira në kohë rreziku.
Përtej ruajtjes së jetës
Ndjenja e mbijetesës është shumë më tepër se një mekanizëm primitiv që garanton mbijetesën tuaj në këtë botë. Është një forcë e fuqishme që ju shtyn drejt rritjes në një botë plot sfida. Është si një udhërrëfyes i heshtur që të lidh me emocionet e tua, për të vazhduar të ecësh përpara kur ke një problem ose kur jeta të vendos përpara fatkeqësisë. Të pushosh nga puna, të përballesh me një sëmundje apo problem mendor, të humbësh një person të dashur, të sulmohesh, të përjetosh një fatkeqësi natyrore… Shumë nga këto realitete e vënë në rrezik ekzistencën tënde. Ju mund të ndiheni sikur nuk jeni të përgatitur për gjëra të tilla, por e vërteta është se jeni. Qeniet njerëzore kanë një qëndrueshmëri të jashtëzakonshme, e cila na ka lejuar të arrijmë atje ku jemi si specie.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
