A ju ka ndodhur ndonjëherë të ndiheni sikur dikush po ju vëzhgon, po përpiqet t’ju manipulojë apo po ju fsheh diçka? Tani imagjinoni të jetoni me këtë ndjesi çdo ditë, në çdo marrëdhënie dhe situatë. Kjo është jeta e dikujt që vuan nga çrregullimi i personalitetit paranojak – një gjendje që prek mënyrën se si një individ mendon, ndjen dhe sillet ndaj botës.
Çfarë është çrregullimi i personalitetit paranojak?
Ky çrregullim karakterizohet nga dyshimi i vazhdueshëm dhe mosbesimi ndaj të tjerëve, edhe kur nuk ka asnjë arsye të dukshme për këtë. Njerëzit me këtë çrregullim mendojnë se të tjerët duan t’i lëndojnë, t’i mashtrojnë ose t’i shfrytëzojnë – dhe këtë e besojnë thellësisht. Zakonisht shfaqet që në fillim të moshës madhore dhe mund të ndikojë në mënyrë të qëndrueshme në jetën personale, profesionale dhe sociale të individit.
Si e perceptojnë botën?
Për ta, bota është një vend i rrezikshëm. Ata analizojnë çdo fjalë, çdo veprim, edhe më të thjeshtat, për të gjetur “qëllime të fshehura”. Edhe një kompliment mund të shihet si një kritikë e maskuar. Edhe një ndihmë e sinqertë, si një përpjekje për t’i nënvlerësuar.
“Mos më tradhto, se nuk të fal!” – është një mendim që shpesh mbizotëron tek këta individë. Ata nuk harrojnë asnjë fyerje, asnjë gabim dhe reagojnë me zemërim të menjëhershëm ndaj çdo gjëje që e perceptojnë si kërcënim.
Karakteristikat kryesore të çrregullimit paranojak
Ja disa nga simptomat më të zakonshme të këtij çrregullimi:
Dyshime të vazhdueshme dhe të pabazuara se të tjerët kanë qëllime të këqija.
Frikë irracionale se miqtë apo partneri do t’i tradhtojnë.
Vështirësi për të ndarë informacione personale, nga frika se mund të keqpërdoren.
Interpretime negative të komenteve apo gjesteve të pafajshme.
Ndjenjë e fortë hakmarrjeje për ofendime, sado të vogla.
Reagime të tepruara me zemërim ndaj kritikës apo vërejtjeve.
Xhelozi ekstreme, shpesh pa arsye reale.
Çfarë e shkakton?
Shkaku i saktë nuk është plotësisht i qartë, por gjenetika, eksperiencat traumatike në fëmijëri, dhe mjedisi social luajnë rol të rëndësishëm. Personat që janë rritur në ambiente të pasigurta, ku janë ndjerë të tradhtuar ose të sulmuar emocionalisht, kanë më shumë gjasa të zhvillojnë këtë lloj çrregullimi.
Pse është kaq e vështirë bashkëjetesa me ta?
Për shkak të mosbesimit të vazhdueshëm, ata janë shpesh të ngurtë, të mbyllur emocionalisht dhe shumë kritikë ndaj të tjerëve. Edhe pse duan të kenë kontroll mbi gjithçka, ata vetë nuk e pranojnë kontrollin ose kritikat nga të tjerët. Kjo shpesh çon në probleme në marrëdhënie, izolim social dhe madje edhe përfshirje në konflikte ligjore apo mosmarrëveshje të vazhdueshme.
Fantazitë e pushtetit dhe paranoja ndaj të huajve
Ndonjëherë, këta individë mund të zhvillojnë fantazi madhështie, duke menduar se janë më të fuqishëm ose më të rëndësishëm sesa janë në realitet. Ata mund të krijojnë stereotipe negative për njerëzit që janë ndryshe nga ata dhe të bashkohen me grupe që ndajnë të njëjtin mentalitet dyshues.
A ka shpresë? Po!
Edhe pse është një çrregullim kompleks, trajtimi është i mundur, veçanërisht përmes psikoterapisë. Sfida më e madhe është që personi të pranojë se ka nevojë për ndihmë, gjë që mund të jetë e vështirë kur mendon se të gjithë të tjerët janë problemi. Por me mbështetje profesionale dhe një ambient të sigurt dhe jo-gjykues, mund të bëhen përmirësime të ndjeshme në besim, komunikim dhe cilësi jetese.
Mos harroni: pas maskës së dyshimit dhe mbrojtjes, qëndron dikush që ka frikë të lëndohet. Mos e gjykoni. Kuptojeni. Ndoshta ajo që ka më shumë nevojë, është thjesht besimi që i ka munguar gjithmonë.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
