Depresioni është një çrregullim që është bërë gjithnjë e më i dukshëm. Megjithatë, mendojmë se fëmijët për shkak të kushteve të tyre nuk mund të vuajnë nga ky lloj çrregullimi, ndaj priremi të neglizhojmë shëndetin e tyre mendor.
Depresioni i fëmijërisë është një çrregullim që kalon pa u vënë re. Është pak i njohur, i harruar dhe i ngatërruar me të tjerët. Shumë mendojnë se është e pamundur që një fëmijë të bjerë në kthetrat e depresionit: “Si mund të bien fëmijët në depresion? Ata nuk kanë asnjë përgjegjësi apo shqetësim. Ata kanë gjithçka që ju mund të dëshironi.” Sipas studimeve të fundit, 1 në 100 fëmijë dhe 1 në 33 adoleshentë vuajnë nga depresioni.
Problemi më serioz është se ky çrregullim diagnostikohet dhe trajtohet vetëm në 25% të fëmijëve dhe adoleshentëve që vuajnë prej tij. Një përqindje kaq e ulët është pasojë e faktit se të rriturit shpesh e minimizojnë problemin, e injorojnë ose bëjnë diagnoza të gabuara. Për shembull, një keqdiagnozë e zakonshme është se depresioni karakterizohet nga çrregullimi i hiperaktivitetit të deficitit të vëmendjes (ADHD).
Simptomat e depresionit zbulohen ose reflektohen në disa dobësi personale. Kjo do të thotë se personi, ose në këtë rast fëmija, të cilit i mungojnë aftësitë specifike sociale, emocionale dhe njohëse, mund të ndihet i bllokuar dhe i paaftë për t’iu përgjigjur një situate që kërkon një shkallë të lartë përkushtimi në krahasim me nivelin e tij/saj. E gjithë kjo krijon një ngarkesë të fortë stresi dhe një varg emocionesh negative, si trishtimi, pakuptimi, padobishmëria, brishtësia, zbrazëtia, rreziku.
Çfarë e dallon një fëmijë në depresion?
Ekziston një spektër shumë i gjerë midis trishtimit dhe çrregullimit depresiv. Trishtimi, ankthi, armiqësia dhe zemërimi janë emocione normale, përshtatëse dhe të kuptueshme që janë të nevojshme në momente të caktuara dhe mund të pasqyrohen në sjellje. Për shembull, frika është emocioni i rrezikut, trishtimi është ai i humbjes. Në vetvete ato nuk janë emocione të dëmshme, pasi na ndihmojnë të përshtatemi me atë që ndodh rreth nesh, të shpëtojmë veten nëse ndihemi në rrezik ose të shkruajmë një histori, historinë tonë, në të cilën çdo humbje përfundon duke marrë një kuptim.
Të mos i shndërrojmë emocionet në patologji. Të gjithë fëmijët dhe adoleshentët ndonjëherë janë të trishtuar, madje mund të shfaqin simptoma depresive, por një çrregullim depresiv është diçka më shumë. Është e rëndësishme të dini se si të dalloni trishtimin dhe depresionin e mundshëm të fëmijërisë. Për këtë arsye duhet të merret parasysh shpeshtësia, intensiteti dhe kohëzgjatja e sjelljeve, si dhe shqetësimi i fëmijës, nëse dhe si pengon rutinën e tij; nëse shfaqen nervozizëm dhe zemërim, oreks i dobët, shqetësime të gjumit, agjitacion dhe simptoma psikofiziologjike ose motorike.
Në depresionin e fëmijërisë, zemërimi dhe nervozizmi janë të shpeshta, ndërsa tek të rriturit zakonisht shfaqet trishtimi dhe dëshpërimi. Një tjetër simptomë e ndryshme që shfaqet tek fëmijët është agjitacioni. Tek të rriturit që vuajnë nga depresioni konstatohet ngadalësim motorik dhe mendor, ndërsa tek fëmijët është e zakonshme një rritje e aktivitetit (gjë që shpjegon pjesërisht konfuzionin në diagnostikimin e ADHD). Kjo simptomatologji e ndryshme do të thotë se depresioni i fëmijërisë kalon pa u vënë re ose ngatërrohet me probleme të tjera të sjelljes.
Shumë fëmijë i nënshtrohen një kontrolli mjekësor sepse nuk duan të bëjnë asgjë, janë shumë nervoz, të zemëruar, kanë somatizime (dhimbje koke, dhimbje barku, të vjella, diarre etj.). Informacioni më i besueshëm që mund të marrim për mendimet dhe emocionet e tyre vjen nga vetë fëmija. Ndërsa të rriturit rreth tij do të mund të na japin informacion më të mirë për sjelljet e vëzhgueshme dhe momente specifike.
Disa faktorë cenueshmërie janë mungesa e aftësive sociale, deficiti në zgjidhjen e problemeve, izolimi social, vetë-koncepti negativ, vështirësitë ndërpersonale me familjen dhe miqtë, qëndrimet jofunksionale me ndjenjën e fajit. Shpesh gjendja emocionale në të cilën ata ndodhen ushqehet nga qëndrimi në mendime të caktuara, si p.sh. “Unë po e bëj gjithçka keq, jam një rrëmujë, jeta nuk ia vlen të jetohet, për të gjitha është faji im”.
Mësoni teorinë e pafuqisë dhe depresionin e fëmijërisë
Ne po krijojmë fëmijë të pambrojtur. Për të njëjtën sjellje, një ditë i shpërblejmë dhe ditën tjetër i ndëshkojmë. Rreth tyre ndodhin gjëra që askush nuk ua shpjegon. Asnjë kufizim nuk i vendoset dhe ai nuk është mësuar të menaxhojë dhe tolerojë zhgënjimin. Është shumë e rëndësishme t’u komunikoni atyre se për të marrë atë që duan duhet të bëjnë përpjekje, të presin, të investojnë kohë, të punojnë, të bëjnë gabime dhe të provojnë përsëri.
Ne e mësojmë këtë përmes përvojave personale, por nëse i bëjmë të kenë gjithçka gati, këto përvoja udhëzuese do të reduktohen në shprehjen minimale. Dhe pikërisht në këtë pikë lindin problemet e sjelljes, shpërthimet e zemërimit, paqëndrueshmëria emocionale, humbja e kontrollit të impulsit dhe shumë më tepër.
Sjellja, objektet, njerëzit… çdo element ka vlerën që i atribuohet dhe kjo vlerë varet nga mundi dhe sakrifica që ishin të nevojshme për t’i marrë ato. Me kalimin e viteve, ndërsa rritemi, mësojmë të krijojmë lidhje midis veprimeve tona dhe pasojave të tyre.
Është thelbësore pasi na jep një ndjenjë kontrolli dhe mundëson vetë-efikasitet. Është e qartë se jo gjithçka varet nga ne, por sigurisht që mund të bëjmë shumë për të udhëhequr jetën tonë. Nëse fëmijët nuk i perceptojnë këto lidhje, ata do të ndihen të pafuqishëm. Nëse ata nuk mësojnë se cilat janë rezultatet e mundshme të veprimeve të tyre, ndërsa besojnë se pasojat janë të rastësishme ose të paqarta, ata do të ndihen krejtësisht të humbur.
Me teoritë e pafuqisë së mësuar, është demonstruar rëndësia e perceptimit, domethënë të perceptuarit se ajo që bëjmë ka pasoja në atë që marrim më pas. Nëse perceptojmë, për shembull, se përpjekja është një element i rëndësishëm në arritjen e qëllimeve tona, atëherë ajo do të shkrihet me veprimet tona. Nëse, nga ana tjetër, fëmija percepton se rezultatet janë të rastësishme, ai do të bindë veten se aktrimi është i padobishëm dhe do të bëhet një qenie e pambrojtur. Për të parandaluar depresionin e fëmijërisë, fëmijët duhet të ndjejnë se ajo që bëjnë ka pasoja të parashikueshme në mjedisin e tyre dhe mbi veten e tyre.
Besimet jofunksionale në depresionin e fëmijërisë
Besimet jofunksionale janë vlera mbi të cilat mbështetet vetëvlerësimi ynë. Fëmijët fillojnë të kenë besime devijuese në një moshë shumë të vogël, të tilla si “Nëse nuk je i pari, je humbës dhe nëse je humbës, atëherë je i pavlerë”. Në këtë mënyrë ne kushtëzojmë interpretimin tonë të realitetit dhe vetvetes. Kur një fëmijë vendos vlerën e tij mbi idetë e pamundura, ai është i dënuar herët a vonë të ndihet i frustruar, i dëshpëruar, i paaftë ose i padobishëm. Sepse gjithmonë do të jetë dikush më i shpejtë ose më i bukur, sepse do të gabojë ose sepse nuk do të jetë në gjendje t’i kënaqë të gjithë.
Fëmijët duhet të mësojnë të vlerësojnë veten. Ne nuk jemi përsosmëri absolute dhe as një fatkeqësi e plotë. Ne nuk mund të japim gjithmonë njëqind për qind, aq më pak të lëmë mënjanë gjithçka. Jeta nuk është e zezë apo e bardhë, ka gri, prandaj do të ketë momente dhe fusha të jetës sonë në të cilat do të duhet të dimë t’i japim përparësi. Për shembull, gjatë kohës së provimeve mësojmë se është koha për t’i kushtuar më shumë kohë studimit dhe se pasi të ketë mbaruar mund të kalojmë më shumë kohë me miqtë dhe familjen. Është e rëndësishme të mësoni t’i jepni përparësi përgjegjësive dhe të menaxhoni kohën bazuar në vendimet tuaja dhe pasojat e tyre.
Vetëvrasjet e fëmijëve
Depresioni është një nga faktorët kryesorë që çon në vetëvrasje dhe për ta parandaluar atë është thelbësore për të hedhur poshtë mitet rreth tij. 72% e fëmijëve dhe adoleshentëve në depresion kanë mendime vetëvrasëse. Në rastin e fëmijëve, këto ide mund të ekzistojnë edhe nëse nuk shprehen verbalisht. Shumë dëshira të fëmijërisë nuk shprehen me fjalë, por me mjete të tjera komunikimi, si lojëra apo vizatime. Është e rëndësishme që ne të rriturit të mësojmë të “lexojmë mes rreshtave” të asaj që shprehin fëmijët.
Më poshtë identifikojmë disa nga mitet ekzistuese rreth depresionit të fëmijërisë:
“Vetëvrasja është e trashëgueshme”: Në shumë raste mendohet se nëse njëri nga prindërit ose ndonjë anëtar i familjes kryen vetëvrasje, fëmija ka më shumë gjasa të vetëvritet. Është e vërtetë që ai kishte modelin e gabuar, por vetëvrasja nuk përcaktohet gjenetikisht. Do të ketë nevojë për të punuar me djalin dhe për të folur me të qartë. Është e rëndësishme të mos injoroni ngjarjet, as dëshirat dhe ndjenjat e tij. Do t’ju duhet të flisni duke përdorur gjuhën e përshtatshme për moshën e tij dhe t’i jepni shpjegime të sakta që ai mund të kuptojë. Është thelbësore që së bashku të gjejmë zgjidhje për problemet nga të cilat fëmijët mendojnë se mund të çlirohen vetëm përmes vdekjes.
“Ata që vazhdojnë ta thonë nuk e bëjnë kurrë, ata thjesht duan të tërheqin vëmendjen”: nuk duhet të keni kurrë besimin se nuk ka mundësi që kjo të ndodhë. Për prindërit është e vështirë të përballen me idenë se fëmija i tyre ka dëshirë të marrë jetën e tij, por problemi duhet të trajtohet, jo të shmanget. Duhet të mendosh se nuk do të ndodhë, por të sillesh sikur mund të ndodhë.
“Vendimi është i parevokueshëm” : është gjithashtu gabim të besosh se mendimet për vetëvrasje nuk mund të ndryshojnë. Ndjenjat janë ambivalente, pakënaqësia dhe frika bashkohen me një vlerësim pozitiv të vdekjes. Kjo është arsyeja pse është kaq e rëndësishme t’i kushtojmë vëmendje sinjaleve verbale dhe të sjelljes që na lejojnë të ndërhyjmë në kohë.
“Një vetëvrasës mbetet vetëvrasës gjatë gjithë jetës së tij ” : dëshirat janë kalimtare, në shumicën e rasteve na vjen keq, madje edhe turpërohemi. Ju duhet të gjeni kohë për të diskutuar mbi emocionet e fëmijës dhe për t’i bërë ata të kuptojnë se është normale të kesh disa ndjenja. Jeta na paraqet përvoja shumë të vështira, por mësime të mëdha mund të mësohen prej tyre.
“Të flasësh për vetëvrasjen të çon në vetëvrasje”: ta bësh atë një tabu mund të rezultojë të jetë një nga veprimet më të dëmshme. Trajtimi i temës lehtëson shqetësimin dhe i lejon njerëzit të shprehen. Në kërkimin e zgjidhjeve, përparësi kanë ndjeshmëria, mirëkuptimi dhe normalizimi.
“Ata që kryejnë vetëvrasje vuajnë nga një çrregullim mendor”: një gabim tjetër i përhapur është të mendosh se për t’i marrë jetën vetes duhet patjetër të vuash nga një problem psikologjik. Megjithëse depresioni është një faktor rreziku për vetëvrasje, ekziston gjithashtu një përqindje e lartë e vetëvrasjeve impulsive tek adoleshentët pa çrregullime mendore.
Çfarë duhet të bëni në rast të depresionit të fëmijërisë?
Qëllimi i ndërhyrjeve psikologjike është të adresojë faktorët e rrezikut dhe sjelljet problematike që gjenden në depresionin e fëmijërisë. Ndërhyrja ka të bëjë me djalin, familjen dhe ata që e rrethojnë. Ne punojmë me fëmijën ose adoleshentin në aftësi të ndryshme, për shembull zgjidhjen e problemeve, duke theksuar nevojën që ata të mësojnë të përpunojnë informacionin dhe të menaxhojnë shqetësimin emocional. Qëllimi është të ndryshojë mendimet e tij automatike negative dhe vlerësimet e tij për veten dhe botën që ruajnë gjendjen emocionale në të cilën ai ndodhet.
Prindërve u sigurohet një model që ata mund të ndjekin për të menaxhuar sjelljet e fëmijëve të tyre, për të stimuluar dëgjimin empatik, për të kontrolluar zemërimin, për të shmangur konfliktet, për të komunikuar mesazhe dhe emocione në mënyrë efektive, për të mësuar të marrin vendime, të zgjidhin konfliktet dhe të ndryshojnë metodat e ndërveprimit midis anëtarëve të familjes.
Në parandalimin e depresionit të fëmijërisë, dashuria e pakushtëzuar është një element themelor. Kurrë nuk duhet ta nënshtrojmë dashurinë ndaj një gjesti apo karakteristike specifike të fëmijës. Dashuria duhet të perceptohet si e pakushtëzuar, si një lidhje që do të mbijetojë në çdo rrethanë. Për më tepër, duhet të ketë rregulla të arsyeshme dhe të zbatuara në mënyrë konsistente, përforcimi i sjelljeve të përshtatshme dhe jo shpërblime, punë mbi motivimin e brendshëm, aftësia për të mos u dorëzuar ndaj proceseve shtrënguese dhe vendosja e një komunikimi të mirë.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
