“Çfarë përfundon mirë, është mirë”, shkroi William Shakespeare mbi 400 vjet më parë. Fjalët mund të duket se tingëllojnë ende të vërteta sot, por rezulton se jo. Një eksperiment i ri, botuar në revistën ‘Journal of Neuroscience’ tregon se nuk është kështu.
Përvojat që përfundojnë mirë nuk janë domosdoshmërisht të mira në përgjithësi dhe përvojat që përfundojnë më pak mirë nuk janë domosdoshmërisht aq keq. Për shembull, nëse luani pesë raunde pokeri, ju merrni më shumë kënaqësi nga fitimi dy herë në mes të lojës sesa një herë në fund por njerëzit nuk e kuptojnë këtë. Në fakt, një nga problemet e shumta që i shtyn njerëzit të marrin vendime të dobëta është një preferencë e pajustifikuar për përfundimet e lumtura.
Një fund i lumtur do të thotë që gjërat u përmirësuan ndërsa përvoja u zhvillua. Sidoqoftë përqendrimi te përfundimet e lumtura mund ti bëjë njerëzit të lënë pas dore atë që ndodhi gjatë rrugës. Shumë njerëz e shijojnë fundin e lumtur kur përvojat e këndshme janë sa më të gjata, por në të njëjtën kohë duan që gjërat të mbarojnë mirë. Kur Dumbledore vdiq në fund të filmit Harry Potter, disa njerëz ndjenë se e gjithë përvoja e tyre ishte shkatërruar por kënaqësia që tashmë ka qenë nuk duhet të zbehet për shkak të një fundi zhgënjyes. Një javë pushime me mot të shkëlqyeshëm përveç ditës së fundit nuk është më keq se sa 2 ditë pushime me mot të mirë gjatë gjithë kohës.
Thelbi i problemit është një ndryshim midis asaj që njerëzit shijojnë ndërsa zgjat dhe asaj që duan përsëri pas përshtypjes përfundimtare. Fundi i lumtur vetëm maksimizon përshtypjen tonë të fundit, jo kënaqësinë tonë të përgjithshme.
Neuroshkenca e fundeve të lumtura
Për të shqyrtuar këtë fenomen, Wolfram Schultz, neuroshkencëtar dhe pedagog në Universitetin e Kembrixhit ftoi 270 vullnetarë të marrin pjesë në një eksperiment virtual të lojërave të fatit. Pjesëmarrësit panë një vazo me para në një ekran kompjuteri ndërsa monedha të arta me madhësi të ndryshme binin në një vazo tjetër një nga një. Një fund i lumtur do të ishte kur monedhat e arta më të mëdha të binin në vazo. Eksperimenti u zhvillua në një skaner i cili e lejoi pedagogun të monitoronte aktivitetin e trurit, ndërsa pjesëmarrësit shikonin monedhat që binin. Pas secilit raund, ata duhet të vendosnin se cilën vazo preferonin.
Doli se ka një arsye të mirë pse njerëzit tërhiqen nga përfundimet e lumtura. Analizat llogaritëse të regjistrimeve të trurit treguan se njerëzit regjistrojnë vlerën e një përvoje në dy rajone të dallueshme të trurit. Vlera e përgjithshme është e koduar në një rajon të trurit të quajtur amigdala, i cili ka një reputacion të përzier. Është argumentuar se aktivizimi i amigdalws ndërmjetëson përgjigje emocionale që mund të çojnë në sjellje irracionale, por gjithashtu është treguar se mund të kodifikojë në mënyrë racionale rezultatin e strategjive të kursimit ekonomik.
Por ndikimi i amigdalës në marrjen e vendimeve shënohet nga aktiviteti mos-nxitës në një rajon të quajtur insula anteriore nëse një përvojë e mëparshme nuk përfundon mirë. Insula e përparme nganjëherë shoqërohet me përpunimin e përvojave negative, të tilla si neveri duke sugjeruar që disa njerëz në mënyrë aktive të zmbrapsen nga fundi i palumtur.
Në eksperiment, vendimmarrësit e mirë morën vazot me më shumë para, pavarësisht nëse morën monedha ari më të mëdha në fund. Ata treguan një përfaqësim të fortë të vlerës së përgjithshme në amigdala, ndërsa vendimmarrësit nënoptimal kishin aktivitet më të fortë në insulën e përparme. Me fjalë të tjera, vendimmarrësit e mirë duhet të jenë në gjendje të kapërcejnë një përshtypje të papëlqyeshme të një përvoje, siç është një fund i pakënaqur.
Le të themi se do të dilni për darkë dhe keni zgjedhur midis një restoranti grek dhe një italian ku keni qenë më pare, në thelb duke i kërkuar trurit tuaj të llogarisë se cili vakt ishte më i miri herën e kaluar. Nëse të gjitha pjatat në restorantin grek ishin “mjaft të mira”, atëherë padyshim që e gjithë darka ishte “mjaft e mirë”. Por nëse restoranti italian ishte “mirë”, pjata kryesore ishte vetëm “në rregull”, por tiramisu në fund ishte i mahnitshëm, atëherë ju mund të keni formuar një përshtypje tepër pozitive për atë restorant italian sepse vakti kishte një fund të lumtur.
Meqenëse këta mekanizma të trurit veprojnë, duam apo nuk duam, ata mund të forcohen nga kultura njerëzore me interesin e saj për të manipuluar perceptimet tona përmes reklamimit, propagandës, lajmeve të rreme dhe kështu me radhë duke shfrytëzuar ndjeshmërinë tonë ndaj rrëfimit dhe tregimit. Askush nuk është imun ndaj reklamave. Sa më shumë institucione manipulojnë të menduarit tonë, aq më shumë kërcënohet aftësia jonë për të marrë vendime të mira.
Truri ynë intuitiv me të vërtetë ka nevojë për ndërhyrje nga proceset tona më të qëllimshme të të menduarit për të na ndihmuar t’i rezistojmë lajmeve të rreme dhe manipulimeve të tjera. Shumica prej nesh tashmë e di se si ta bëjë këtë për shembull duke shkruar një listë të mirat dhe të këqijat për të mbështetur veten në vendime më të mençura, në vend se të mbështetemi në ndjenjën tonë.
Pra, nuk është vetëm Shekspiri që gaboi. Nëse sjellja e përditshme përqendrohet shumë ngushtë në të kaluarën e afërt, njerëzit po humbasin. Njerëzit duhet të ndalojnë dhe të mendojnë se çfarë ka ndodhur gjatë gjithë kohës, pa u ndikuar vetëm në një ndjesi apo ngjarje të fundit.
Burimi / https://gazetasi.al/
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
