JETA & VDEKJA
Do flas për vdekjen, pasi, siç e thatë edhe ju vetë, kam qenë shumë pranë saj dhe ia kam ndier realisht praninë, e nga kjo do dalë vetiu se ç’mendoj për jetën. Jam patjetër me mendimin e Montaigne-it se vdekja nuk është “qëllimi”, por se “ mbarimi” i jetës, pika përmbyllëse e saj, pra diçka thelbësore e vetë jetës. Dhe duke qenë e tillë, duke qenë se nuk mund t’i ikësh dot, atëherë duhet pranuar, duhet të përgatitesh për të; dhe vetëm duke e pranuar, nuk e lejon që të të helmojë dhe të të rrënojë jetën. Mendoj, duke u përgatitur për vdekjen, duke e njohur atë, ( siç më ndodhi mua) mëson të jetosh më fuqishëm, më i çliruar, dhe kërkon t’ia vjelësh jetës të mirat dhe kënaqësitë, gjer në pikën e fundit.
LIRIA & KUFIZIMI
Mendoj se është gjithçka liria, sidomos liria e krijimit. Mungesa e kësaj lirie do të më deformonte krejtësisht dhe reagimi, gjykoj, do të qe si reagimi për të mbrojtur frymën e fundit të jetës.
MARKEZ & KOKONA
Në të vërtetë, vepra e Marquez-it nuk është vepra e parë që kam sjellë në shqip, por një nga më të rëndësishmet. Përkthimi është si krijimi, dhe një autor që ta përkthesh, duhet “të të shkojë së brendshmi”; me një fjalë, lidhja mes tyre, autor-përkthyes, që vepra të vijë suksesshëm në një gjuhë tjetër, duhet të lindë nga ajo alkimia, nga ajo lidhja që thoni ju; jo çdo përkthyes mund të përkthejë çdo autor. Letërsia e kolumbianit të madh, realizmi i tij magjik, është brenda meje, dhe kalimi nga spanjishtja kolumbiane në shqip, është bërë pothuaj nëpërmjet një procesi të natyrshëm e pa sforcime. Siç thashë më sipër, përkthimi është krijim, është një nga elementet më kryesore në komunikimin e madh kulturor sot në botë, por për mua, është kryqi më i rëndë dhe më i vështirë që letërsia na vë mbi shpinë. Mund të flisja orë të tëra për këtë, veç po them, për ta shpjeguar disi, se përfytyroni sa e tejet vështirë dhe me përgjegjësi të madhe është, që të përpiqesh t’i bësh penat e mëdha të letrave botërore të shkruajnë shqip. Profesor Kokona, jo vetëm si profesori im i përkthimit në fakultet, por edhe me tërë veprën e tij të hatashme të përkthimit, apo edhe si autor i shkëlqyer tregimesh dhe romanesh e poezish, është një nga gurët e rëndësishëm të themelit të shijes sime letrare, dashurisë për përkthimin dhe udhënisjes në rrugëtimin e vështirë të përkthimit letrar.
FRANCA & SPANJA
Nuk e kam shumë të kollajtë të shpjegoj se përse u zgjodh Franca në romanin tim Porfida- Ballo në Versailles si simbol i lirisë apo traditës së kombeve të Evropës, dhe ca më pak të shpjegoj se përse ngjarjet e romanit të fundit E kuqja e demave e marrin më së shumti lëndën nga Spanja, pasi shumë pak gjëra janë produkt cerebral dhe i ftohtë në procesin e koklavitur të krijimit letrar. Ajo që mund të them është se lidhja ime me këto vende, me kulturën dhe traditën e tyre, është e madhe. Më e pakta është se i njoh mirë të dyja gjuhët, kam jetuar kohë në to, jam njohëse dhe përkthyese e letërsisë së tyre, kam përjetimet e mia në to dhe një pjesë e kujtimeve që kanë shënjuar jetën time, lidhet me këto dy vende. Tani që po e mendoj ftohtë, mund të shpjegoj se liria me germa të mëdha të shpie vetiu te revolucioni francez dhe slogani i tij; shpëtimi i Evropës nga profecia e Nostradamusit (edhe ky një tjetër bir i Francës) do të bëhej nëpërmjet traditës evropiane ( gjakut blu të saj) në një ballo përbashkuese, që s’mund të qe veç në vendin simbol të ballove: në Versailles, e kështu me radhë. Sa për ndeshjen me dema, simbolikën e të kuqes së gjakut, të vdekjes apo të asaj të ikonave të Onufrit, paralelizmin e mrekullueshëm mes tyre, vetëm viseve të Spanjës mund ta realizoja.
LETERSIA & PERKTHIMI
Letërsia është për mua gjithçka, dhe kjo larg pozave apo patetizmit të kotë: është liri e vërtetë, strehë për t’u mbrojtur nga ligësia e botës, arsye për të mbetur gjallë… Do të doja të përdorja një thënie të Borgesit të perifrazuar për të shprehur lidhjen që kam me të: “Nuk është e rëndësishme të jetosh, por të jesh brenda letërsisë. Përkthimi letrar më ka dhënë shumë, së bashku me leximin; porse, shumë më tepër se leximi, është ai që më ka mësuar artin e të shkruarit. Nga ana tjetër, është zgjedhë e rëndë e krijimit që mezi durohet supeve.
PORFIDA & FROSINA
Porfida, mund të quhet edhe romani i “ jetës së lumtur” me pikatore në kohën e diktaturës, siç e ka etiketuar edhe kritika franceze, apo i një drite në fund të tunelit të jetës së asaj kohe. Sa për Frosinën, vërtet ngjarjet janë vendosur në oborrin e Ali Pashait në Janinë, dhe shumë personazhe, si Frosina, apo të tjerë, janë historikë, të vërtetë,dhe gjer historia tragjike e saj është e tillë, porse i tërë romani është fiksion, pra trillim; sfondi i tij është mirëfilli historik. Janë emrat e personazheve kryesore që i kanë dhënë, në të dyja rastet, titullin romaneve.
PARFUMI
Parfumi Ballo në Versailles te romani Porfida simbolizon lirinë: lirinë e humbur, lirinë e pakapshme dhe lirinë e rigjetur.
MARINI
Jemi shumë miq, në kuptimin më të gjerë të fjalës, por, kur më duhet të marr vendime, jam nënë e rreptë. Marini është lexuesi im i parë, madje edhe miku i afërt të cilit kam nevojë t’ia rrëfej krijimin (aq sa mundem), përpara se ta shkruaj, dhe në këtë kuptim, e sidomos në momentin që bën kritikun, e ndiej brenda letërsisë, të paktën letërsisë sime. Libra që kam shkruar për adoleshentë, apo përralla për fëmijë, në fakt kanë dy autorë: Marinin e vogël dhe adoleshent, dhe mua. Më pëlqen shumë sporti i bodybuildingu-t që Marini ushtron. Është sport burrash.
Botuar në revistën Psikologjia, Janar 2010
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
