Nga Blerina Memaj, psikologe
Termi “sëmundje kronike” i referohet një gjendjeje mjekësore e cila plotëson kriteret e mëposhtme: (1) diagnoza vendoset, (2) bazohet në njohuritë mjekësore shkencore, (3) sëmundja nuk është (ende) e shërueshme, dhe (4) ekziston si sëmundje për të paktën tre muaj, ose të paktën ka patur tre episode të saj në vitin e fundit (Mokkink, Grootenhuis. & Offringa, 2007).
Një sëmundje kronike fizike konsiderohet si faktor rrezikues për shfaqjen e një çrregullimi emocional, çrregullim i cili mund të diagnostikohet si pasojë e faktorëve gjenetikë dhe psiko-socialë, ose mund të jetë edhe dytësore, shoqëruese e ndonjë çrregullimi metabolik i lidhur me një sëmundje specifike mjekësore, por mund të jetë edhe një kombinim i të gjithë këtyre faktorëve. Këto çrregullime shoqëruese të sëmundjes fizike ndikojnë negativisht pasi ato mund të rrisin ashpërsinë e sëmundjes fizike duke shfaqur shqetësime në zemër, sistemin nervor, funksionin imun dhe zakonet ushqyese të pacientit, duke rritur në këtë mënyrë vështirësitë e pacientëve për t’u përshtatur me sëmundjen kronike (Beesdo& Pine, 2009).
Klinicistët mund të luajnë një rol të rëndësishëm duke i ndihmuar pacientët e tyre të ruajnë aftësitë e shëndetshme përballuese. Ata duhet të reflektojnë në dimensionet emocionale të punës, se si zhvillimi dhe trajnimi profesional i tyre mund të rrisë kënaqësinë profesionale dhe kujdesin për pacientin. Gjithashtu, duhet të konsiderojnë se sa të rëndësishme janë marrëdhëniet sociale dhe aktivitetet e pacientëve në ruajtjen e ekulibrit.
Ankthi dhe sëmundjet kronike
Ankthi konsiderohet si një përgjigje adaptive e natyrshme dhe e nevojshme te njerëzit, megjithatë mund të kthehet në çrregullim kur është e pakontrollueshme. Shfaqet shpesh, pa patur stimul të jashtëm, si edhe manifestohet me një sërë simptomash fizike dhe emocionale duke shkaktuar ndryshime në sjellje dhe në konjicion. Simptomat fizike të ankthit, janë të pranishme gjatë çdo situate frike apo provokimi. Këto simptoma mund të përfshijnë: “rrahje të shpeshta ose mbi normë të zemrës, djersitje, dridhje, ndjesi shtrëngimi apo pengim në frymëmarrje, ndjesi e mbytjes, dhimbje gjoksi, siklet, shqetësime në bark ose të përziera, marrje mendsh, ndjesi pasigurie, gjendje të fikti, mpirje ose ndjesi shpimi gjilpëre, të dridhura apo të nxehtë (American Psychiatric Association, 2000).
Ankthi i moderuar deri tek ai më i rëndi ndikon te pacienti në mënyrën se si ai e menaxhon sëmundjen, se si i trajton simptomat, sa e respekton trajtimin, si e përjeton daljen e rezultateve mjekësore, si dhe elementi më i rëndësishëm, sa ndikon në aftësinë e individit për t’u përballuar me sëmundjen (Strongman.T, 1996).
Rrjedhimisht, ankthi shihet si një nga aspektet më të rëndësishme të lidhur me shëndetin. Gjendja e paqëndrueshme e një sëmundjeje mund të shkaktojë vështirësi në përshtatje, ankth si edhe probleme sociale. Pavarësisht frekuencës së tyre, këto probleme mund të jenë disa nga më të vështirat për t’u menaxhuar nga mjekët. Pacientët me sëmundje kronike shpesh shqetësohen për shumë aspekte të jetës së tyre, më së shumti se si do të arrijnë të plotësojnë objektivat e tyre në gjendje të sëmurë. Të ndodhur në këtë situatë mund të zhvillojnë çrregullime psikiatrike, të tilla si, depresion dhe ankth. Në një studim të kryer nga Guthrie (1996), në lidhje me pranimin e gjendjes shëndetësore, u gjet se 13% e meshkujve dhe 17% e femrave kishin një çrregullim afektiv. Përqindja e pacientëve në kushte të tilla si kanceri apo të ngjashme të cilët kanë një çrregullim emocional ishte përkatësisht 20% dhe 25%.
BCPRA (2015), nëpërmjet shqyrtimit të një sërë studimesh mbi ankthin, raporton se ankthi te pacientët manifestohet në varësi të moshës si më poshtë: ( Provincial Renal Agency (BC), 2015).
Në moshën shkollore:
- Te pacientët vihet re mërzitje, ndjenja faji dhe tërheqje sociale;
- Mund të përjetojnë ankthin e ndarjes dhe/ose fobi;
- Ndonjëherë mund të ndodhin edhe vetëvrasje;
- Simptoma psikotike të tilla si haluçinacionet janë të rralla.
Në adoleshencë:
- Te pacientët adoleshentë vihet re humbje interesi, probleme me vetëvlerësimin, vetëbesimin dhe tërheqje sociale;
- Mund të raportojnë probleme me përqëndrimin dhe performancën shkollore;
- Adoleshentët janë më të prirur që të shfaqin gjendje të irrituar, luhatje të humorit, tolerancë të ulët ndaj frustrimit, temperament të dhunshëm dhe sjellje shkatërruese;
- Nëse ankthi bëhet kronik adoleshentët mund të krijojnë varësi ndaj substancave apo mund tentojnë edhe vetëvrasjen.
Njohuria mbi sëmundjen dhe impakti që ajo ka në përballim e saj tek pacientët
Njohuri në lidhje me një sëmundje dhe trajtimin e saj nuk do të ndryshojë vetëm qëndrimet por dhe sjelljet shëndetësore që lidhen me jetesën e një sëmundje kronike. Njohuritë në lidhje me një sëmundje dhe trajtimi i saj është i rëndësishëm në përballimin e simptomave dhe përshtatja e tyre me jetesën e kësaj sëmundje kronike. Integrimi i njohurive, shkathtësive dhe vlerave rrit kompetencat e një individi, të cilat mund të ndikojnë në përfshirjen e pacientit në ambientin e punës dhe në ruajtjen e një standardi të lartë të cilësisë së jetesës.
Studimet kanë treguar se pacientët të cilët jetojnë me sëmundjen kronike e bën jetesën më të vështirë, e cila mund të ndikojnë në aspekte të ndryshme të saj. Hulmutimet të tjera kanë treguar se pacientët të cilët mendojnë dhe fokusohen në njohuritë mbi patogjenezën dhe trajtimin e sëmundjes së tyre mund të rrisë vëmendjen e pacientit në kontrollimin faktorëve rëndues të sëmundjes (Turner,2003). Sipas Malan, (2000), kur niveli i dijes nuk ishte i lartë, pacienti mund të paraqesë një pengesë për pjesëmarrjen në vendimmarrje të përbashkët me mjekun.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
