Stresi toksik mund të dobësojë strukturën e trurit të një fëmije në zhvillim dhe të ketë pasoja afatgjata për mësimin, sjelljen dhe shëndetin fizik e mendor. Tek fëmijët, përgjigja e trupit dhe trurit ndaj stresit të tepërt ose të zgjatur mund të ndikojë në zhvillimin e tyre. Në fakt, stresi toksik mund të ketë efekte të dëmshme për mësimin, sjelljen dhe shëndetin e fëmijës gjatë gjithë jetës së tij.
Mësimi për t’u përballur me vështirësitë është një pjesë e rëndësishme e zhvillimit të shëndetshëm të fëmijërisë. Kur trupi është i kërcënuar, ai reagon duke rritur ritmin e zemrës, presionin e gjakut dhe hormonët e stresit si kortizoli. Kur një kërcënim aktivizon sistemet e përgjigjes ndaj stresit te një fëmijë të vogël në një mjedis të karakterizuar nga marrëdhënie mbështetëse me të rriturit, ky mjedis i ofron një mbrojtje psikologjike, duke i ndihmuar ata të zhvillojnë sisteme të shëndetshme për t’u përballur me stresin. Megjithatë, nëse përgjigja ndaj stresit është ekstreme dhe e zgjatur, dhe fëmija përjeton një prishje të këtyre marrëdhënieve mbështetëse, strukturat e trurit dhe sistemet e tij mund të preken.
Në mungesë të marrëdhënieve mbështetëse me kujdestarët e të rriturve, sistemet e përgjigjes ndaj stresit të fëmijës kalojnë në një gjendje gatishmërie të vazhdueshme. Efektet e përgjithshme të këtij stresi rrisin mundësinë për vonesa në zhvillim, probleme të mësimit dhe probleme të sjelljes te fëmijët.
Për më tepër, ata janë më të rrezikuar për të vuajtur nga diabeti, sëmundjet e zemrës, depresioni, abuzimi me drogë, alkoolizmi dhe probleme të tjera shëndetësore në moshën e rritur. Hulumtimet biologjike të thella kanë treguar se stresi kronik dhe i rëndë mund të bëhet toksik për trurin dhe sistemet biologjike në zhvillim. Faktorë të tillë si varfëria, abuzimi, neglizhenca ose një mjedis dhunues mund të jenë shkaktarë të stresit toksik. Po ashtu, një fëmijë mund të preket nëse kujdestari i tij vuan nga abuzimi me substanca ose çrregullime mendore.
Stresi në fëmijëri
Përvojat e hershme të fëmijërisë luajnë një rol të rëndësishëm në mënyrën se si zhvillohet dhe funksionon truri. Ndërveprimet mes fëmijës dhe mjedisit të tij ndikojnë në mësimin afatgjatë, sjelljen dhe shëndetin. Për të zhvilluar një strukturë të shëndetshme të trurit, është thelbësore që fëmija të ketë kujdestarë që ofrojnë mbështetje dhe dashuri. Po ashtu, është e rëndësishme që fëmija të zhvillojë marrëdhënie pozitive, të cilat do t’i ndihmojnë ata të mësojnë si të menaxhojnë përvojat stresuese.
Në përgjithësi, përgjigja ndaj stresit është një reagim fiziologjik ndaj një ngjarje të dëmshme ose një situate kërkuese. Ajo shkakton ndryshime biokimike në sistemet nervore, endokrine dhe imunitare. Sidoqoftë, stresi nuk është gjithmonë një gjë negative. Ai mund të jetë pozitiv, tolerueshëm ose toksik. Përgjigjet pozitive ndaj stresit janë thelbësore për rritjen dhe zhvillimin e fëmijës. Një fëmijë merr mbështetje përmes “amortizatorëve socialë dhe emocionalë”, si qetësia dhe mbrojtja nga prindërit. Pas çdo përgjigjeje pozitive ndaj stresit, fëmija zhvillon motivim dhe qëndrueshmëri.
Stresi tolerueshëm është më i fortë, më i shpeshtë dhe më i vazhdueshëm. Po ashtu, trupi reagon në një shkallë më të madhe, dhe këto përgjigje biokimike kanë potencialin për të ndikuar negativisht në strukturën e trurit.
Në përgjigjet ndaj stresit tolerues, pasi të largohet fatkeqësia, truri dhe organet mund të rikuperohen plotësisht nëse fëmija është mbrojtur nga marrëdhëniet mbështetëse. Kështu, kujdestarët duhet t’i ofrojnë mbështetje sociale dhe emocionale fëmijës.
Stresi toksik tek fëmijët
Stresi toksik tek fëmijët është një përgjigje abnormale ndaj stresit. Ai shkakton një rritje të vazhdueshme të niveleve të kortizolit. Gjithashtu, ndodh një gjendje inflamacioni e vazhdueshme, ku trupi nuk mund të korrigjojë këto ndryshime, pavarësisht se a ka kaluar stresi apo jo. Stresi toksik rezulton në aktivizimin e vazhdueshëm të përgjigjes ndaj stresit. Në veçanti, trupi nuk arrin të kthehet në gjendjen normale. Mungesa e mbështetjes, sigurisë apo lidhjeve emocionale nga kujdestarët mund të parandalojnë një përgjigje normale ndaj stresit.
Stresi toksik tek fëmijët është një problem shumë serioz. Fëmijët që përjetojnë stres toksik janë në rrezik për pasoja të rënda shëndetësore afatgjata. Megjithatë, shumë nga këto pasoja mund të shfaqen vetëm në moshën e rritur. Këto efekte negative përfshijnë aftësi të pamjaftueshme për të menaxhuar stresin dhe për të përballuar vështirësitë. Ata mund të jenë gjithashtu më të rrezikuar për çrregullime mendore, mënyra jetese të pas healthy, apo sëmundje fizike. Sa më shumë që të jenë përvojat e një fëmije të vështira, aq më shumë mundësi ka që të shfaqen vonesa në zhvillim dhe probleme shëndetësore. Për shembull, sëmundjet e zemrës, diabeti, abuzimi me substanca, depresioni, etj.
Zhvillimi i trurit dhe stresi toksik
Fëmijët përjetojnë sjellje të jashtme, si agresion, dhe sjellje të brendshme, si ankth dhe depresion. Problemi është se këto sjellje nuk janë unike për fëmijët që kanë pësuar ndikime nga stresi dhe trauma. Shpesh, njerëzit përreth fëmijës shohin vetëm një fëmijë agresiv, pa kuptuar që ai po përpiqet të bëjë dikë të vetëdijshëm për dhimbjen që ndien.
Trauma që shkakton stresin toksik dhe efektet e tij mund të kenë gjithashtu efektin subtil të normalizimit. Fëmijët që nuk kanë një pamje më të gjerë të botës mund të mendojnë se dhuna në familje është normale, ose se dhuna në komunitet është po aq natyrale sa shirat.
Në aspektin e zhvillimit, një fëmijë që përjeton vështirësi është në rrezik për ndryshime të përhershme në strukturën e trurit, modifikime epigjenetike dhe ndryshime në funksionin gjenetik. Efektet afatgjata të shëndetit për zhvillimin janë kritike dhe përfshijnë një rrezik të rritur për sëmundje që lidhen me stresin.
Përgjigja ndaj stresit toksik ndikon në rrjetin neuroendokrin-imun. Kjo çon gjithashtu në një përgjigje të vazhdueshme dhe abnormale ndaj kortizolit. Rregullimi i dobët i imunitetit, që përfshin një gjendje inflamatore të vazhdueshme, rrit rrezikun dhe shpeshtësinë e infeksioneve tek fëmijët. Për më tepër, shkencëtarët besojnë se përgjigja ndaj stresit toksik mund të çojë në çrregullime psikologjike të tjera, si çrregullime depresive, mungesë vetëkontrolli, çrregullimi post-traumatik i stresit dhe psikozë.
Çfarë mund të bëjmë?
Ekspertët rekomandojnë që ndihma profesionale të jetë më e aksesueshme, veçanërisht për kujdestarët që nuk kanë njohuri dhe aftësi të mjaftueshme për t’i ndihmuar fëmijët e vegjël me stresin toksik. Po ashtu, ekspertët sugjerojnë që të mbështeten programet ekzistuese të ndërhyrjeve.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
