Secili prej nesh në jetën tonë ka njohur të paktën një person veçanërisht empatik, i cili ka mbetur i impresionuar në mendjen tonë për aftësinë e tij për të perceptuar emocionet e njerëzve të tjerë dhe, për rrjedhojë, për të ndihmuar të tjerët. Ne e marrim si të mirëqenë këtë përkufizim të empatisë, por historia e termit është e gjatë, aq edhe komplekse.
Greqishtja e vjetër na vjen në ndihmë menjëherë, sepse vetë termi “empati” rrjedh nga greqishtja ev pathos, fjalë për fjalë brenda ndjenjës. Fjala greke empatheia u përdor për të treguar marrëdhënien e pjesëmarrjes që lidhte spektatorin e një shfaqjeje teatrale me aktorin ose këngëtarin. Në filozofi, termi u prezantua në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë me reflektimin e Robert Vischer, i cili përdori termin gjerman Einfühlung për të treguar projeksionin që njeriu i bën emocioneve të tij mbi format artistike.
Sot termi tregon aftësinë e një personi për të hyrë lehtësisht në ndjenjat e të tjerëve, për ta ndjerë atë për veten dhe për të marrë pjesë në to, duke e vënë veten në vendin e tjetrit. Konotacioni i tij, pra, nuk është më i lidhur vetëm me sferën teatrale apo artistike, por është zgjeruar.
Një përkufizim domethënës i empatisë u dha nga Edith Stein (1891-1942), murgeshë dhe filozofe, e cila ia kushtoi disertacionin e saj të diplomës, me Husserl si mbikëqyrës, çështjes së empatisë. Këto janë fjalët e Stein në disertacionin e saj:
“Në seminarin e tij mbi natyrën dhe shpirtin, Husserl foli për faktin se një botë e jashtme objektive mund të njihet vetëm në mënyrë ndërsubjektive, domethënë nga shumica e individëve të njohur që e gjejnë veten në një shkëmbim konjitiv reciprok. Për rrjedhojë, lejohet një përvojë e individëve të tjerë. Duke u lidhur me veprat e Theodor Lipps, Husserl e quajti këtë përvojë Einfühlung, por nuk deklaroi se nga çfarë përbëhej. Prandaj kishte një boshllëk që duhej plotësuar: doja të hulumtoja se çfarë ishte intuita. Kjo nuk i pëlqeu mjeshtrit.” (1)
Vepra e tij përfaqëson një përpjekje, siç sapo lexuam, për të folur për Einfühlung, ose empatinë, fenomenologjikisht dhe objektivisht. Kjo aftësi e jona është një ndjenjë (Fühlen), në veçanti një ndjenjë brenda vetes së vërtetës së tjetrit (Ein-fühlen). Le të shpjegojmë më mirë se çfarë nënkuptojmë.
Filozofi bën dallimin midis ndjeshmërisë, unipatisë dhe bashkëndjenjës, pra midis ndjenjës së vërtetës së tjetrit dhe formave të entuziazmit të thjeshtë kolektiv. Duke u nisur nga unipatia, ndodh kur Unë dhe Tjetri ndjejmë njëkohësisht të njëjtat emocione, kështu që disponimi ynë duket se përputhet. Nga ana tjetër, ndjenja e përbashkët ndodh kur jam i lumtur për gëzimin e dikujt tjetër, sepse edhe kjo më bën dobi.
Empatia, ajo që na intereson në këtë artikull, është përkundrazi ajo që na lejon të njohim Veten dhe Tjetrin:
“Imazhi i botës që unë ndjej tek tjetri nuk është vetëm një modifikim i imazhit tim mbi bazën e një orientimi tjetër, por ndryshon sipas karakteristikës së kulturuar të trupit të tij. […] I burgosur në barrierën e individualitetit tim, nuk mund të shkoja përtej botës siç më duket mua, dhe gjithsesi mund të mendohet se mundësia e ekzistencës së saj të pavarur […] mbetet gjithmonë e paprovuar.”
Empatia, pra, na lejon të kuptojmë Tjetrin dhe emocionet e tij, vlerën e tij dhe Timen, dhe të njohim Veten përmes Tjetrit. Të lejon të kuptosh se ka diçka, ose më mirë dikush, përtej botës sime dhe botës së parë nga unë. Pikërisht duke kuptuar se ka diçka përtej, unë njoh atë që është përtej, dhe për këtë arsye, unë qartësoj vizionin tim për botën.
Edith Stein ka arritur të japë një shpjegim shumë të saktë të empatisë, por jo të gjithë e kuptojnë dhe e kanë kuptuar se sa themelore është kjo aftësi. Një shembull i mungesës së ndjeshmërisë pati pasoja në jetën e vetë filozofes: më 9 gusht 1942 Teresa Benedetta della Croce, e njohur më mirë si Edith Stein, vdiq në kampin e përqendrimit të Aushvicit në një dhomë gazi.
Nëse keni arritur t’i jepni rëndësinë e duhur Tjetrit, epoka në të cilën keni jetuar ishte përkundrazi një epokë në të cilën dinjiteti i Tjetrit, nëse ishte ndryshe nga një model i vendosur, u asgjësua dhe Tjetri u bë një objekt, për të cilin nuk kishte formë empatie.
Vdekja e Edit është një thirrje për ndjeshmëri dhe një kujtesë e gravitetit të mungesës së empatisë në botë. Një mungesë që mund ta shohim dhe ta luftojmë çdo ditë: është më e lehtë të mbash kryqin sesa të shikosh dhe të ndihmosh qeniet e tjera njerëzore të mbajnë kryqin tënd. Në fakt, secili ka dhimbjen e tij për të përballuar, por ne mund të veprojmë si për të lehtësuar tonën dhe atë të të tjerëve.
Ja pse, nëse për të gjithë dhimbja e të tjerëve është gjysmë dhimbje, siç këndon De André, duhet të angazhohemi që t’i japim vlerën e duhur jo vetëm tonës, por edhe asaj të të tjerëve për të respektuar sferën intime të njerëzve që janë pranë nesh, për të krijuar harmoni marrëdhëniesh, në të cilat emocionet e të gjithëve kanë të njëjtën vlerë.
Ne mësojmë ndjeshmërinë për të ndjerë lumturinë dhe dhimbjen e të tjerëve në lëkurën tonë dhe për të krijuar lidhje më të thella.
Burimi: filosofemme
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
