Në epokën moderne, ku zhvillimet në fushën e mjekësisë dhe shkencës kanë arritur nivele të jashtëzakonshme, pyetja e madhe që vazhdon të tronditë moralin dhe etikën njerëzore është: A ka të drejtë njeriu të zgjedhë kur dhe si duhet të vdesë? Ky është thelbi i debatit rreth Eutanazisë, një temë komplekse që nxit reflektime të thella mbi vlerën e jetës dhe të drejtën për të vdekur.
Çfarë është Eutanazia? Eutanazia nënkupton praktikën e ndërprerjes së jetës së një personi për të lehtësuar vuajtjet e tij, zakonisht në rastet e sëmundjeve të rënda dhe të pashërueshme. Qëllimi i saj është të sigurojë një fund të shpejtë dhe pa dhimbje për një jetë të mbushur me vuajtje të pamenaxhueshme.
Dy janë format e saj:
Eutanazia aktive: Kryhet përmes veprimit të qëllimshëm, zakonisht me injeksione ose ilaçe, për të ndalur jetën.
- Eutanazia pasive: Konsiston në ndërprerjen e trajtimeve ose mbështetjes artificiale që mban një person gjallë, duke lejuar që vdekja të ndodhë.
Legjislacioni mbi eutanazinë ndryshon në të gjithë botën. Në disa vende, si Holanda, Belgjika dhe Kanadaja, eutanazia është e ligjshme në rrethana të caktuara. Këto vende kanë vendosur rregulla të rrepta që përcaktojnë se kur dhe si mund të kryhet eutanazia, shpesh duke kërkuar pëlqimin e qartë dhe të ndërgjegjshëm të pacientit. Në shumë vende të tjera, eutanazia konsiderohet e paligjshme dhe është subjekt i dënimeve ligjore. Kjo për shkak të frikës se ligji i eutanazisë mund të çojë në keqpërdorime dhe në zhdukjen e respektit për jetën njerëzore, veçanërisht për ata që janë më vulnerabël, si të moshuarit, të sëmurët apo të paaftët. Të drejtat e pacientit apo kufijtë e mjekësisë? Një tjetër aspekt i debatit është edhe roli i mjekëve dhe etika e profesionit të tyre. Mjekët betohen për të shpëtuar jetë dhe për të bërë gjithçka që munden për të përmirësuar cilësinë e jetës së pacientëve të tyre. Për shumë mjekë, ideja e kryerjes së eutanazisë bie ndesh me këtë parim themelor. Megjithatë, disa mjekë shohin në eutanazi një akt të dhembshurisë dhe respektit për dëshirat e pacientit, veçanërisht kur të gjitha trajtimet e tjera janë shteruar dhe nuk ka më shpresë për përmirësim. Pacientët në shumë vende gëzojnë të drejta të njohura ligjërisht dhe etikisht, të cilat kanë për qëllim të sigurojnë autonominë e tyre dhe trajtimin me dinjitet.
Në kontekstin e eutanazisë, këto të drejta mund të përfshijnë:
- E drejta për të vendosur për jetën dhe shëndetin e tyre: Në disa vende ku eutanazia është e ligjshme, pacientët kanë të drejtë të kërkojnë eutanazi në rastet kur vuajtjet janë të padurueshme dhe sëmundja është e pashërueshme. Kjo përfshin të drejtën për një “vdekje dinjitoze.”
- E drejta për informacion: Pacientët kanë të drejtë të jenë të informuar mbi gjendjen e tyre shëndetësore dhe të gjitha opsionet për trajtimin, përfshirë edhe eutanazinë ku është e ligjshme.
- E drejta për refuzim të trajtimit mjekësor: Pacientët mund të refuzojnë trajtimet mjekësore që konsiderojnë të panevojshme ose të padëshiruara, përfshirë ndalimin e ndërhyrjeve që do të zgjasnin artificialisht jetën e tyre. Por mjekësia vendoset përballë dilemave të mëdha:
- Kufizimet etike: Në shumë juridiksione, mjekët nuk janë të detyruar të kryejnë eutanazi, nëse pacienti e kërkon atë. Disa parime etike, si parimi i mos-dëmtimit (non-maleficence), i vendosin kufij ndërhyrjes mjekësore, duke theksuar se mjekët nuk duhet të marrin pjesë në aktet që sjellin dëm të qëllimshëm, përfshirë vdekjen.
- Detyrimi për të shpëtuar jetë: Mjekësia ka një përparësi morale dhe ligjore për të shpëtuar dhe përmirësuar jetën. Kjo detyrë krijon një konflikt në rastet kur pacienti kërkon eutanazi si një zgjidhje për vuajtjet e padurueshme. Në shumë vende, mjekësia përqendrohet më shumë në ofrimin e lehtësimit të vuajtjeve pa ndërprerjen e qëllimshme të jetës. Diferenca mes lehtësimit të dhimbjeve dhe dhënies fund të jetës është delikate dhe shpesh interpretohet ndryshe nga pacientët, mjekët dhe ligji. Në ato vende ku eutanazia është e ligjshme, si Holanda, Belgjika dhe disa rajone të tjera, ka rregulla të rrepta për të mbrojtur të drejtat e pacientit dhe për të garantuar që procesi të jetë etik:
- Vullneti i qartë dhe i përsëritur: Ligjet shpesh kërkojnë që pacienti të shprehë qartë dhe vazhdimisht dëshirën për eutanazi, pa ndikim nga të tjerët.
- Konsultimi me profesionistë të shumtë mjekësorë: Zakonisht kërkohet që disa mjekë të jenë të përfshirë në vendimin për eutanazi, për të siguruar që nuk ka zgjidhje të tjera dhe se pacienti është plotësisht i ndërgjegjshëm për vendimin.
- Kontrolli dhe monitorimi ligjor: Ligjet e eutanazisë zakonisht përfshijnë mbikëqyrje rigoroze për të parandaluar abuzimin, duke vendosur kufij të qartë mbi kur dhe si mund të kryhet eutanazia.
Por a ka debate mbi Eutanazinë dhe Kufijtë e Mjekësisë?
- Argumentet në favor të eutanazisë: Përkrahësit e eutanazisë besojnë se njeriu duhet të ketë të drejtën për të kontrolluar fundin e jetës së tij, veçanërisht kur përballet me një sëmundje të pashërueshme apo dhimbje të padurueshme. Ata argumentojnë se eutanazia i jep individit një mënyrë për të ruajtur dinjitetin dhe për të ndaluar vuajtjet e panevojshme. Në këndvështrimin e tyre, e drejta për të vdekur është një zgjerim i të drejtave themelore të njeriut për vetëvendosje dhe autonomi.
- Argumentet kundër eutanazisë: Kundërshtarët shpesh argumentojnë se ligji i eutanazisë mund të çojë në abuzim ose presion mbi pacientët vulnerabël. Ata theksojnë edhe se kjo i tejkalon kufijtë etikë të mjekësisë, e cila duhet të fokusohet në shërimin dhe jo në përshpejtimin e vdekjes. Nga ana tjetër, kundërshtarët e eutanazisë theksojnë rëndësinë e vlerës së jetës, duke argumentuar se jeta është e shenjtë dhe nuk duhet të ndërpritet në mënyrë të qëllimshme, pavarësisht rrethanave. Ata frikësohen se ligji i eutanazisë mund të çojë në abuzime, apo presioni mbi të sëmurët për të zgjedhur vdekjen për të mos u bërë “barrë” për të tjerët.
Kjo çon në pyetjen: A është më humane të zgjedhësh vdekjen në këto kushte, apo të vazhdosh një ekzistencë të mbushur me dhimbje?
Disa argumentojnë se të mbash dikë gjallë me çdo kusht nuk është gjithmonë në përputhje me ruajtjen e dinjitetit njerëzor. Një jetë që përjetohet me vuajtje të pashërueshme nuk është domosdoshmërisht një jetë që duhet të vazhdojë. Tema e të drejtave të pacientit dhe kufijve të mjekësisë në lidhje me eutanazinë prek çështje të thella etike, ligjore dhe humane. Ndërsa pacientët kërkojnë më shumë kontroll mbi mënyrën se si jetojnë dhe vdesin, mjekësia dhe shoqëria duhet të përballen me pyetjet se deri ku shtrihet roli i mjekut dhe cili është balanca mes autonomisë dhe përgjegjësisë etike. Eutanazia mbetet një çështje që nuk mund të përballohet pa ndjenja të thella, qoftë për ata që mbrojnë të drejtën për të vdekur, apo për ata që theksojnë shenjtërinë dhe vlerën e jetës. Në një botë ku progresi teknologjik na ka dhënë mundësinë për të zgjatur jetën, e drejta për të zgjedhur vdekjen bëhet një debat që shpalos dilemat më të thella njerëzore. Në fund, përballë kësaj zgjedhjeje të vështirë, mbetet pyetja se si do të gjejmë balancën midis dhembshurisë, të drejtave dhe respektit për vetë qenien njerëzore.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
