E keqja njerëzore ekziston dhe karakterizohet nga kërkimi i përfitimit të vet në çdo kohë. Tani, ky personalitet mund të identifikohet dhe matet falë nëntë tipareve të njohura si faktori D.
Me sa duket, qeniet njerëzore janë biologjikisht të orientuar drejt shoqërueshmërisë, ndaj ndjeshmërisë dhe kujdesit për të dashurit e tyre. Vetëm në këtë mënyrë e lejojmë veten të mbijetojmë si grup dhe të përparojmë si specie. Megjithatë, nëse dimë një gjë, ajo është se e keqja njerëzore ekziston dhe në fakt, tani e dimë edhe atë origjinë të përbashkët që e shpjegon atë dhe që shkencëtarët e kanë kategorizuar si faktor D.
E keqja ka shumë fytyra. Philip Zimbardo, psikolog social dhe ish-president i Shoqatës Amerikane të Psikologjisë (APA), thekson se kjo sjellje ka më shumë sesa dëshira e thjeshtë për të degraduar, poshtëruar, kontrolluar dhe dëmtuar qeniet tona njerëzore.
Në histori, për shembull, padyshim që kemi personazhe të tillë të errët si Ted Bundy ose Andrei Chikatilo, vrasës masiv si Hitleri apo Stalini dhe gjithashtu ata që, si Charles Manson, ishin autorë të së keqes, personazhe që i shtynin të tjerët të kryenin krime të dhunshme.
Tani, e keqja është sibilinike, e heshtur dhe shpesh jo aq e habitshme sa historitë dramatike që na lanë në letërsinë kriminale këta emra tashmë mitikë. Sepse nëse ka diçka që ne të gjithë e dimë, është se e keqja shihet edhe në disa figura më të afërta: në menaxherët e kompanive, në sferat politike, në ata baballarë apo nëna që keqtrajtojnë fëmijët e tyre dhe madje edhe tek ata fëmijë që ngacmojnë, poshtërojnë dhe sulmojnë shokët e tyre të klasës.
Megjithatë, ne e kemi të qartë se mund të ketë kushte të ndryshme që mund të ndërmjetësojnë këto dinamika agresive. Megjithatë, neurologët, psikiatrit dhe psikologët gjithmonë kanë pyetur veten nëse mund të ketë një bosht të përbashkët që shpjegon një pjesë të mirë të këtyre sjelljeve.
Duket se nëse. Në fakt, vetëm pak javë më parë shkencëtarë nga Universiteti i Ulm dhe Universiteti i Koblenz-Landau, në Kopenhagë, botuan një studim interesant duke futur një term në literaturën e specializuar për të cilin pa dyshim do të dëgjojmë (nëse nuk e kemi dëgjuar tashmë): faktori D Ky koncept do të mblidhte dhe përshkruante të gjitha ato sjellje të bërthamës më të errët të personalitetit njerëzor. Le të shohim më shumë të dhëna.
Charles Spearman mbi teorinë e së keqes njerëzore
Më shumë se 100 vjet më parë, psikologu Charles Spearman bëri një përparim thelbësor në kuptimin e inteligjencës njerëzore. Kështu, dhe sipas kësaj qasjeje të njohur si teoria e dy faktorëve, secili prej nesh ka atë që njihet si faktori G, i kuptuar si ajo inteligjencë e përgjithshme që përfshin të gjitha aftësitë tona njohëse. Pavarësisht se çfarë prove na jepet ose çfarë ushtrimi kryejmë, ky konstrukt është thelbi themelor i sjelljes inteligjente në çdo situatë, pavarësisht sa e veçantë mund të jetë. Tani, nisur nga e njëjta ide, psikologu kognitiv Morten Moshagen nga Universiteti i Ulmit, vendosi së bashku me kolegët e tij, të shkojnë pak më tej…
Ata vendosën të zbulojnë nëse në fushën e së keqes njerëzore, si në inteligjencën, ekziston edhe një faktor i përgjithshëm i pranishëm tek secili prej nesh. Një faktor ku ka njerëz që shënojnë më shumë dhe të tjerë më pak. Kështu, pas kryerjes së një studimi të detajuar dhe të plotë me një kampion të madh prej 2500 personash, rezultatet ishin domethënëse. Duket se ekziston, me të vërtetë, një komponent i përgjithshëm që ata e quajtën faktorin D, i përbërë nga ato që ata i quanin 9 tipare të errëta.
Faktori D dhe e keqja njerëzore
Faktori D përcakton prirjen psikologjike për të vendosur interesat, dëshirat ose motivimet personale mbi çdo aspekt tjetër, qofshin ata njerëz apo çdo lloj rrethane tjetër. Po kështu, ai gjithashtu përmban të gjithë spektrin e gjerë të sjelljeve që përbëjnë të keqen njerëzore. Duhet theksuar se, krahas studimit të kryer nga ekipi i sipërpërmendur i psikologëve nga universitetet e Kopenhagës, u kryen edhe katër analiza të tjera për të mbështetur ose jo besueshmërinë dhe vlefshmërinë e faktorit D. Në të gjitha dobia e tij ishte demonstruar në kohën për të matur shkallën e errësirës në secilin prej nesh. Prandaj ne kemi në dispozicion një burim tjetër për të matur të keqen njerëzore që mund të plotësohet edhe me shkallën Michael Stone , atë mjet të mirënjohur për të matur 22 shkallët e së keqes në sjelljen e njerëzve. Le të shohim, megjithatë, ata 9 faktorë që përcaktojnë faktorin D.
9 tiparet e errëta të faktorit D
Egoizmi: Kuptohet si shqetësim i tepruar për interesat e veta.
Makiavelizmi: Ai përcakton një person me sjellje manipuluese, ftohtësi emocionale dhe një mentalitet strategjik në kërkim të interesave të veta. Mungesa e etikës dhe sensit moral.
Narcizmi: Ai i referohet admirimit të tepruar për personin e vet dhe kërkimit të vazhdueshëm për përfitimin e dikujt.
Ligji psikologjik: I referohet bindjes me të cilën një person ndihet i denjë për më shumë të drejta dhe lëshime se të tjerët.
Psikopatia: Deficit afektiv, ndjeshmëri e ulët, pandjeshmëri, prirje për të gënjyer, impulsivitet.
Sadizmi: Sjelljet ku nuk ka hezitim për t’i shkaktuar dhimbje të tjerëve nëpërmjet çdo lloj agresioni, qoftë seksual apo psikologjik. Këto akte gjenerojnë gjithashtu kënaqësi dhe një ndjenjë mjeshtërie.
Interesi social dhe material: Kërkim i vazhdueshëm për përfitime, qofshin përforcime sociale, objekte materiale, njohje, sukses…
Keqdashja: Preferenca për të bërë të keqen, qoftë përmes agresionit, abuzimit, vjedhjes, poshtërimit…
Ingo Zettler, bashkautor i këtij hulumtimi, thekson se faktori D mund të kuptohet si ai personalitet i errët ku një pjesë e madhe e këtyre tipareve janë të integruara. Kështu, fakti që karakterizon më së shumti të keqen njerëzore është se ajo jo vetëm që kërkon përfitimin e saj në çdo kohë pa marrë parasysh të drejtat e të tjerëve.
Njerëzit e karakterizuar nga ky faktor gjejnë justifikim edhe në veprimet e tyre. Siç e shohim, të gjitha këto ide lënë mënjanë shpjegimet e mundshme neurobiologjike dhe sociale që mund të përcaktojnë këto akte. Prandaj, do të ishte një mjet i vlefshëm psikologjik për të identifikuar dhe matur të keqen.
Sidoqoftë, për të përfunduar, ia vlen të kujtojmë këtu një citim të Fjodor Dostojevskit: asgjë nuk është më e lehtë sesa të identifikosh figurën e të ligut, por asgjë nuk është më e vështirë se ta kuptosh atë.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
