Të rritesh në një familje të thyer është si të jetosh në një territor të minuar. Gjithçka është pasiguri, frikë dhe mosmarrëveshje. Nuk ka mbështetje emocionale apo strehim për fëmijën që duhet të zhvillohet në një skenar ku kujdestarët ndryshojnë plotësisht stabilitetin e tij psikologjik. Ajo që ndodh në këto shtëpi përfundon duke lënë gjurmë të thella në tru.
Dhe shumë njerëz arrijnë moshën madhore pa e ditur se ata ishin—ose janë ende—pjesë e këtyre llojeve të dinamikave familjare. Abuzimi psikologjik, autoritarizmi, braktisja apo edhe mungesa e kufijve gjurmojnë këto lloj realitetesh që janë kaq të ndryshme, por të dëmshme, në fund të fundit. Nëse dyshoni se edhe ju keni përjetuar diçka të ngjashme, ju sugjerojmë të thelloheni në këtë temë.
Çfarë është një familje pa formë dhe cilat janë karakteristikat e saj?
Asnjë familje nuk është perfekte, e dimë këtë. Megjithatë, gjëja më e rëndësishme është që ne të ndihemi të vlerësuar, të respektuar dhe të kujdesshëm në këto hapësira intime ndërlidhëse. Tani, një familje e prishur është ajo në të cilën prindërit janë kërcënimi kryesor për stabilitetin e shtëpisë dhe ajo që përjetohet në çdo kohë është pasiguria. Le të shohim më shumë veçori.
Neglizhencë emocionale
Një pjesë e mirë e anëtarëve që jetojnë në këto hapësira nuk dëgjohen apo vërtetohen në çështjet emocionale. Nga kjo neglizhencë nuk vuajnë vetëm fëmijët, ndonjëherë edhe babai apo nëna janë viktimë e një figure që vepron në mënyrë të dëmshme dhe jofunksionale. Kjo lloj neglizhence shfaqet kur nevojat nuk plotësohen, kur kritikoheni, neglizhoheni dhe anuloheni psikologjikisht. Kjo mungesë respekti dhe vëmendjeje vepron si një sulm i ngadaltë ndaj vetëvlerësimit. Për më tepër, detyrimi për të shtypur emocionet dhe mospasja e një hapësire të sigurt për t’i shprehur ato shpesh hedh themelet për problemet e mëvonshme të shëndetit mendor.
Komunikimi jo i shëndetshëm ose efektiv
Për të ditur se çfarë është një familje e thyer, imagjinoni një ishull të vogël të thyer. Çdo banor i asaj pjese të vogël toke jeton në izolim dhe frikë. Në këtë skenar jomikpritës, komunikimi zakonisht karakterizohet nga argumente dhe kërcënime. Po kështu, dialogu përfshin të bërtitura, heshtje të zgjatura apo edhe sarkazëm shumë poshtërues që gërryejnë besimin dhe respektin reciprok. Mendoni se, siç theksojnë ata në Psikiatrinë e Fëmijëve dhe Adoleshentëve dhe Shëndetit Mendor, komunikimi ka një ndikim të jashtëzakonshëm në zhvillimin e një fëmije. Aq sa mund të kontribuojë në ndërtimin e një vetë-imazhi të kënaqshëm të trupit tek adoleshentët, ose në një më problematik. Mesazhet që marrim nga prindërit tanë në këtë moshë formojnë një pjesë të mirë të ekuilibrit psikologjik.
Ndryshimi në role
Në shumë familje të pastrukturuara, kufijtë midis roleve të secilit anëtar janë të paqarta ose të kundërta. Një shembull i kësaj është të shohësh shumë fëmijë të prindëruar , domethënë fëmijë që marrin përsipër përgjegjësitë e të rriturve, të tilla si kujdesi për vëllezërit e motrat e tyre ose ndërmjetësimi i konflikteve midis prindërve. Këto realitete shfaqen kur njëri ose të dy kujdestarët nuk mund të përmbushin në mënyrë adekuate rolin e tyre, qoftë për shkak të problemeve psikologjike, varësive apo papjekurisë emocionale. Edhe pse mund të tërheqin vëmendjen tuaj, ato janë përvoja që shfaqen shumë shpesh.
Rregulla të ngurta ose mungesë kufijsh
Ju mund të besoni se destrukturimi nxitet, mbi të gjitha, nga mungesa e rregullave të qarta ose mospërputhja në zbatimin e tyre. Megjithatë, në këto familje gjejmë edhe prindër autoritarë që vendosin rregulla të rrepta dhe jo fleksibël. Krijimi i një shtëpie të bazuar në nënshtrim dhe bindje mund të jetë shumë traumatike. Nga ana tjetër, kur ka mungesë absolute kufijsh dhe rregullat janë të paqëndrueshme, kontradiktore apo edhe inekzistente, ajo gjeneron pasiguri dhe madje rebelim si përgjigje. Ky është një tjetër prizëm shumë tipik i prishjes së familjes.
Ciklet e dhunës dhe ndjenjën e kaosit
Akset kryesore që bëjnë të funksionojë një mjedis familjar i pastrukturuar janë armiqësia dhe një mjedis i paparashikueshëm. Anëtarët e saj janë të ankoruar në një dinamikë të dominuar nga lloje të ndryshme dhune , të cilat mund të shkojnë nga abuzimi fizik, neglizhenca apo konfliktet mes vetë kujdestarëve. E gjithë kjo do të thotë që fëmijët jetojnë në një mjedis mjaft kaotik. Gjëja më problematike për të gjithë këtë është se shumë fëmijë i përvetësojnë dhe normalizojnë ato dinamika jofunksionale në të cilat e gjejnë veten të zhytur. Diçka e tillë mund t’i bëjë ata – në disa raste – të përfundojnë duke i përsëritur ato në marrëdhëniet e tyre të ardhshme familjare ose shoqërore. Të tjerë, nga ana e tyre, arrijnë moshën madhore duke u ndërgjegjësuar se mbi ta ka një gjurmë traumatike që duhet ta shërojnë.
Çfarë e shkakton prishjen në familje?
Nëse do të mund të vendosnim një mikroskop në pëlhurën që ndërton familje të prishura, do të shihnim një numër të madh elementësh jofunksionalë. Prandaj, nuk ekziston asnjë faktor i vetëm shkakësor që i shkakton ose i përcakton ato. Në realitet, këto njësi familjare toksike dhe kaotike janë rezultat i shkaktarëve të ndryshëm. Le t’i analizojmë ato.
Varësitë dhe problemet psikologjike
Konsumimi i alkoolit, drogave apo prania e çrregullimeve mendore të patrajtuara janë variabla që kushtëzojnë funksionimin e familjes. Etërit dhe nënat që bien në këtë lloj realiteti kompleks dhe që nuk kërkojnë ndihmë, destabilizojnë klimën familjare. Janë shtëpi në të cilat zakonisht shfaqet neglizhenca, madje edhe dhuna.
Konfliktet dhe abuzimet familjare
Imazhi më klasik i prishjes së familjes më së shpeshti lidhet me abuzimin mes çiftit. Është e vërtetë që, ndonjëherë, kjo dhunë kufizohet vetëm tek vetë kujdestarët, por në raste të tjera ajo kalon te fëmijët. Të bërtiturat, përbuzja, abuzimi, manipulimi… Të gjitha këto akte të tmerrshme mund të zgjasin me kalimin e viteve dhe të përjetohen në heshtje. Në fakt, një studim i botuar në revistën Population Health shpjegon se si ekspozimi ndaj dhunës në shtëpi ashtu edhe vuajtja e saj, lënë pasoja të rënda për fëmijët. Nesër mund të vuajnë nga probleme ekonomike, sociale dhe sigurisht edhe të shëndetit mendor.
Ndarja ose braktisja e prindërve
Mungesa e njërit ose të dy prindërve, qoftë për shkak të divorcit, braktisjes apo vdekjes, lë një zbrazëti të thellë emocionale dhe praktike në familje. Kjo situatë rezulton, në raste të caktuara, në ndryshimin e roleve dhe në prindërimin e lartpërmendur.
Krizat ekonomike dhe sociale
Papunësia, si dhe mungesa e burimeve, janë faktorë që destabilizojnë themelet e një strukture familjare. Janë përvoja që, nëse bëhen kronike me kalimin e kohës, gjenerojnë stres, debate, ndjesi zhgënjimi, çrregullime të humorit, etj. Pasiguria dinamiton mundësitë, ndikon në shëndetin dhe fillon destrukturimin progresiv.
Cilat janë efektet e të jetuarit në këto skenarë?
Salvador Minuchin, një nga terapistët më të njohur të familjes, në manualin e tij Family and Family Therapy (2009) kujton se si këto sisteme të vogla shoqërore priren të kushtëzojnë jetën tonë. Të lindësh dhe të rritesh në një mjedis të dominuar nga destrukturimi ka një ndikim të madh në zhvillimin emocional dhe madje edhe në identitetin e personit.
Në mënyrë tipike, konflikti, neglizhenca dhe dhuna në një shtëpi shkaktojnë që një fëmijë të zhvillojë stres kronik. Me kalimin e kohës, kjo mund të çojë në çrregullime të ndryshme psikologjike. Megjithatë, mungesa e kufijve dhe rregullave të qarta zakonisht përkthehet në sjellje sfiduese, impulsivitet dhe probleme në përshtatjen sociale. “Plagët” e lëna nga këto mjedise janë të gjera dhe komplekse.
Tipologjitë e familjes së pastrukturuar
Ka shumë mundësi që, i avancuar në këtë lexim, të dyshosh se ke qenë pjesë e këtij lloji të ndërthurjes komplekse të lidhjeve… Dhe gjithashtu e dhimbshme. Është e rëndësishme të kihet parasysh se asnjë familje e prishur nuk është e njëjtë. Ka realitete të veçanta që i bëjnë ato unike janë këto:
Familje autoritare: këto janë skenarë të dominuar nga një figurë që imponon rregullat dhe narrativat e tij jofleksibile për atë që pritet nga secili anëtar.
Familje neglizhente: përballë asaj dominuese, janë baballarët dhe nënat që nuk u vendosin asnjë kufi fëmijëve të tyre, që nuk edukojnë, që nuk japin shembull dhe nuk u kushtojnë vëmendje sjelljes së fëmijëve. Lejueshmëria është absolute.
Familja e dominuar nga dhuna e brendshme: në këtë rast, zënkat, abuzimi emocional ose fizik, përbuzja dhe zhvlerësimi emocional, përbëjnë atë anatominë që shkatërron anëtarët e saj, veçanërisht fëmijët.
Familja me varësi: brenda këtij skenari, prania e varësive, qofshin ato substanca apo të sjelljes (si bixhozi) ndikon në të gjithë mjedisin familjar në shumë mënyra, si ekonomikisht ashtu edhe emocionalisht.
Familjet me shifra që mungojnë: këtu përfshihen familjet me një prind (babai ose nëna e vetme) për shkak të ndarjes, divorcit, braktisjes ose vdekjes së njërit prej prindërve. Shkatërrimi mund të shfaqet edhe kur prindërit mungojnë fizikisht ose emocionalisht.
Familjet me kujdestarë të papjekur: është e zakonshme të gjesh baballarë ose nëna që nuk kanë mjete adekuate emocionale, psikologjike ose ekonomike për të marrë rolin e tyre si kujdestarë. Kjo situatë shpesh bën që vetë fëmijët të marrin përsipër përgjegjësitë e kujdesit që nuk janë të përshtatshme për moshën e tyre.
Shtëpitë që lëndojnë
Ajo që ndodh brenda familjeve të shkatërruara mund të kapërcejë disa breza. Rrëfimet e vuajtjeve dhe traumave transmetohen nga prindërit te fëmijët, dhe ata e bëjnë këtë në mënyrën se si edukojnë, në të kaluarën e pashëruar dhe në dinamikat e dëmshme që shpesh trashëgohen në mënyrë të pandërgjegjshme. Si shoqëri, ne duhet të kuptojmë, adresojmë dhe parandalojmë këto lloj realitetesh.
Mbështetja sociale dhe emocionale, edukimi dhe ndërhyrja profesionale janë ato shtylla të afta për të rivendosur lidhjet familjare dhe për të ofruar mundësi të reja zhvillimi. Është e vërtetë që një sfidë e tillë është pothuajse një utopi, por vetëm nëse jemi më të ndjeshëm ndaj këtyre fakteve dhe veçanërisht kujdesemi për këta fëmijë, do të jemi në gjendje të rindërtojmë atë që është thyer për t’i dhënë botës njerëz më të sigurt dhe më elastik.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
