Le ta pranojmë: humbja dhemb. Dhe të gjithë njohin dikë që nuk mund të humbasë. Një mik që ndalon së luajturi vetëm kur e kupton se nuk do të fitojë. Një person që pasi humbet një konkurs shfaq acarim dhe ndoshta ia nxjerr atë kundërshtarit, rregullave apo atyre që duhet t’i zbatojnë ato (si p.sh. gjyqtari i konkursit), duke gjetur një mijë justifikime për të fajësuar gjithçka dhe këdo përveç vetes së tij humbjen e vet. Çfarë e shkakton një sjellje të tillë fëminore dhe irracionale? Shkenca ka identifikuar arsye specifike, të cilat humbësit e këqij duhet t’i marrin parasysh. Sepse një gjë është e sigurt: ia vlen të dish të humbasësh.
Neurologjikisht, është si të përplasësh kokën në kornizën e derës me shpejtësi të plotë. Kjo u vëzhgua nga neuroshkencëtari Maarten Boksem, i cili jep mësim në Shkollën e Menaxhimit të Universitetit Erasmus në Roterdam. Duke përdorur një skaner MRI dhe elektroda EEG, ai monitoroi trurin e vullnetarëve që luanin një lojë në laborator. Kështu ai pa se kur ju humbisni trurin tuaj ai reagon shumë ngjashëm me atë kur jeni në dhimbje të forta.
Në planin psikofiziologjik shkaktohet një reaksion stresi, njeriu ndihet i tmerrshëm dhe është sikur truri të thotë: “Që tani e tutje shmangni të gjendeni në një situatë të ngjashme, për të mos u ndjerë më keq do të duhet të fitoni”. Në këtë proces, përfshihet zona e trurit e njohur si “korteksi anterior cingulate”, i cili funksionon si një lloj sistemi alarmi: gjeneron ndjesi negative që ju shtyjnë të ktheheni në radhë, duke mësuar nga gabimet tuaja. Kjo do të thotë që ne jemi të programuar neurologjikisht që të aspirojmë fitoren: të mos dorëzoheshim në gara dhe të arrish objektivat e dikujt (si në gjendje të gjesh ushqim) për paraardhësit tanë ishte e barabartë me të mbijetuarit. Ky impuls arkaik për të shmangur humbjen ende funksionon, por ndërsa disa ende i shohin sfidat si një çështje jete a vdekjeje, është “vetëm” statusi shoqëror që është në rrezik.
Për të përmirësuar apo ruajtur pozicionin e dikujt dhe mbi të gjitha për të mos qenë në disavantazh në krahasim me dikë tjetër. Aq sa humbja e 10 eurove në rrugë nuk është aq e dhimbshme sa humbja e tyre në një bast. Sepse nuk ka të bëjë me paratë. Eksperimenti i lartpërmendur i Maarten Boksem e vërteton këtë: të gjithë, fitues dhe humbës, në fund morën 50 euro, por ky i fundit vazhdoi të ndihej i zemëruar dhe i turpëruar nga disfata.
Dhe thuhet se loja e ndershme e fituesit i përmirëson gjërat, përkundrazi: studimi i Kolegjit Augustana, Illinois, tregoi se humbësit e vlerësojnë performancën e tyre më negativisht nëse fituesit ofrojnë të ndajnë çmimin me ta, sikur kjo të sanksiononte më tej ” inferioritetin” në prani të kujtdo që ishte më i mirë. Por është po aq e vërtetë se humbja nuk është një pilulë po aq e hidhur për të gjithë. Faktorë të tillë si vetëvlerësimi (pavarësisht nga rezultatet e marra), pranimi i kufijve të dikujt dhe etika personale rëndojnë në të qenit humbës të mirë: ata që identifikohen me vlera të tilla si respekti për të tjerët, drejtësia dhe barazia do të mund të përballojnë humbjen. pa u ndjerë si një dështim. Përkundrazi, kush i ndan qeniet njerëzore në “fitues”.
Pse mund ta mohojmë një humbje edhe kur sfida është e humbur qartë?
“Tiparet e personalitetit kanë rëndësi. Narcizmi është një prej tyre. Në veçanti, ata me një tipar të quajtur ” narcisizëm madhështor “mund të kenë vështirësi të tolerojnë ose madje të kuptojnë se nuk kanë fituar,” thotë psikologia Evita March, profesore në Federatën University Australia. Narcisistët “grandiozë” janë konkurrues, dominues, mbivlerësojnë cilësitë e tyre, besojnë se janë të veçantë dhe të denjë për admirim, zhvlerësojnë ata që minojnë vetëvlerësimin e tyre, pretendojnë se kanë të drejta ekskluzive dhe trajtim preferencial sikur të gjitha t’u takonin atyre.
Humbja është një kërcënim për vetë-imazhin e “fryrë” që ata kanë (pas të cilit fshihet një pasiguri e thellë). Dhe gjeneron në mendjet e tyre atë që psikologu amerikan Leon Festinger e ka quajtur “disonancë njohëse”: gjendja mendore që krijohet kur hyn në kontradiktë me veten (“Nëse jam më i miri, nuk mund të kem humbur”). Për të shmangur shqetësimin që rrjedh prej saj, disa shumëfishojnë përpjekjet e tyre në mënyrë që të ruajnë bindjet e tyre edhe përballë provave dërrmuese për të kundërtën (“Unë me të vërtetë nuk humba”), shfryjnë keqardhjen e tyre me gjeste zemërimi ose miratojnë strategji që e bëjnë humbjen më të durueshme: të fajësosh rrethanat, sistemin, paaftësinë ose pandershmërinë e dikujt.
Gjithashtu në sport ndodh shpesh që atletët (dhe tifozët) humbës të pretendojnë se kanë qenë në disavantazh, se kanë luftuar kundër kundërshtarëve të padrejtë dhe, në përgjithësi, që humbja është për shkak të faktorëve të jashtëm si arbitri apo fati i keq. Është i ashtuquajturi “paragjykim vetë-shërbyes”: një gabim i zakonshëm gjykimi për të cilin njeriu e percepton veten jorealisht të favorshëm, duke i atribuar meritat për sukseset, por jo përgjegjësinë për dështimet.
Mund të shkaktohet në studim, punë, marrëdhënie me të tjerët (edhe nëse ka nga ata që e kthejnë atë duke fajësuar veten për gjithçka). Ndihmon për t’u ndjerë më mirë, por më pas ka një efekt bumerang: “Hulumtimet kanë vërtetuar se atribuimet e jashtme për humbjet kanë një efekt fillestar pozitiv në humor dhe vetëvlerësim, por më vonë atletët vuajnë nga gjendje të humorit të keq si zemërimi, depresioni dhe tensioni,” shpjegon. Katie Sparks, një psikologe sportive në Universitetin e Birminghamit.
Nëse dhe dikush beson se rezultati është i pavarur nga sjellja e tij, ai nuk mund të përfshihet në autokritikë, të mësojë nga përvoja dhe të identifikojë strategji alternative: «Një faktor i jashtëm (si vendimi i një arbitri ose sistemi i gabuar i votimit të cilit Trump ia atribuoi disfata) mund të nxisë emocione negative si zemërimi, pasi këta faktorë janë të pakontrollueshëm dhe individi nuk mund t’i ndryshojë ato».
Në fund të viteve 1990, një reklamë për një kompani shumëkombëshe të veshjeve sportive (Nike) e portretizoi Michael Jordan si një ish-humbës. Zëri i legjendës së basketbollit, atëherë në kulmin e suksesit të tij, recitonte: «Në karrierën time kam humbur më shumë se nëntë mijë goditje. Kam humbur gati treqind ndeshje”. Dhe përsëri: «Në jetën time kam dështuar shumë herë. Dhe kjo është arsyeja pse i fitova të gjitha në fund”. Një mesazh efektiv që përdoret për të shitur këpucë, por që shpreh një të vërtetë të pamohueshme: për të fituar duhet të dish të humbasësh. Studimet nga John Dunn, psikolog sportiv në Universitetin e Albertës (Kanada), kanë vërtetuar se pranimi me dëshirë i gabimeve është kushti për të përmirësuar performancën e dikujt. “Atletët që mendojnë se dështimi nuk është a
Zbatohet në çdo fushë të jetës: të mos dish të humbasësh të rrëzon dhe të bën të ndihesh i pafuqishëm, duke shtuar vetëm disavantazhe të tjera. Përfshirë dëmtimin e imazhit të tyre për të cilin të dy humbësit e këqij tregojnë se interesohen: ndërsa përpiqen të shpengojnë veten nga dështimi, ata nuk e kuptojnë se duken si fëmijë. Pra, më mirë të pranoni se keni humbur para se sikleti i reagimit tuaj të kapërcejë shqetësimin e humbjes.
Burimi Focus
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
