Askush nuk është imun ndaj vuajtjeve, goditjeve të jetës dhe tragjedive në çdo formë të tyre. Aq sa shumë pak njerëz arrijnë të shmangin gjurmët e traumave psikologjike në jetën e tyre. Një fëmijëri me mangësi, ngacmime në shkollë, humbja e një njeriu të dashur, agresioni, ngjarje të pafavorshme shoqërore, një marrëdhënie e ndërlikuar emocionale mund ta çojë një person të traumatizohet.
Hera e parë që u shfaq ky term ishte në vitin 1880. Megjithatë, ky realitet klinik ishte përshkruar tashmë në shkrimet e Herodotit mbi Betejën e Maratonës në 490 para Krishtit. C. Shkrimtari dhe gjeografi i famshëm tregoi historinë e një lanceri athinas, i cili papritur humbi shikimin pa asnjë arsye apo shkak të dukshëm. Më vonë, ai zbuloi se ky njeri mbante me vete kujtime të pafavorshme të një lufte.
Shekuj më vonë, dhe gjatë Luftës së Parë Botërore, mjekët dhe psikiatrit britanikë diagnostikuan shumicën e ushtarëve me atë që ata e quajtën goditje me predha. Që atëherë ne kemi bërë një rrugë të gjatë në trajtimin dhe qasjen psikoterapeutike ndaj kësaj gjendje.
Megjithatë, llogaria jonë në pritje është jeta sociale, personale e përditshme e lidhjeve tona. Jo të gjithë dimë si t’i drejtohemi dikujt që na zbulon një ngjarje traumatike ose dikujt që vuan prej saj prej kohësh. Le ta analizojmë.
Të dish se si të komunikosh me ata që mbajnë me vete një situatë stresi post-traumatik mund të shërbejë si një spirancë dhe mbështetje për rikuperimin e tyre. Ka shumë njerëz që jetojnë me vite me kujtimin e një ngjarjeje të padëshiruar që nuk dinë ta përpunojnë.
Çfarë nuk duhet t’i thuash një personi të traumatizuar?
Fjala traumë ngjall një rrëfim në të cilin njeriu është viktimë e një agresori, e një ngjarjeje ose një rrethane përballë së cilës njeriu është plotësisht i pambrojtur. Pas kësaj përvoje, mendja ngec në atë ngjarje, nuk është në gjendje ta përpunojë atë në një simptomatologji të caktuar. Kujtesa shpesh kthehet në ato ngjarje dhe çdo stimul nxit kujtesën.
Sjellja ndryshon, identiteti ndryshohet dhe emocionet rriten. Është e vështirë për të fjetur, ankthi dhe stresi e turbullojnë plotësisht aftësinë për të kontrolluar dhe simptomat fizike, si ato psikologjike, janë aq komplekse sa edhe paaftësie. Dhe le të kemi parasysh një fakt: jo të gjithë e zbulojnë ngjarjen traumatike ose kërkojnë ndihmë të specializuar. Një sondazh i kryer falë bashkëpunimit të universiteteve në mbarë botën tregon se mbi 70% e personave të intervistuar për këtë punë deklaruan se kishin pësuar trauma. Të dhënat janë dërrmuese, por është një realitet i qartë që nuk mund të mos jemi në dijeni. Një person i traumatizuar ka nevojë për mbështetje, burime dhe mirëkuptim. Gjithçka fillon me komunikimin e duhur. Le të përpiqemi të kuptojmë se cilat fraza, shprehje dhe komente shmangen më mirë dhe pse.
1.Pse po më thua tani dhe jo kur ndodhi?
Një person nuk zbulon gjithmonë një ngjarje traumatike kur ndodh, por kur mundet. Kjo do të thotë, për shembull, që prindërit mund të mos e dinë se fëmijët e tyre janë abuzuar nga palë të treta deri në moshën madhore. Është e vërtetë që këto zbulime janë befasuese dhe shqetësuese, por është e nevojshme t’i përgjigjemi saktë kësaj sfide. Ajo që i duhet më shumë personit që sapo ka treguar një histori për një ngjarje traumatike është që ne ta besojmë, ta vërtetojmë pa asnjë gjurmë qortimi dhe ta shoqërojmë.
Shprehja e saktë në këto raste është “Faleminderit që më the dhe besove në mua, të dua dhe të mbështes”.
2.Vazhdo kështu, është një gjë e së shkuarës
Nëse ka një koment të përsëritur dhe shkatërrues që dëgjon një person me traumë, ai është “vazhdo dhe vazhdo”. Këto fjalë e zhvlerësojnë dhimbjen e tanishme dhe për këtë arsye i zhvlerësojnë ata që vuajnë. Të mbijetuarit e një përvoje të pafavorshme tashmë e dinë se kjo ngjarje i përket së djeshmes, por ata vuajnë këtu dhe tani dhe kanë nevojë për ndihmë tani.
Shprehja e saktë në këto raste është: “Tani je më i sigurt dhe unë jam me ty”.
3.Që tani e tutje gjithçka do të bëhet më mirë, më besoni
Tundimi për t’i thënë dikujt që vuan se gjithçka është në rregull mund të jetë shumë i madh. Duket sikur po përpiqeshim të zhdukim një problem duke këputur gishtat. Megjithatë, për ata që vuajnë, problemi apo shqetësimi do të vazhdojë të ekzistojë, edhe nëse ne nuk e shohim atë. Nga ana tjetër, ndihma e vogël është më pak paralizuese, madje edhe e dëmshme, kur i lëmë mënjanë të tjerët dhe shqetësimet e tyre në këtë mënyrë. Le të shmangim rënien në inercinë e përdorimit të kësaj fraze dhe të përpiqemi të vërtetojmë në thelb gjithçka që ndjen personi i traumatizuar. Ne nuk premtojmë asgjë.
Shprehja e saktë në këto raste do të ishte: “E di që po vuan, unë jam me ty dhe ti je i sigurt”.
4.Mos i thuaj një personi të traumatizuar: Më lër të të ndihmoj
“Më lër të të ndihmoj, le të bëjmë këtë apo atë dhe do të shohësh sa më mirë do të ndihesh.” Shumë mund të pyesin veten se çfarë është e gabuar t’i themi personit të traumatizuar se duam t’i ndihmojmë dhe mbështesim. Si të mos e bëni atë? Megjithatë, në rast se nuk jemi profesionistë të specializuar, është më mirë ta lëmë mënjanë këtë përpjekje. Le të përpiqemi të jemi mbështetës, por të mos përpiqemi të jemi “zgjidhja”. Duhet të kemi parasysh se çdo viktimë ka nevoja unike, karakteristika që jo gjithmonë e bëjnë të lehtë ofrimin e asaj ndihme. Mund të zhgënjehemi dhe t’i shtojmë vuajtjet tjetrit. Të mos e ngarkojmë veten me përgjegjësinë e shërimit të tjetrit.
Shprehja e saktë në këto raste do të jetë: “Çfarë të duhet? Si mund të të ndihmoj tani?”
Trajtimi i traumës duhet të bëhet në një mjedis terapeutik. Si familje dhe miq, detyra jonë është të jemi afër dhe të shoqërojmë.
5.Duhet të mësosh të falësh
Në ato raste kur trauma rezulton nga sulmi ose abuzimi, është e zakonshme që ne të rekomandojmë që viktima të falë. Megjithatë, dhënia ose jo falja nuk është gjithmonë zgjidhja dhe as një hap i detyrueshëm për të kapërcyer një traumë. Në përgjithësi, ata që kanë pësuar këtë lloj përvoje mbajnë me vete një kombinim frike, zemërimi dhe ankthi. Ne i lejojmë ato emocione të funksionojnë së pari. Askush nuk do të jetë në gjendje t’i japë rrugë faljes nëse ende është i kapluar nga zemërimi dhe dhimbja.
Shprehja e saktë në këto raste do të jetë: “E di që je i zemëruar dhe se ndjen zemërim, është e kuptueshme”.
6.Kjo përvojë do t’ju bëjë më të fortë
Jo të gjitha vuajtjet na japin forcë, as nuk duhet të vuajmë për të ditur se çfarë është jeta. Dhimbja, në shumicën e rasteve, është pikërisht ajo, një plagë që duhet ta shërojmë për të marrë frymë sërish, një ngjarje traumatike që duhet kapërcyer për të ecur përpara. Le të përpiqemi, pra, të biem në idenë banale se personi që ka përjetuar diçka të pafavorshme do të jetë domosdoshmërisht më i fortë.
Shprehja e saktë në këto raste do të jetë: “Unë e di që kjo përvojë të ka ndikuar thellësisht.”
7.Mos i tregoni një personi të traumatizuar: Duhet të flisni për përvojën tuaj, ta nxirrni atë
I mbijetuari i traumës do të flasë për atë që ndodhi kur ai ose ajo të ndihet gati dhe i përgatitur . Ne mendojmë se, ndonjëherë, nevoja për të treguar disa gjëra do t’i bëjë ata të rijetojnë një vuajtje që jo të gjithë ne do të jemi në gjendje ta përballojmë. Ne ju mundësojmë të ecni përpara në atë rrugëtim në një mjedis terapeutik dhe të specializuar. Ne përpiqemi të mos bëjmë presion, sepse ndonjëherë nevojiten mekanizma të tjerë terapeutikë për të menaxhuar traumën. Ne nuk mendojmë se duke lënë jashtë atë që ka brenda, gjithçka do të zgjidhet me magji. Ka një proces dhe ka udhëzime.
Shprehja e saktë në këto raste do të ishte: “Nëse ke nevojë të flasësh për diçka, unë jam këtu për ty”.
Për të përfunduar, ka shumë të ngjarë që me këtë listë frazash që nuk duhet t’i thuhen dikujt që po lufton me traumën, disa mite janë shkatërruar. Sido që të jetë, nëse vërtet duam të ndihmojmë dikë në këto rrethana, do të arrijmë shumë duke qëndruar afër dhe duke i shoqëruar – po, është diçka që do të kërkojë përpjekje, duke zënë për një kohë të caktuar një pozicion në të cilin mund të mos jini plotësisht të rehatshëm, por kjo është pikërisht ajo që do të thotë të kujdeseni vërtet për dikë.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
