Tendencat e mendjes
Një studim i shkenctarëve Leahy, et al. 2005, nga Universitetit Cornell, SHBA, zbuluan se, së pari, 85% e asaj për të cilën shqetësohemi nuk ndodh kurrë. Së dyti, këta shkencëtarë zbuluan se me 15% të shqetësimeve që ndodhën, 79% e subjektëve ose mund ta përballonin vështirësinë më mirë sesa pritej, ose se vështirësia u dha atyre një mësim që ia vlen të mësohej. Përfundimi është se 97% e shqetësimeve tona janë të pabaza dhe vijnë nga një perceptim pesimist i pabazuar. Këto shqetësime të pabaza janë një burim i madh stresi, tensioni dhe shkaku i lodhjes jo vetëm për mendjen, por edhe për trupin fizik.
Nga Prof. Dr. Fadil Çitaku, Academy of Leadership Sciences Switzerland
Si t’i menaxhojmë shqetësimet tona?
Bazuar në hulumtimin e Leahy, et al. 2005, është përpiluar një program shtatë hapash për të ndihmuar njerëzit të kuptojnë shqetësimet e tyre.Programi përmban ndër të tjera këto elemente: si funksionon mendja, si ndikon personaliteti në shqetësimin e njeriut dhe teknikat më efektive për të mposhtur shqetësimin dhe për t’i thyer ato «rregulla shqetësuese» njëherë e përgjithmonë:
1.Identifikoni shqetësimet produktive dhe joproduktive.
2.Pranoni realitetin dhe angazhohuni për të ndryshuar.
3.Sfidoni të menduarit tuaj rreth shqetësimeve.
4.Përqendrohuni në një kërcënimin më të thellë.
5.Kthejeni “dështimin” në mundësi.
6.Përdorni emocionet tuaja në vend që të shqetësoheni për to.
7.Merrni kontrollin mbi kohën.
Roli thelbësor i frikës në mbijetesë
Shikuar nga evolucioni, frika është e lashtë dhe, në një farë mase, ne mund ta falënderojmë frikën për suksesin tonë si specie. Çdo krijesë që nuk vrapon dhe nuk fshihet nga kafshët më të mëdha ose nga situatat e rrezikshme ka të ngjarë të shfaroset para se të ketë mundësinë të riprodhohet.
Roli thelbësor i frikës në mbijetesë ndihmon për të shpjeguar pse ndonjëherë frika është e arsyeshme.
Çfarë ndodh në trupin tonë kur kemi frikë?
Ritmi i frymëmarrjes rritet, rrahjet e zemrës rriten, enët periferike të gjakut – në lëkurë, për shembull – ngushtohen, enët qendrore të gjakut rreth organeve vitale zgjerohen për t’i mbushur me oksigjen dhe lëndë ushqyese, dhe muskujt pompohen me gjak, gati për të reaguar.
Kur flokët e njeriut ngrihen në fund, kjo ka pak ndryshim në pamjen e tyre, por për kafshët më të egra, kjo i bën ato të duken më të mëdha dhe më të frikshme.
Metabolikisht, nivelet e glukozës në gjak rriten, duke siguruar një rezervë të gatshme energjie nëse lind nevoja për veprim. Në mënyrë të ngjashme, nivelet e kalciumit dhe qelizave të bardha të gjakut në qarkullimin e gjakut rriten.
Si ta menaxhojmë frikën?
Shkencëtarja Boyes (2020) në studimin e saj “Si të kapërceni frikën tuaj për të bërë gabime”, të botuar në revistën Harvard Business Review sygjeronë këto masa për të mënjanuar frikën e panevojshme:
Mos kini frikë ose turp nga frika juaj!
Kultura jonë nuk lejonë të flasim për frikën. Imazhi tradicional i një lideri është ai që është i zgjuar, i ashpër dhe i patrembur. Por frika, si çdo emocion, ka një qëllim evolucionar dhe anën e kundërt. Shqetësimi juaj për të bërë gabime është aty për t’ju kujtuar se jeni në një situatë sfiduese. Një udhëheqës i kujdesshëm ka vlerë. Kjo është veçanërisht e theksuar në kohërat aktuale ku Virusi Kovid është ende duke na sfiduar. Mos keni turp ose frikë nga frika për të bërë gabime dhe mos e interpreto si dëshmi se je një udhëheqës i pavendosur, ose jo i guximshëm, jo vizionar. Nëse keni një tendencë të natyrshme për t’u fokusuar në parandalim, kanalizoni atë të jeni të guximshëm dhe vizionar! (Nëse keni vështirësi ta besoni këtë, identifikoni udhëheqësit që kanë bërë pikërisht këtë duke kuptuar se si të parandaloni fatkeqësitë.)
Përdorni aftësitë e shkathtësisë emocionale
Frika nga gabimet mund t’i paralizojë njerëzit. Aftësitë e shkathtësisë emocionale janë një kundërhelm për këtë paralizë. Ky proces fillon me etiketimin e mendimeve dhe ndjenjave tuaja, të tilla si “Ndihem i shqetësuar se nuk do të jem në gjendje t’i kontrolloj klientët e mi aq sa për të mbajtur stafin tim të sigurt”. Shprehja e frikës tuaj me zë të lartë ndihmon në përhapjen e tyre. Është si të ndezësh dritën në një dhomë të errët. Më pas vjen pranimi i realitetit. Për shembull, “Unë e kuptoj se njerëzit nuk do të sillen gjithmonë në mënyra ideale.” Rendisni çdo të vërtetë që duhet të pranoni. Pastaj vjen rankimi i vlerave tuaja. Le të themi se një nga vlerat tuaja më të larta është ndërgjegjja. Identifikoni pesë vlerat tuaja më të rëndësishme që lidhen me vendimmarrjen në një krizë. Pastaj pyesni veten se si secila prej tyre është e rëndësishme për zgjedhjet e rëndësishme me të cilat përballeni. Përsëriteni këtë proces për secilën prej frikës suaj. Do t’ju ndihmojë të toleroni faktin që ndonjëherë na duhet të veprojmë kur mënyra më e mirë e veprimit nuk është e qartë dhe të shmangim kurthin e përbashkët të ankthit ku njerëzit përpiqen të reduktojnë pasigurinë në zero.
Përqendrohuni në proceset tuaja
Shqetësimi mund t’ju ndihmojë të merrni vendime më të mira nëse e bëni atë në mënyrë efektive. Shumica e njerëzve nuk e bëjnë. Kur shqetësoheni, duhet të përqendroheni te zgjidhjet, jo vetëm të këmbëngulni në praninë e një kërcënimi. Drejtojini shqetësimet tuaja drejt sjelljeve që do të zvogëlojnë realisht shanset për dështim. Ne mund të kontrollojmë sistemet, jo rezultatet. Cilat janë sistemet dhe proceset tuaja për të shmangur gabimet? Drejtojini shqetësimet tuaja për t’iu përgjigjur pyetjeve si këto: A janë të besueshme të dhënat në të cilat po mbështeteni? Cilat janë kufizimet e tyre? Si ndihmojnë sistemet tuaja në parandalimin e të menduarit në grup? Çfarë procedurash keni për t’ju ndihmuar të shihni pikat tuaja të verbëra? Si siguroni që të dëgjoni perspektiva të vlefshme nga palët e interesuara të nënpërfaqësuara? Cilat janë proceset tuaja për t’u alarmuar shpejt për një problem dhe për ta korrigjuar atë nëse një vendim ka pasoja të papritura?
Zgjeroni të menduarit tuaj
Kur kemi frikë të bëjmë një gabim, mendimi ynë mund të ngushtohet rreth atij skenari të veçantë. Imagjinoni që jeni duke ecur natën. Jeni të shqetësuar për ngecjen, kështu që vazhdoni të shikoni poshtë në këmbët tuaja. Gjëja tjetër që dini se keni hyrë në një shtyllë llambë. Ose, imagjinoni personin që ka frikë të fluturojë. Ata ngasin kudo, edhe pse ngasja është objektivisht më e rrezikshme. Kur hapni hapjen, mund t’ju ndihmojë të shihni frikën tuaj më të madhe në kontekstin më të gjerë të të gjitha kërcënimeve të tjera atje. Kjo mund t’ju ndihmojë të keni një perspektivë më të mirë për atë që keni frikë më shumë. Mund të duket e palogjikshme që mund të zvogëloni frikën tuaj për të bërë një gabim duke menduar për rezultate të tjera negative. Por kjo strategji mund t’ju ndihmojë të futeni në mënyrën e zgjidhjes së problemeve dhe të zvogëlojë kontrollin mendor që ka mbi ju një frikë e veçantë. Një udhëheqës mund të jetë aq shumë i fokusuar në minimizimin ose optimizimin për një gjë të veçantë, saqë ata nuk e kuptojnë se njerëzit e tjerë kujdesen më shumë për diçka tjetër. Zbuloni se cilat janë prioritetet e njerëzve të tjerë.
Njihni vlerën e kohës së lirë
Na pushton frika e bën të vështirë largimin e vëmendjes sonë. Kështu jemi krijuar për të funksionuar, në mënyrë që të mos injorojmë kërcënimet. Disa njerëz reagojnë ndaj frikës me hipervigjilencë ekstreme. Ata duan të jenë në roje, në postin e tyre komandues, në çdo kohë. Kjo mund të shfaqet si sjellje si qëndrim i zgjuar gjithë natën për të punuar. Kjo lloj sjelljeje e nxitur nga adrenalina mund të ketë vlerë afatshkurtër. Një qasje e ndryshme mund të jetë më e dobishme për të menduarit më të gjerë. Ne kemi nevojë për kohë të lirë (dhe gjumë!) për t’u tërhequr, për të integruar fijet e të menduarit tonë, për të parë pikat e verbërta dhe për të menduar në mënyrë krijuese. Merrni pak kohë në heshtje ose bëni një shëtitje.
Shkëputuni nga zhurma e turbullimit të gjykimit
Siç u përmend, kur njerëzit janë të frikësuar, ata mund të kalojnë në modalitetin e monitorimit gjithmonë aktiv. Ju mund të keni dëshirën të shikoni vazhdimisht se çfarë po bëjnë të gjithë të tjerët, të jeni gjithmonë në mediat sociale ose të kontrolloni shumë shpesh të dhënat. Kjo mund të rezultojë në mbingarkesë informacioni. Mendja juaj mund të mbingarkohet aq shumë sa të filloni të ndiheni të turbullt ose të mbyllur. Njihuni nëse po e bëni këtë dhe kufizoni mbi-monitorimin ose mbikontrollin. Shmangni sjelljen e panikut, të tërbuar. Nëse shqetësoheni tepër në një mënyrë që fokusoheni vetëm në atë se sa e keqe ndihet përvoja e stresit dhe pasigurisë, mund të bëni ose të thoni gjërat e gabuara. Megjithatë, nëse e kuptoni se si funksionon ankthi në një nivel njohës, mund ta përdorni atë për të motivuar zgjedhje të kujdesshme, por të guximshme dhe të arsyetuara mirë.
Literatura:
- Leahy, R.L.: The Worry Cure: Seven steps to stop worry from stopping you, 2005, New York, Harmony/Random House
Boyes, A. (2020). How to Overcome Your Fear of Making Mistakes. Harvard Business Review Home. https://hbr.org/2020/06/how-to-overcome-your-fear-of-making-mistakes
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
