Për shumë vite, psikologjia, si mjekësia dhe shkencat e tjera shëndetësore, justifikuan rolet gjinore dhe praktikat neglizhuese ndaj seksit femëror. Këto varionin nga nënvlerësimi i simptomave emocionale, mjekimi i tepërt në psikiatri, trajtimi paternalist nga profesionistët, praktikat e neglizhencës dhe dhuna mjekësore në trajtimet e shëndetit mendor të grave.
Burrat ishin intelektualë, gratë ishin ‘të çmendura’
Në vitet ’70, falë valëve dhe veprave të para feministe si Çmenduria dhe Qytetërimi, nga Michel Foucault, roli i gruas në shkenca filloi të vihej në dyshim. Filluan të dilnin zëra që pasqyronin padukshmërinë e punës kërkimore të kryer nga gratë, si autore dhe paciente. Ata komentuan se si androcentrizmi po ndikonte në konceptin dhe trajtimin psikologjik të grave.
Dimorfizmi seksual midis burrave dhe grave nuk shpjegoi, por u përdor për të justifikuar organizimin asimetrik shoqëror dhe diskriminimin ndaj grave. Megjithatë, shkencëtarët filluan të vënë në dyshim idenë e ekzistencës së një gruaje biologjikisht të gatshme për të vuajtur nga disa probleme të shëndetit mendor.
Mjerisht, këta studiues të hershëm novator duhej të paguanin një çmim të rëndë për të sfiduar normën. Për shembull, gratë që u zhvendosën në fushën shkencore ose parlament, siç bënë të votat e para, ishin jashtëzakonisht të diskutueshme. Në fakt, këto gra që u larguan nga rolet e tyre shtëpiake dhe kujdestare u cilësuan si të çmendura.
Gratë dhe psikiatria: një histori horrori
Ekspertët mjekësorë përdorën argumentin e dimorfizmit seksual për të justifikuar praktikat e shumta abuzive dhe madje çnjerëzore në trajtimin psikiatrik dhe psikologjik të grave. Ata e përshkruan gruan viktoriane si të prirur për marramendje, dobësi dhe nervozizëm, me një tendencë për të shkaktuar telashe.
Ky vizion i tyre si qenie të dobëta që ishin të prirura ndaj problemeve të shëndetit mendor fitoi ndjekës nga fushat e frenologjisë, biheviorizmit dhe psikoanalizës. Larg nga vënë në dyshim këtë argument, këta profesionistë filluan të kryejnë praktika në lidhje me sistemin riprodhues të femrës dhe sistemin nervor.
Frenologjia, psikanaliza dhe praktikat çnjerëzore
Me ngritjen e frenologjisë në shekullin e 19-të, metaforat gjinore dualiste u përforcuan. Rrjedhimisht, stereotipi femëror bazohej në dashuri, ndjeshmëri, ëmbëlsi dhe vetëmohim. Nga ana tjetër, roli mashkullor rrotullohej rreth logjikës dhe kapacitetit intelektual. Prandaj, justifikohej që gratë që donin të pranoheshin në ndonjë mjedis jo-shtëpiak ishin në prag të çmendurisë.
Pionierë të tjerë të psikologjisë, si Freud dhe Watson, i shihnin gratë si njerëz mendërisht inferiorë. Ata i zbritën në sferën e brendshme. Për më tepër, traktate të ndryshme të shëndetit mendor lidhnin sistemin riprodhues të femrës me sistemin nervor dhe problemet e shëndetit mendor.
Teoria e ashtuquajtur ‘mitra endacake’ nga Grekët e Lashtë justifikonte se gratë vuanin nga probleme të shëndetit mendor për shkak të shtypjes së tyre seksuale. Bazuar në këtë argument, shumë trajtime psikologjike u fokusuan në përshkrimin e marrëdhënieve martesore, masazhet gjenitale të kryera nga psikiatër dhe heqjen e organeve seksuale.
Horizonte të reja: psikologji me perspektivë gjinore
Gratë kanë qenë prej kohësh të padukshme në studimet mbi shëndetin mendor. Në fakt, ato u shndërruan në objekte kërkimore pasive. Sandra Harding e përshkruan këtë në librin e saj, Shkenca dhe Feminizmi. Edhe sot, hetimet e fundit kanë vazhduar për të përjashtuar gratë në provat klinike të barnave psikotrope.
Aktualisht, supozimi i roleve gjinore vazhdon. Kjo do të thotë se mosbalancimet gjithashtu vazhdojnë, veçanërisht kur bëhet fjalë për marrjen e përgjegjësive që lidhen me punët e shtëpisë. Në të vërtetë, gratë vazhdojnë të vuajnë peshën e të parit si kujdestare brenda familjes. Kjo krijon një disonancë dhe, rrjedhimisht, një ndjenjë të mungesës së përshtatjes kur bëhet fjalë për dëshirën e tyre për pavarësi në fusha të ndryshme.
Këto direktiva, së bashku me të dhënat alarmante për dhunën gjinore, rrezikojnë shëndetin mendor të shumë grave. Koncepte të tilla nuk e shpjegojnë biologjikisht cenueshmërinë. Në fakt, ato justifikojnë kërcënimet ndaj shëndetit mendor të grave.
Sot, psikologjia po propozon gjithnjë e më shumë perspektiva gjinore. Në mënyrë të pamohueshme, ne kërkojmë ndryshime të qëndrueshme në njohuri kur bëhet fjalë për konceptet dhe procedurat e vlerësimit, ndërhyrjes dhe monitorimit të shëndetit mendor. Në fakt, ne të gjithë jemi përgjegjës për t’i dhënë fund historisë së terrorit në shëndetin mendor ndaj grave, kudo që të ndodhë.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
