A keni ndjerë ndonjëherë një “shkëndijë” të veçantë me dikë – një lidhje të fortë me një partner, mik apo koleg të mundshëm? Nëse po, ndoshta keni menduar se keni përjetuar “kiminë”. Referencat letrare për kiminë ndërpersonale u shfaqën që në vitin 1590, kur poeti anglez John Donne shkroi për “alkiminë e dashurisë” në elegjinë e tij të tetë.
Që atëherë, libra, filma dhe shfaqje televizive të panumërta i janë referuar kimisë ndërpersonale midis personazheve. Por termi nuk i referohet ekskluzivisht kimisë romantike. Për shembull, kimia është një metaforë e zakonshme në sport dhe muzikë, madje edhe në biznes, akademi dhe partneritete shkencore. Megjithatë, pavarësisht nga kudondodhja e saj dhe vlera e caktuar, kimia ndërpersonale ka mbetur relativisht e pashkelur në literaturën psikologjike, sipas Harry T. Reis (Universiteti i Rochester) dhe Annie Regan dhe Sonja Lyubomirsky (Universiteti i Kalifornisë, Riverside) në një artikull të fundit në Perspectives. Për të adresuar këtë boshllëk, Reis, Regan dhe Lyubomirsky propozuan një model konceptual të kimisë ndërpersonale.
Përcaktimi i kimisë
Kur individët përjetojnë kiminë, ata e përjetojnë ndërveprimin e tyre si diçka më shumë se sa shuma e kontributeve të tyre të veçanta. Kimia ndërpersonale kërkon koordinim, në atë që individët ndërveprues ndajnë dhe përputhen me qëllimet dhe përpjekjet e tyre, duke mbështetur njëri-tjetrin në proces. Përtej këtij përkufizimi të përgjithshëm, modeli i Reis dhe kolegëve thekson disa veçori të kimisë ndërpersonale:
Kimia është një fenomen emergjent. Kimia del nga ndërveprimet dhe jo nga atributet, pritjet ose paragjykimet e partnerëve të përfshirë.
Kimia është një efekt marrëdhëniesh. Kimia mund të lidhet me pëlqimin, por është më e gjerë se kaq: Ajo përfshin ndjenjën se një marrëdhënie e caktuar është e veçantë dhe ndryshe nga marrëdhëniet e tjera.
Kimia shpesh mishërohet. Disa aspekte të kimisë ndodhin joverbalisht ose edhe pa vetëdije. Këto aspekte përfshijnë kontaktin me sy, mimikën e shprehjeve të fytyrës dhe trupore dhe lëvizjet sinkrone. Kimia ndërpersonale mund të ndihet edhe brenda trupit të dikujt.
Kimia është ndryshe nga lidhjet e tjera me cilësi të lartë. Marrëdhëniet me anëtarët e familjes, miqtë, kolegët, madje edhe të dashuruarit mund të jenë produktive dhe të kënaqshme, por kjo nuk do të thotë se ato krijojnë kimi. Në mënyrë të ngjashme, një tërheqje fizike intensive dhe e menjëhershme mund të ngatërrohet me kiminë, por marrëdhëniet me kiminë kanë karakteristika unike.
Përjetimi i kimisë
Modeli i kimisë ndërpersonale i Reis dhe kolegëve të tij përcakton se kimia përfshin sjelljet (d.m.th., si kimia “duket”) dhe perceptimet (d.m.th., si “ndjehet”). Sipas modelit, komponenti i sjelljes përfshin një sërë ndërveprimesh në të cilat dy (ose më shumë) njerëz shprehin ndjenja, nevoja, dëshira ose qëllime që plotësohen me mirëkuptim, vlerësim dhe mbështetje. Këto sjellje, nga ana tjetër, çojnë në perceptimin e kimisë, me komponentë njohës (identiteti i përbashkët), afektiv dhe sjellje (koordinim i perceptuar përkatës me qëllimin).
Pra, përjetimi i kimisë kërkon ndërveprime aktuale. Reis dhe kolegët përjashtuan nga shqyrtimi idenë se njerëzit mund të përjetojnë kiminë në “njohje zero”, ose vetëm përmes ndërgjegjësimit për cilësitë e një personi tjetër. Në vend të kësaj, ata propozuan që kimia përfshin shkëmbime të përsëritura para-prapa.
“Ndërsa shpaloset cikli i ndërveprimit, partnerët shpesh do të zhvillojnë një nivel të konsiderueshëm sinkronie të sjelljes (p.sh., përputhje gjuhësore, sinkroni joverbale, shprehje e mendimeve dhe ideve të ngjashme)”, shkruan Reis dhe kolegët. Studiuesit sugjerojnë që kjo sekuencë sjelljesh shprehëse dhe reaguese shpesh shpaloset shpejt dhe spontanisht dhe kështu kimia mund të ndihet që në ndërveprimet e para. Megjithatë, ata besojnë se momentet e lidhjes duhet të grumbullohen përpara se të ndihet dhe vëzhgohet kimia e qëndrueshme.
Megjithëse kimia shkon përtej karakteristikave individuale, disa tipare dhe qëllime ndikojnë në zhvillimin e saj. Për shembull, njerëzit me atraktivitet, ngrohtësi dhe perspektivë priren të jenë më të pëlqyeshëm, gjë që mund të nxisë kiminë. Qëllimet personale mund të ndikojnë gjithashtu në përvojën e kimisë (p.sh., dëshira për një marrëdhënie të re).
Së fundi, Modeli i Kimisë Ndërpersonale parashtron se perceptimet e kimisë ndikohen nga parashikimet e njerëzve për mendimet dhe besimet e tyre personale ndaj të tjerëve. Projeksione të tilla mund të jenë më me ndikim përpara se partnerët të kenë pasur një shans për të pasur një sërë momentesh lidhëse – domethënë në fillim të një marrëdhënieje ose kur kimia është momentale, e ndjerë në çast ose e perceptuar nga vetëm një person.
Burimi / https://www.psychologicalscience.org/
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
