A e dini se çfarë është mentaliteti i viktimës? A është më i fortë se ju, a jeni i detyruar të ankoheni, apo po jetoni me një mentalitet viktime? Mentaliteti i viktimës është një tipar psikologjik që dëmton marrëdhëniet personale.
Të gjithë e kemi përjetuar rolin e viktimës në situata dramatike ose të dhimbshme. Kur ndihemi të prekshëm dhe të pambrojtur, kërkojmë vëmendje dhe mbrojtje. Megjithatë, kultura e viktimizimit e përforcon këtë perceptim, duke e udhëhequr personin që merr rolin për dore. Pasi përjetojmë ndjenjën e mbrojtjes dhe kujdesit që na ofron mjedisi ynë i menjëhershëm, zbulojmë se sa shpërblyese është të marrim vëmendjen e të tjerëve, të jemi protagonistë. Kur ky rol bëhet identiteti ynë, ne bëhemi viktima kronike. Kjo është një mënyrë për t’u nxitur nga kultura e viktimizimit në të cilën jetojmë: shoqërisht, ata që ndihmojnë ata që kanë nevojë vlerësohen mirë, edhe nëse përfundojnë duke humbur veten. Anasjelltas, ata që nuk ofrojnë ndihmë përballen me kritika negative shoqërore.
Është interesante se mentaliteti i viktimës nuk klasifikohet si patologji në DSM-5 , edhe pse ka arsye për zhvillimin e çrregullimit paranojak të personalitetit.
Përforcim i vazhdueshëm
Sigurisht, ne marrim rolin e viktimës të nxitur nga një ndjenjë shqetësimi, megjithatë disa njerëz e bëjnë këtë një stil jetese. Çfarë po ndodh? Çfarë na bën ndonjëherë të tërhiqemi nga dhimbja jonë? Përgjigja është e thjeshtë: përforcim dhe vëmendje e vazhdueshme . Përforcimi ndodh kur viktima përfshihet në një rreth vicioz: Ndihem keq, pozicioni im përforcohet nga të tjerët, kështu që mund të qëndroj në rol.
Kultura e viktimizimit dhe roli i shoqërisë
Shoqëria luan një rol kyç. Sipas Daniele Giglioli-t, profesor i letërsisë krahasuese dhe autor i esesë “Kritika e Viktimës”, viktimizimi është një produkt kulturor i ligjeve aktuale shoqërore. Kultura e viktimizimit na bind se të shfaqesh si viktimë para të tjerëve është e mirëpritur , pasi ne e vlerësojmë aktin e ndihmës ndaj atyre që janë në nevojë. Në kulturën e viktimizimit, ekziston një tendencë e caktuar për të përforcuar rolin e viktimës: “I varfëri, ai nuk ka askënd”, “Ai është nëna ime, sigurisht që duhet ta ndihmoj”, “Sjell keq që e lë vetëm”… Shtohet gjithë kësaj edhe frika nga ajo që mund të thonë të tjerët: “Çfarë do të mendojnë për mua nëse nuk e ndihmoj? Do të thonë se jam një njeri i keq”.
Vendndodhja e kontrollit të jashtëm
Ata që marrin përsipër këtë rol janë vërtet të bindur se ajo që u ndodh atyre është faji i të tjerëve ose i rrethanave. Ata mendojnë se janë të pafat, se gjithçka u ndodh atyre. Ky është një fenomen i quajtur lokus i kontrollit të jashtëm , në të cilin individi nuk merr përgjegjësi për veprimet e tij, por përkundrazi ia atribuon atë faktorëve të jashtëm ose faktorëve jashtë vetes.
Kultura e viktimizimit dhe negativizmit
Njerëzit e përqendruar te viktima kanë tendencë t’i përkeqësojnë ngjarjet, duke e perceptuar ashpërsinë e tyre më me mprehtësi dhe duke e penguar veten të shohin aspektet pozitive . Ata janë aq të përqendruar te aspektet negative saqë i anashkalojnë aspektet pozitive të një situate. Prandaj, strategjitë e tyre të përballimit janë të gabuara dhe kjo pengon aftësinë e tyre për të gjetur alternativa, zgjidhje të mundshme për vështirësitë dhe për të rifituar kontrollin e jetës së tyre.
Shantazh emocional si një formë komunikimi
Viktimat kronike kërkojnë të manipulojnë të tjerët për të arritur qëllimet e tyre. Kjo është arsyeja pse ata mund ta njohin lehtësisht personin më empatik – objektivin – dhe ta përdorin këtë empati në avantazhin e tyre. Por nëse personi nuk e pranon, viktimizuesi do ta paraqesë atë si autor, duke konfirmuar rolin e tij si viktimë. Përmes deklaratave të tilla si “Pas gjithë asaj që kam bërë për ty, ja si ma shpërblen…”, “Po më lë vetëm” ose “Pra, nuk më do”, ata nxisin ndjenjën e fajit tek personi tjetër. Shkurt, ata përpiqen të arrijnë qëllimet e tyre përmes shantazhit emocional .
Si të sillesh me një person që mendon se është viktimë?
Mos i jep asaj atë që kërkon, sepse kjo e inkurajon të ndjekë skenarin. Nëse vazhdon të luash rolin e kërkuar, duke ofruar gjithë vëmendjen dhe ndihmën që kërkon viktima që vuan, e ruan ose edhe e rrit reagimin e saj.
Shpjegoji viktimës se do ta ndryshosh qëndrimin tënd për ta ndihmuar të dalë nga zona e tij e rehatisë. Duke vepruar kështu, i lejon atij të kuptojë arsyet e ndryshimit tënd dhe përfitimet që do të fitojë. “Duke mos të ndihmuar, duke mos të dhënë atë që do, unë po të ndihmoj vërtet.”
Mbani njëfarë distance emocionale. Të jesh i rrethuar nga njerëz negativë është shqetësuese. Për të mbrojtur veten, është e rëndësishme të vendosni kufij. Ju dhe mirëqenia juaj jeni gjithashtu të rëndësishëm.
Sugjeroni alternativa të mundshme për sjelljen e tij: “Çfarë mund të bësh ndryshe nga ajo që ke bërë deri më tani?”, “Sa përgjegjësi ke?”, “A je i gatshëm të marrësh një rol aktiv në atë që të ndodh dhe të pranosh se jo gjithçka është rezultat i fatit të keq ose faji i të tjerëve?”
Mos u përfshi shumë nëse personi nuk dëshiron të ndryshojë. Mbaje mend se nuk mund të sakrifikosh veten për ta bërë personin tjetër të ndihet më mirë. Sigurisht që është e rëndësishme të ofrosh mirëkuptim dhe dashuri, por kjo nuk duhet të jetë në kurriz të mirëqenies tënde.
Nuk je ti fajtor. Ndjenja e fajit është një nga armët kryesore të viktimës kronike, pasi është normale të ndihesh fajtor kur nuk i plotëson dëshirat e dikujt tjetër. Megjithatë, mbaj mend se ata po shfrytëzojnë ndjenjën tënde të fajit për të marrë atë që dëshiron.
Përdor fjalën “jo”. Nëse nuk je i gatshëm të bësh diçka, thuaj jo, me mirësjellje, qartë dhe me vendosmëri. Mos nxirr shumë justifikime: viktima mund t’i përdorë ato kundër teje.
Këshillojeni të kërkojë ndihmë profesionale. Kur përballet me viktimizimin kronik, mbështetja psikologjike nga një profesionist i specializuar është e dobishme.
Shkurt: Kultura e viktimizimit shpesh na shtyn të heqim dorë nga ëndrrat dhe nevojat tona për të ndihmuar të tjerët. Është e rëndësishme të jemi të vetëdijshëm për këtë për të mbrojtur veten dhe për të inkurajuar ndryshimin tek personi që merr rolin e viktimës.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
