Nga Prof.Assoc.proc.Doc.Dr. Ilia S. Larti
Intuítë/a emër i gjinisë femërore; aftësi e njeriut për të kuptuar e për të njohur realitetin nëpërmjet arsyetimit, përvojës dhe dijeve të grumbulluara që më parë; aftësia për të parandier diçka me përvojën e fituar: intuitë e hollë (e mprehtë); e kapi me intuitë. (lat. Intuitio – vështrim i përqendruar), quhet aftësia për të rrokur menjëherë diçka të rëndësishme e thelbësore në një proces njohjeje a zgjidhjeje të një situate. Është produkt i përvojës së gjatë, por edhe i aftësive të lindura të njeriut.
Intuita mund të jetë:
1) Empirike, kur ka të bëjë me sende e dukuri të veçanta apo situata konkrete.
2) Racionale, kur rroket shpejt dhe si “pa e vrarë mendjen” lidhja thelbësore midis idesh që mund të duken larg njëra-tjetrës.
Ata që e mbrojnë si aftësi, quhen në filozofi “intuitivistë”. Ata që e kundërshtojnë thonë që do të gabohej nëse do të absolutizohej si aftësi. Këta besojnë se intuita nuk ka kuptim që të trajtohet si një aftësi njohëse e mbinatyrshme dhe mistike, përderisa prapa aftësive për të gjetur “menjëherë”, “në moment” të vërtetën apo zgjidhjen e drejtë të problemit, qëndron përvoja e grumbulluar, qëndrojnë dijet e fituara më parë.
Pse intuita është forma më e lartë e inteligjencës?
Shumica e njerëzve do të thonë se një person logjik është më inteligjent për shkak të aftësisë së tij për të menduar logjikisht dhe për të vepruar në bazë të fakteve në rastin e një problemi. Studiuesit, megjithatë, po zbulojnë se intuita është lloji më i rëndësishëm i inteligjencës.
Çfarë është intuita dhe përse është ajo e ndryshme?
Intuita shpesh ngatërrohet me inteligjencën emocionale dhe instinktin. Ndërsa këto mund të jenë të endura së bashku, të dyja kanë një koncept të veçantë, unik.
Intuita
Intuita përkufizohet në Psikologji si një proces që e lejon njeriun të dijë diçka pa e menduar në mënyrë të vetëdijshme analitike. Është zbatimi i informacionit të ruajtur në mendjen e pavetëdijshme dhe të ndërgjegjshme, mes logjikës dhe instinktit. Gjithashtu është përshkruar si aftësia për të dalluar se cilat informata janë thelbësore dhe cilat nuk janë. Disa besojnë që është truri ynë duke punuar, bazuar në inteligjencën kolektive. Duhet të shtohet gjithashtu se njohuria nuk arrihet me anë të mendimit analitik, por si një aplikim i menjëhershëm i njohurive të mësuara të ruajtura në tru. Një person intuitiv nuk e ka ruajtur me vetëdije informacionin si fakt specifik. Më shumë ata zhyten në informacion pa e pasur vëmendjen 100%.
Ju mund ta mendoni intuitën si një shumëllojshmëri të copëzave të informatave që vijnë së bashku kur të bëhet e nevojshme për ta zbatuar atë. Imagjinoni një kuti shënime që ngjiten të shpërndara dhe të ruajtura “prapa e trurit” ose në mendjen e nënndërgjegjshme. Në çdo fletë, ju mund të gjeni çdo kujtim të kryerjes së diçkaje, çdo kujtimi vizual ose vëzhgim, secilin subjekt të mësuar, dhe të gjitha llojet e përvojave personale.
Sa më shpesh që të përdoren disa informacione aq më të rëndësishme, dhe aq më afër majës së grumbullit janë ato. Faktet përcaktuese ende ruhen në mendjen e ndërgjegjshme. Më pak të rëndësishmet mbeten në fund ose harrohen plotësisht.
Logjika
Nga ana krahasuese, truri logjik ka fakte të kategorizuara dhe të organizuara nga subjekti në kartat e indeksit, të paraqitura në mendjen e ndërgjegjshme. Ata mund të shkojnë drejtpërdrejt në vendin ku ruhet fakti specifik, për sa kohë që ky fakt është mësuar drejtpërdrejt dhe me vetëdije.
Ndërsa ne priremi për të bërë dallim mes përdorimit logjik dhe intuitiv, ai intuitiv përdor logjikën. Ato zbatojnë fakte dhe modele, analizojnë dhe organizojnë gjithashtu. Ata thjesht priren të përdorin më shpesh anën e tyre intuitive.
Instinkti
Instinkt është baza jonë, prirja e programuar për një sjellje specifike. Kur ne ndiejmë frikë, ne menjëherë përpiqemi të ikim nga burimi ose të sulmojmë burimin. Asnjë njohuri nuk është e nevojshme për ta mësuar dhe për të reaguar.
Një ndjenjë e keqe
Kjo ndjenjë gjendet paksa ndërmjet instinktit dhe intuitës. Ne kemi një ndjesi të pashpjegueshme që mund të bazohet në eksperiencën e mëparshme ose frikën që nuk e kujtojmë drejtpërdrejt; kjo ndjesi nxit instinktet tona të jenë të kujdesshme ose të ndërgjegjshëm për një situatë ose person.
Kjo më së shumti lidhet me intuitën, sepse bazohet në një “ndjesi të pavetëdijshme”. Instinkti ynë – ose ankthi i shkaktuar prej tij – jo vetëm që shkakton intuitën. Intuita nxitet nga çdo ngjarje apo informacion që kërkon veprim dhe shoqërohet nga një ndjenjë e njohjes.
Inteligjenca Emocionale
Kjo formë e inteligjencës përcaktohet si aftësia për të njohur, vlerësuar dhe kontrolluar emocionet tuaja, emocionet e të tjerëve dhe të grupeve.
Është shumë e rëndësishme që aftësia jonë të lidhet me të tjerët, për të ndërtuar marrëdhënie, për të trajtuar stresin, për të komunikuar ndjenjat dhe për të pasur ndjeshmëri. Inteligjenca emocionale shpesh shoqërohet me mendjet intuitivë, sepse ato priren të jenë më të ndjeshëm dhe prandaj mund të lidhen më lehtë me të tjerët.
Intuita dhe inteligjenca emocionale janë të ndara sepse inteligjenca emocionale nuk është ekskluzive për njerëzit intuitiv dhe njerëzit intuitiv nuk garantohet të jenë shumë inteligjentë emocionalisht.
Karakteristikat e mendjes logjike dhe mendimi intuitiv
Për të kuptuar me të vërtetë dallimin midis inteligjencës së bazuar në logjikë, në krahasim me inteligjencën intuitive, duhet të dimë tiparet e secilit.
Tiparet e mendimit logjik:
Ata që kanë një prirje drejt logjikës preferojnë që gjërat të jenë në vend, të rregullta dhe të kenë një model të njohur.
Arsyetimi logjik. Ata priren të besojnë se gjithçka ka një arsye racionale dhe se me hetimin e duhur dhe mbledhjen e informacionit, gjithçka mund të shpjegohet dhe problemet të zgjidhen. Ata kërkojnë fakte të verifikuara për të mbështetur konkluzionet e tyre.
Mendim shkencor. Ndërsa logjika është e dorës së parë, ata gjithashtu kanë kureshtje të madhe dhe do të krijojnë hipoteza për ta provuar. Këto hipoteza do të ndjekin procedurën shkencore dhe ata do të bëjnë shënime në lidhje me gjetjet dhe do të krijojnë një teori. Ata pastaj do të kërkojnë ta verifikojnë këtë teori.
Aftësitë matematikore. Matematika është zakonisht një aftësi e fortë dhe njerëzit logjike dhe intuitive e duan shume procesin e llogaritjes.
Mendimi kritik. Ata do të analizojnë idetë nga këndvështrime të shumta.
Tiparet e mendjes intuitive:
Në krahasim, mendja intuitive është shumë më e vështirë për t’u shpjeguar; shkencëtarët kanë pasur vështirësi të mëdha në përcaktimin se si ta masin ose ta provojnë atë. Disa tipare janë të qëndrueshme. Këto tipare, një psikiatër i quajtur Daniel Cappon, në një artikull në Psikologji i titulloi “Anatomia e intuitive”.
Depërtimi i orientuar.
Intuitivët kanë tendencë ta shohin “pamjen e madhe” bazuar në depërtim. Procesi i mendimit anësor. Ndërsa mendimtarët logjik e përpunojnë informacionin në një mënyrë të rregullt, proceset e mendimit të mendimtarëve intuitiv lëvizin anash. Aftësia për të njohur ose për të pasur informacionin që nuk e mësuat drejtpërdrejt. Imagjinata dhe vizualizimi. Përdorimi ekstrem i imagjinatës që e lejon dikë të imagjinojë diçka edhe në letër të zezë. Kjo gjithashtu lejon që intuitivët të aplikojnë më së miri një metodë për të marrë një objektiv, si dhe për të parashikuar një proces dhe për të parë se si vepron ai. Kujtesa. Për shkak të marrjes së informacionit në tërësi, ata mund të kujtojnë detaje specifike shpejt. Kjo aftësi përdoret në koordinim me ndjeshmërinë dhe identifikimin për të kuptuar se çfarë e ka shkaktuar diçka. Gjithashtu lejon që dikush të futet në këpucët e një personi tjetër për të kuptuar se si funksionon ose përse veprohet sipas një mënyre të caktuar.
Pse është intuitizmi lloji më i rëndësishëm i inteligjencës?
Ndërsa studion mënyrën se si truri përpunon informacionin, dikush mund t’i ndajë mendimtarët lehtë në një nga dy kampet. Mendimi logjik kundër intuitivit paraqiten si dy lloje të ndryshme të inteligjencës; prandaj mund të argumentohet se, në të vërtetë, ato janë dy pjesë të një tërësie. Të dy janë të rëndësishëm.
Shumica e njerëzve janë të aftë të mendojnë intuitivisht. Për disa, të menduarit në mënyrë intuitive është përgjithësisht “paracaktimi i tyre”. Ata prej nesh që janë më të fortë me inteligjencën emocionale, duke parë një informacion, edhe pa vetëdije marrin informacion, dhe priren të punojnë me ato forca. Ata që kanë aftësi teknike më të bazuara në logjikë, kanë tendencë të analizojnë informacionin dhe të marrin vendime bazuar në fakte.
Këto dy forma të inteligjencës janë të ndara në studime për të krijuar një kuptim më të saktë se si funksionojnë në mënyrë të pavarur dhe efekti që secili mund të ketë në atë se si përpunohet informacioni.
Asnjëri më vetvete nuk është i plotë. Nëse një person logjik vepron vetëm duke u bazuar në fakte, atëherë zbulimet e reja do të ishin vështirë të imagjinoheshin. Shpikësit më të mirë, shkencëtarët dhe ndërmarrësit e rrezikut në biznes marrin vendime të bazuara në intuitën e tyre.
Nëse një intuitë do të funksiononte vetëm sipas saj, “njohja” e saj do të mbetej e pasaktë. Sa më shumë informata të njohim intuitivisht, aq më e saktë do të jetë intuita jonë. Sa më shumë një person me bazë logjikën mëson t’i besojë intuitës së tij dhe ideve më krijuese aq më të mira do të jenë marrëdhëniet e tij/saj. Faktori kryesor që e bën intuitën inteligjencën më të rëndësishme bazohet thjesht në faktin se një kompjuter mund të logjikojë një person. Në vitet e ardhshme, shoqëria jonë do të bëhet teknologjikisht më e bazuar dhe e varur nga kompjuteri.
Vlera jonë do të varet nga atribute e tjera që ka një intuitë. Këto aftësi lidhen me të kuptuarit e motiveve dhe qëllimeve dhe të qenit në gjendje të përdorim inteligjencën kolektive. Inteligjenca intuitive është inteligjenca më e rëndësishme sepse është ajo që do të na lidhë ne dhe kompjuterët së bashku për të krijuar një shoqëri të ardhshme.
Shqisa e Gjashtë
Shqisa e gjashtë ndodhet në një pjesë të trurit që na ndihmon në zgjidhjet e rëndësishme duke gjetur një rrugë të ndërmjetme, ndërmjet arsyes dhe ndjenjës.
Shqisa e 6-të ekziston dhe ndodhet në tru midis dy hemisferave. Kjo pjesë e trurit është si një sistem alarmi që na paralajmëron kur do të ndodhë diçka. Gjithçka funksionon si një qark që na jep informacione në mënyre të tillë që ne të arrijmë të mendojmë dhe të veprojmë në varësi të situatës. Ky zbulim është bëre dy vjet më parë nga dy shkencëtare të Washington University në St. Louis.
Mendohet se intuita ka lidhje me një transmetim të saktë dhe të shpejtë te informacioneve që japin shqisat. Logjika ndodhet në hemisferën e majtë të trurit të njeriut ndërsa në të djathtën impulset dhe ndjenjat. Intuita është një proces që ka nevojë për një proces neutral në të dyja këto pjesë. Thuhet se femrat janë më intuitive se meshkujt dhe kjo është pjesërisht e vërtetë, pasi eksperimentet kanë treguar këtë në testimin e dy individëve të sekseve të kundërt por në moshë të njëjtë. Kjo shpjegohet me faktin se intuita ndikohet pak më shumë nga hemisfera e djathtë të cilën femrat e kanë më të ndjeshme ndaj fenomeneve të jashtme.
Në aspektin psikiatrik, argumentimi shkencor i ekzistencës së shqisës së gjashtë mund të sjellë shpjegime mbi sjelljet jonormale të disa individëve të cilët deri më sot janë parë dhe trajtuar si të sëmure mendore.
Sipas zbulimit të bërë jeta individë anormalë, në sensin e gjashtë dhe për pasoje vuajnë nga shqetësime mendore, kane halucinacione dhe shumicën e kohës janë në gjendje paniku. Pjesa e trurit përgjegjëse për shqisën e gjashtë ka qenë dhe më parë objekt studimi pasi nga shumë neurologë mendohej se vetëm aty mund te gjendej dhe jepej një shpjegim i saktë mbi skizofreninë.
Kjo zonë midis dy hemisferave përmban neurone të cilat japin sinjale kur truri duhet të marrë vendime tepër të rëndësishme dhe të gjejë ekuilibrin e duhur midis logjikës dhe ndjenjave, pa harruar dhe arsyetime komplekse në situata të ndryshme.
Duhet thënë se deri tani shqisa e gjashtë konsiderohej më shumë si një aftësi e mbinatyrshme sesa një proces i komplikuar mendor. Në fakt kjo shqisë nuk është veçse proces më i shpejtë se zakonisht i të menduarit. Për të vërtetuar diçka të tillë u testuan 100 individë të shëndoshë mendërisht. Ata kishin një kompjuter ku një pikë transformohej në një shigjetë e cila shkonte majtas ose djathtas. Detyra ishte që të shtypej një buton sa here shigjeta merrte një drejtim. Pika bëhej herë pas here blu dhe në disa raste dilnin dy shigjeta por të testuari duhet te ndiqnin shigjetën e parë. Të gjithë gabuan. Në këtë eksperiment kishte një truk, pasi sa here pika ishte blu, dilnin dy shigjeta, por asnjëri nga individët në provë nuk e kishte dalluar këtë detaj. Me kalimin e kohës te gjithë filluan te përmirësoheshin, megjithëse askush prej tyre nuk pohoi se e kishte kuptuar çështjen e pikës blu. Ky përmirësim shpjegohet me anë të shqisës se gjashtë e cila kishte vepruar automatikisht duke ndihmuar kështu reflekset dhe zgjedhjet e të testuarve.
Skizofrenët janë të tillë pasi vuajnë nga anomali strukturore pikërisht në zonën e shqisës së gjashtë.
Personat që kanë shumë të zhvilluar këtë shqise vuajnë akoma më shumë, pasi shohin rrezik edhe aty ku nuk ka duke vepruar në një mënyrë të caktuar e cila mund ti dëmtoje fizikisht. Ky zbulim ka treguar gjithashtu se shqisa e gjashtë mund të ushtrohet dhe fuqizohet me kalimin e kohës.
Nuk mund të mohohet se gjithkujt i ka ndodhur të paktën një herë në jetë që të këtë marrë një vendim të rëndësishëm pa u menduar gjatë, ky veprim ka ardhur në mënyrë intuitive. Duke eksploruar trurin shumë, studiuesit kanë gjetur prova të cilat vërtetojnë se individët kanë në tru aftësi që nuk i njohin. Pa dijeninë tonë, truri mbledh informacione të cilat në një moment të caktuara vijnë në ndihmë. Kjo cilësohet si intuitë e krijuar nga përvoja jetësore. Veprimi i papritur i shqisës së gjashtë, është një faktor i rëndësishëm në mbijetesën e mendjes së njeriut dhe mundësisë për të mundur një kompjuter fale intuitës, parandjenjës ose shqisës së gjashtë.
Intuita:Ka të ëbëje me diturinë e cila qëndron përtej caqeve te logjikes
Përshkrim i shkurtër
Osho thotë se intuita është e panjohshmja. Mistiku nënkupton atë që nuk njihet kurrë, e panjohshmja pra. Intuita në disa kuptime është njësoj si instinkti, në një farë kuptimi ndryshon absolutisht nga instinkti; në një tjetër mënyrë ndryshon absolutisht nga intelekti.
Juve do të duhet ta kuptoni këtë pasi tek ju kjo është shumë e hollë. Kjo lloj shqise gjithmonë i është atribuuar femrës, duke thënë se kanë një intuitë më të zhvilluar se meshkujt. Kjo ka ardhur si rrjedhojë se atë që kanë shprehur shpesh femrat, kanë rezultuar të vërteta. E fjala intuitë zëvendësohet shpesh me fjalën parandjenjë, dhunti, parashikim, etj. Intuita rezulton të jetë e suksesshme dhe ndaj njerëzit duan ta kenë si shqisë të tillë, për të qenë dhe ata më rezultateve në punët e tyre. Jo vetëm kaq, por individët që kanë intuitë citohen gjithnjë si të mençur, të zgjuar, persona të cilëve u duhet marrë mendimi. Çdo kush nga ne nëse do përpiqej pak, të përqendrohej më shumë tek vetja, tek ato gjëra që gjithmonë burojnë nga zemra. Tek mendimi i parë i shpejtë i tyre, e jo ta shoqërojnë atë me disa parime e kufizimi se çfarë duhet e çfarë nuk duhet, pasi nuk do quhet më nivel intuitiv por arsyetim logjik i njeriut për të shpënë drejt se të vërtetës. Pasi intelekti i njeriut jeton me paragjykime, e kufizime të vazhdueshme ndaj nuk mund të flasim për intuitë por për mendimin e dikujt i cili është në përputhje me realitetin që jetojmë.
Inteligjenca
Mençuria (lat. intelligentia, nga fjalët inter– ndër; lego – lidh; përzgjedh, kuptoj) është tërësia e funksioneve të lindura njohëse, përshtatëse dhe përfytyruese, të krijuara nga veprimtaria trunore e njeriut dhe e disa kafshëve. Përkufizohet edhe si aftësia e arsyetimit, kuptimit, zgjidhjes së problemeve, rrokjen e ideve dhe gjuhës. Megjithëse shumë dijetarë e mendojnë konceptin e mençurisë si një fushë më të gjerë, shumë rryma psikologjike e cilësojnë mençurinë si dallim mes formave të personalitetit si karakterin, krijimtarinë apo diturinë.
Në psikologji, është aftësia e përgjithshme mendore që ka të bëjë me njehsimin, arsyetimin, dallimin e përkatësive dhe ngjashmërive, mësimin e shpejtë, ruajtjen dhe rikthimin e informacionit, duke përdorur një gjuhë të rrjedhshme, renditjen, përgjithësimin, dhe përshtatshmërinë me gjendjet (rrethanat) e reja. Alfred Binet, një psikolog francez, e ka përkufizuar mençurinë si tërësia e ecurive mendore lidhur me përshtatjen ndaj mjedisit. Megjithëse ka prirje të shumta që e shohin mençurinë vetëm si një funksion kuptimor apo njohës, dëshmi të shumta parashtrojnë se mençuria ka shumë veçori të tjera. Nuk ka ndonjë përkufizim të pranuar përgjithësisht mbi mençurinë. Ka pasur shumë përpjekje për matjen e mençurisë, dëshmia më e mirë dhe prova e standardizuar është matja sasinë e mençurisë njerëzore (SM, ang. IQ). SM është shuma e moshës mendore (zakonisht e shprehur në përqindje %) dhe përdoret shpesh si tregues i zhvillimit mendor.
Në pedagogji, mençuria është aftësia e mësimit apo kuptimit apo marrëdhënia me apo gjendjet e reja. Mençuria mendohet zakonisht si rrjedhje nga një ndërthurje e veçorive të trashëguara dhe ndikuesve mjedisorë (zhvillimorë dhe shoqërorë). Kjo çështje është shumë e debatueshme, dhe shumë shkencëtarë janë përpjekur të tregojnë se as biologjia (veçanërisht genet), apo mjedisi (veçanërisht kushtet që pasqyrojnë klasën ekonomiko-shoqërore), nuk janë përgjegjës për krijimin e dallimit në mençuri.
Përkufizimi mbi inteligjencës
Megjithëse çdokush duket se ka një ide për inteligjencën, jo të gjitha përkufizimet janë të njëjta. Disa herë përdoret një përkufizim rrethor i inteligjencës sipas së cilës inteligjenca është ajo që matet me tekstet e inteligjencës dhe testet e inteligjencës masin inteligjencën. Megjithatë ky përkufizim nuk i shpreh karakteristikat e inteligjencës.
David Wechsler, krijues i një numër të konsiderueshëm testesh përinteligjencën, e konsideron atë si një aftësi për të kuptuar botën ku jeton e për t’iu përgjigjur sfidave të saj. Sipas Vernon më 1979, inteligjenca është një koncept me kufij kulturor, në kuptimin që shkathtësitë e veçanta të nevojshme për të arritur sukses ndryshojnë nga kultura në kulturë. Robert Sternberg më 1986 sugjeroi se aftësia për të nxjerrë mësime nga përvoja dhe aftësia për t’iu përshtatur mjedisit janë përbërës themelor të një përkufizimi për inteligjencën. Kështu sipas këtij këndvështrimi, inteligjenca përkufizohet si aftësia për të mësuar dhe për tu sjellë ne mënyrë adaptive.
Dy konceptet kryesore ne psikometri janë serioziteti dhe vlefshmëria. P.sh., dija e një studenti në universitet ne matematikë mund të konkludohet nga rezultatet në testin universitar dhe pastaj të krahasohet me dijen e një studenti në shkollë të mesme konkluduar nga një test më pak i vështirë se ai i universitetit,kjo formë testimi krahasuese drejton te paragjykimet. Shumë nga psikomteristët janë munduar ta eliminojnë test paragjykimin nga testet e tyre psikologjike. Test paragjykimi është formë e gabuar e cila drejton te një grup rezultatesh të pajustifikuara.
Së fundmi psikologet janë munduar të zhvillojnë më shumë teste personalitetesh për të hyrë drejt në memorien e njeriut duke bërë te mundur lehtësimin e problemeve shkencore mbi trurin dhe zonat në te cilat ndodhet kujtesa e njeriut.
Thënie për Mençurinë
“Mençuria është ajo që përdorim kur nuk dimë ç’të bëjmë“. – Jean Piaget
“Nuk është e vërtetë se jam më i mençur, unë u qëndroj më gjatë problemeve mbi kokë” – Albert Ajnshtajn
“Asgjë në botë nuk është e ndarë me kaq drejtësi se sa mençuria. Gjithkush beson, se ai ka mjaft prej saj.” – Rene Descartes
Inteligjenca
Inteligjenca është përkufizuar në mënyra të ndryshme, duke përfshirë, por pa u kufizuar si, mendimi abstrakt, të kuptuarit, vetëdija, komunikimi, arsyetimi, të mësuarit, duke pasur njohuri emocionale, mbajtja mend, planifikimi, dhe zgjidhja e problemeve.
Gjeniu
Ajnshtajni një Gjeni
Gjeni konsiderohet një person i cili me sukses aplikon një teknikë të panjohur më parë për të krijuar një vepër nga Arti, Shkenca, Teknika, ose një mjeshtër i cili jep një kontribut origjinal në avancimin e teknikave të njohura. Gjeniu zakonisht posedon një inteligjencë të lartë, aftësi superiore në një lëmi të caktuar, një kapacitet të jashtëzakonshëm intelektual për krijimin e veprave origjinale të cilat nuk janë hasur më parë, Veprat e gjeniut shoqërohen ose karakterizohen nga një individualitet i theksuar i cili shpreh një imagjinatë të lartë.
Termi gjeni mund të përdoret edhe për dikë i cili ka dhunti dhe aftësi të larta në shumë degë të ndryshme të artit shkencës etj ose edhe për dikë i cili posedon talent të lartë vetëm në një fushë të caktuar, p. sh në një sport, literaturë, filozofi, muzikë, Gjuhësi, Matematikë, poezi.
Gjeniu i shfaq shenjat e para të talentit që në fëmijëri por edhe më vonë dhe dallohet nga të tjerët për kah origjinaliteti dhe zgjuarsia, ka vizione të qarta dhe një memorie superiore.
Sipas profesorit Howard Gardner në librin e tij nga viti 1983 Frames of Mind inteligjenca mund të klasifikohet në 7 tipe kryesore p. sh. vetëm 3 përqind e krejt popullatës mund të ketë një gjeni në muzikë.
Inteligjenca mund të matet me testin e inteligjencës i cili numerikisht e përcakton të ashtuquajturin koeficient të inteligjencës IQ. Dy psikolog të famshëm amerikan Lewis Terman dhe Leta Hollingworth që kanë studiuar inteligjencën, sugjerojnë se kufiri i poshtëm për të qenë një person gjeni është sipas Dr. Terman IQ > 140, dhe sipas Dr. Hollingworth IQ > 180.
Sipas Fjalorit të Shqipes së sotme, fjala gjeni nënkupton një njeri që ka fuqi dhe mprehtësi të jashtëzakonshme mendore, e aftësi krijuese dhe talent në një fushë të veprimtarisë krijuese.
Gjeniu (lat.) genitus, frymë, hyjni mbrojtëse…shkalla më e lartë e fuqisë dhe mprehtësisë mendore, e aftësisë dhe talentit të njeriut.. njeriu me aftësi të jashtëzakonshme mendore, aftësi krijuese dhe talent shumë të madh=gjenialitet, fuqi mendore, njeri me aftësi të zhvilluara në nivel të lartë që manifestohet në veprimtarinë e vlerave artistike, shkencore teknike, njeriu që ka fuqi, mprehtësi dhe talent shumë të madh i përsosur në shkallën më të lartë. Ky nivel i lartë i zhvillimit të aftësive te gjenitë është dëshmuar me zbulime epokale.
Ka njerëz të zakonshëm edhe të jashtëzakonshëm
Roli i personaliteteve të mëdha në histori: Sipas Hegelit nuk paraqet ndonjë rezultat individi por, anasjelltas, personi është rezultat i rrethanave historike. Me këtë nuk pohohet se nuk ka personalitete të mëdha… me anën e të cilëve/tyre ndërtohet domosdoshmëria historike Njerëzit e jashtëzakonshëm janë të tmerrshëm, duke filluar nga Adami e deri te Krishti e të gjithë gjenitë-krijuesit… ishin dyfytyrësha, të poshtër, djaj… edhe engjëj edhe djaj..shih te veset.. Njerëzit e jashtëzakonshëm janë njerëzit e magnetizuar: hekuri i magnetizuar ngre peshë gati 12 herë më shumë se pesha e vetë, po e çmagnetizove nuk mund të ngrejë as edhe një pendë..! Vetëm njerëzit me çrregullime shpirtërore e mendore mund të bëhen poet e profet! Aristoteli… Hipokrati vërejti se çmenduria është pasoj e çrregullimeve të lukthit e zorrëve-tretjes-sekrecionit shkak i mosfunksionimit të mëlçisë dhe shpretkës.. nga sekrecioni i këtyre organeve, si dhe hormonet e gjëndrave të hipofizës, varet edhe ndërtimin fiziko-trupor-I fytyrës, hundës, nga edhe varet aftësia krijuese e gjenive… shih, Betoveni, Napoloni, Bizmarku etj. Sa janë të çmendur ata mund të krijojnë poezi, po u shëruan nuk kane me qenë më këtë aftësi!..Vargjet e mira krijohen vetën në gjendje ngazëllimi.
Koeficienti i inteligjencës (ose IQ shkurtim i Intelligenz-quotient) është një rezultat/notim që rrjedh nga një prej disa testeve të standardizuara të hartuara për të vlerësuar inteligjencën njerëzore. shkurtimi “IQ” është shpikur nga psikologu William Stern për termin gjerman Intelligenz-quotient, termin e tij për një metodë të notimit për testimet e inteligjencës ai e mbrojti në një libër në vitin 1912 .Rezultatet e IQ kanë treguar se kanë lidhje me faktorë si sëmundja dhe vdekshmëria, statusi shoqëror i prindërve, dhe në një shkallë të konsiderueshme, IQ e prindërve biologjik.
Mosha
IQ mund të ndryshojë deri në një shkallë gjatë periudhës së fëmijërisë. Megjithatë, në një studim gjatë, rezultatet e testeve të mesatares së IQ në moshat 17 dhe 18 kishin lidhshmëri prej r = 0.86 me rezultatet mesatare të testeve në moshat e pesë, gjashtë, dhe shtatë dhe lidhshmëri prej r = 0.96 me rezultatet mesatare të testeve në moshat 11, 12, dhe 13.
Për dekada me radhë doracakët dhe tekstet të praktikuesve në testimet të IQ kanë raportuar rënie të IQ sipas moshën, pas fillimit të moshës madhore.
Inteligjenca njerëzore është kapaciteti intelektual i njerëzve, i cili karakterizohet nga perceptimi, vetëdija dhe vullneti. Përmes inteligjencës së tyre, njerëzit posedojnë aftësitë kognitive për të mësuar, formojnë koncepte, kuptojnë, aplikojnë logjikën dhe arsyen, duke përfshirë kapacitetin për të njohur modelet (patterns), kuptojnë idetë, planifikojnë, zgjidhin probleme, marrin vendime, mbajnë mend, dhe të përdorin gjuhën për të komunikuar. Inteligjenca i mundëson njerëzve të përjetojnë dhe të mendojnë.
Në kohën e fundit shkruhet shumë për një segment të inteligjencës praktike – inteligjencën emocionale. Me këtë koncept përshkruhen karakteristikat siç janë: të kuptuarit e ndjenjave të veta, dhembshuria për të tjerët dhe rregullimi i emocioneve me qëllim të përmirësimi të jetesës.
Terman në kohën e vet ka studiuar rrugën jetësore të 1500 fëmijëve gjenialë (me koeficient të inteligjencës prej 140 apo më të lartë). Ka konkluduar që shumica e atyre fëmijëve (kanë qenë) shumë të suksesshëm në jetë, pra kanë pasur edhe inteligjencë të lartë praktike.
Megjithatë, rreth 6 për qind të tyre ishin të pasuksesshëm; struktura e personalitetit të tyre dhe rrethanave të jashtme kanë pamundësuar përdorimin e inteligjencës në mënyrë të dëshirueshme sociale. Eysenck këtu shton se si “në anën tjetër dikush mund të jetë i suksesshëm në aspektin social, e të mos jetë edhe aq inteligjent. Ekzistojnë mjaft grupe të tilla: sportistët, argëtuesit, pjesëtarët e familjeve mbretërore, prostitutat – janë shembull i mirë për këtë”. (Politikanët nuk përmenden, duket që ky grup mund të jetë i suksesshëm edhe në aspekt social, por dhe inteligjent).
Koeficienti mesatar i inteligjencës (IQ) sillet në mes 90 dhe 110. Supozohet që 140 e kanë Madonna dhe Sharon Stone. Koeficientin më të lartë të matur e ka Marylin vos Savant: 228! As këndon, as aktron, por duket bukur. Merret me hulumtime në fushën e arsimit dhe të mjekësisë.
Shkencëtarët janë duke u përpjekur me qindra vite për matjen e inteligjencës dhe koeficientit të saj (IQ), megjithatë, këto teste të IQ-së janë kritikuar aq shumë për faktin se vlerësohet vetëm një aspekt i inteligjencës, dhe më e keqja, vlerësime totalisht “të gabuara”.
Këtu po ju paraqesim 11 mënyra të tjera që mund të jeni njerëzit më të zgjuar se mesatarja e koeficientit të inteligjencës:
Ju flisni më shumë se një gjuhë: Studimet kanë treguar se të zotëroni më shumë se një gjuhë, mund të ndikojë në ngadalësimin e sëmundjes Alzheimer. Kjo gjithashtu ndikon në zhvillimin dhe efikasitetin e trurit të një personi. Sa më shumë gjuhë të flisni, aq më efikas do të jetë edhe truri juaj.
Është mëse fakt se Tom Hiddleston, flet 9 gjuhë duke përfshirë këtu: anglishten, spanjishten, frëngjishten, greqishten etj.
Duke pasur IQ-në më lartë se 100:Koeficienti mesatar i inteligjencës në Britani të Madhe është 100. Edhe pse, siç u përmend më sipër, IQ-ja është vetëm një masë e inteligjencës, por që ende përdoret si tregues.
Të qenit fëmija më i madh:Po, më në fund, të qenit fëmija më i madh është mirë për diçka! Sipas një studimi, janë testuar tre fëmijët duke rezultuar se fëmija më i madh ka pasur më shumë pikë se vëllezërit dhe motrat e tij. Kjo nuk duket të jetë gjenetike, por me mënyrën e bashkëpunimit dhe ndërveprimit familjar.
Të qenit adhurues i maceve: Personat që pëlqejnë macet mendohet të jenë më pak social, por sipas një studimi me 600 studentë të anketuar, është gjetur se rreth 11% të personave që preferojnë më shumë macet se sa qentë, kanë marrë rezultate më të larta të testeve, me anë të matjes së personalitetit dhe inteligjencës.
Pirja e alkoolit: Studime të shumta kanë bërë zbulimin se pirja e alkoolit ndërlidhet me inteligjencë më të lartë se sa shumica e personave që nuk e pinë.
Keni përfunduar një diplomë universitare:Vetëm 35% e popullatës punëtore në Britani (16 -64), kanë kualifikim të nivelit të diplomuar. Shumë të tjerë regjistrohen në universitet, por jo të gjithë përfundojnë diplomimin.
Jeni mëngjarash: Personat që përdorin dorën e majtë në të shkruarit dhe vepruarit, përbëjnë 10% të popullsisë së botës dhe thuhet se mëngjarashët kanë aftësi më të mira kognitive apo njohëse.
Jeni person që shqetësohet: Me sa duket, shqetësimi nuk qenka një gjë edhe aq e keqe!Një studiues ka kërkuar nga 126 studentë të plotësojnë një pyetësor në lidhje me sa shpesh merakosen apo shqetësohen për gjëra në jetë, dhe është gjetur se këta tipa personash kanë inteligjencë më të lartë verbale se lloji tjetër.
Jeni qesharak: Sipas studimeve thuhet se njerëzit që kanë aftësi të jenë qesharak dhe t’i disponojnë njerëzit me shakatë e tyre, priren të jenë më tërheqës dhe të kenë inteligjencë më të lartë verbale.
Jeni dembel: Hulumtuesit e Universitetit të Floridës kanë gjetur se njerëzit inteligjentë rrallë herë mërziten nga mendimet e tyre. Efekti anësor i kësaj aftësie është se njerëzit e zgjuar mund të ulen për orë të tëra duke u përhumbur në mendime, dhe kjo është vetëm argëtim për ta.
Dyshoni në inteligjencën tuaj:Një dozë e shëndetshme dyshimi, realisht mund të zbulojë se jeni më të zgjuar. Filozofi i lashtë grek Sokrati ka thënë: “E vetmja urtësi e vërtetë është të dish se nuk di asgjë”! Efekti “Dunning-Kruger”, i observuar nga Justin Kruger në vitin 1999, thotë se njerëzit inteligjentë janë më të prirur për të zbuluar dhe korrigjuar gabimet e tyre.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
