Depresioni i vjeshtës, i njohur ndryshe edhe si Çrregullimi Afektiv Sezonal (SAD – Seasonal Affective Disorder), është një formë e depresionit që lidhet me ndryshimet sezonale, zakonisht duke filluar në vjeshtë dhe duke vazhduar gjatë muajve të dimrit. Ky çrregullim ndikon në humorin, energjinë dhe funksionimin e përditshëm të individit. Shkaktarët më të zakonshëm përfshijnë reduktimin e dritës natyrale, ndryshimet në orën biologjike (ritmi cirkadian), dhe uljen e niveleve të serotoninës dhe melatoninës në tru.
Simptomat e depresionit të vjeshtës
Simptomat mund të jenë të ngjashme me ato të depresionit të zakonshëm, por ato intensifikohen gjatë muajve më të errët. Disa nga shenjat kryesore përfshijnë:
Lodhje dhe mungesë energjie. Edhe pas një gjumi të gjatë, individi ndihet i rraskapitur.
Humbje e interesit për aktivitetet e përditshme dhe ato që dikur shkaktonin kënaqësi.
Ndryshime në oreks, shpesh me dëshirë për karbohidrate ose ushqime të ëmbla.
Shtim në peshë si pasojë e ushqyerjes emocionale.
Probleme me përqendrimin dhe kujtesën.
Ndjenja trishtimi, boshllëku ose dëshpërimi që zgjasin për javë të tëra.
Tërheqje sociale, individët shmangin kontaktet me të tjerët.
Ndjenja pavlefshmërie ose faji, dhe në raste më të rënda, mendime vetëvrasëse.
Shkaqet biologjike dhe psikologjike
Shkencëtarët besojnë se disa faktorë ndikojnë në shfaqjen e depresionit të vjeshtës:
1.Reduktimi i dritës natyrale: Drita diellore ndihmon në rregullimin e orës së brendshme të trupit dhe në prodhimin e serotoninës, një neurotransmetues i lidhur me ndjenjat e mirëqenies.
2.Ndryshimet në ritmet cirkadiane: Vjeshta dhe dimri sjellin ditë më të shkurtra, çka ndikon në ciklet e gjumit dhe zgjimit.
3.Rënia e serotoninës: Ulja e niveleve të këtij neurotransmetuesi çon në simptoma depresive.
4.Ndikimi i melatoninës: Kjo hormon ndikon në gjumë dhe humor dhe ndikohet nga ndryshimet në dritë.
Kurat dhe strategjitë për trajtimin e depresionit të vjeshtës
Terapia e dritës – Një nga trajtimet më të përdorura është përdorimi i llambave të veçanta që imitojnë dritën natyrale të diellit. Ekspozimi për 20-30 minuta çdo mëngjes ndihmon në rregullimin e ritmeve biologjike dhe në përmirësimin e humorit.
Terapia psikologjike – Terapia konjitive-biheviorale (CBT) është shumë efektive për të ndihmuar njerëzit të identifikojnë dhe ndryshojnë mendimet negative dhe modelet e sjelljes që përkeqësojnë depresionin sezonal.
Aktiviteti fizik – Ushtrimet fizike të rregullta përmirësojnë gatishmërinë, ulin stresin dhe rrisin nivelin e endorfinës dhe serotoninës. Ecjet në natyrë, edhe në ditë të vranëta, ndihmojnë në marrjen e dritës natyrale.
Suplementet ushqimore – Vitamina D, një nga vitaminat që ndikon drejtpërdrejt në humor dhe prodhohet natyrshëm nga lëkura gjatë ekspozimit në diell. Gjatë vjeshtës dhe dimrit nivelet bien ndjeshëm, prandaj mund të rekomandohen suplemente. Omega-3, njohur si acidet yndyrore ndihmojnë në funksionimin e trurit dhe kanë efekte antidepresive.
Farmakoterapia – Në raste më të rënda, mund të rekomandohen antidepresivë, zakonisht inhibitorë të rikapjes së serotoninës (SSRI). Mjeku psikiatër është personi i duhur për të vlerësuar nevojën dhe dozën e tyre.
Rregullimi i stilit të jetesës – Mbajtja e një rutine të qëndrueshme për gjumin dhe ushqimin; Ushqyerje e shëndetshme dhe e balancuar; Kufizimi i konsumit të alkoolit dhe substancave që përkeqësojnë simptomat; Ndërveprimi social, ruajtja e kontakteve me familjen dhe miqtë.
Kur duhet kërkuar ndihmë profesionale?
Nëse simptomat zgjasin më shumë se dy javë, përkeqësohen, apo ndërhyjnë në funksionimin e përditshëm (shkollë, punë, marrëdhënie personale), është thelbësore të kërkohet ndihmë nga një psikolog ose psikiatër.
Depresioni i vjeshtës është një çrregullim real dhe i trajtueshëm. Identifikimi i hershëm i simptomave dhe marrja e masave të duhura, qoftë përmes dritoterapisë, terapisë psikologjike, aktivitetit fizik apo ndihmës mjekësore, mund të përmirësojnë ndjeshëm cilësinë e jetës. Ashtu si natyra kalon nëpër cikle, edhe ne kemi mundësinë të përballemi me errësirën dhe të rigjejmë dritën e brendshme.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
