Lufta e Parë Botërore ishte gjithashtu një eksperiment tragjik natyror: gjatë konfliktit, psikiatria moderne fillimisht fitoi idenë se stresi i luftës mund t’i çmendte ushtarët. Por në të gjitha vendet e përfshira, mjekët u detyruan shpejt të pranojnë se lufta me sa duket i sëmuri ose i çmendi njerëzit, për të cilët nuk ishte regjistruar asnjë predispozicion i veçantë ose defekt trashëgues. Vetë lufta dukej se shkaktonte sëmundje.
Britanikët e quajtën shellshock (tronditje psikike): ishte sëmundja e lindur në fushat e betejës dhe në llogoret e Luftës së Parë Botërore. Ushtarët e prekur nga sindroma misterioze kishin një sërë simptomash: dridhje, gulçime ose paralizë në të gjithë trupin, ankthe, pagjumësi; ndonjëherë ndalonin së foluri. Disa dukej se e humbën zgjuarsinë e tyre përgjithmonë, të tjerët u shëruan pas një periudhe pushimi. Nw njëqindvjetorin e shpërthimit të Luftës së Parë Botërore, revista Lancet i kushtoi një artikull, për të rindërtuar historinë se si lindi vetëdija se lufta mund t’i bëjë njerëzit të sëmuren dhe madje të çmenden.
SHPËRTHIMET. Artikulli merr në konsideratë kryesisht rastin e Anglisë, por nuk ishin vetëm ushtarët britanikë që vuanin nga një formë neurastenie ose “lodhje me origjinë të panjohur”. Sindroma e çuditshme që rrëzoi ushtrinë ishte e përhapur në të gjitha frontet. U hipotetizuan shkaqe të ndryshme. Ideja e parë ishte se bëhej fjalë për një çrregullim organik, i shkaktuar nga dëmtimi fizik i trurit i shkaktuar nga shpërthimi i bombave. Mendohej se zhvendosja e ajrit nga shpërthimi, edhe pa vrarë, ende mund të dëmtonte trurin. Por shpejt u bë e qartë se nuk ishte kështu.
Duke përjashtuar shkaqet organike, gjatë luftës mjekët filluan të vënë në dyshim mundësi të tjera, psikologjike para së gjithash. Fillimisht mbizotëroi ideja se te ushtarët që shfaqnin çrregullimin kishte një cenueshmëri të fshehtë, të cilën ashpërsia e luftës dhe kushtet në front e bënë të shpërthejë.
Por në të gjitha vendet e përfshira, mjekët u detyruan shpejt të pranojnë se lufta me sa duket i sëmuri ose i çmendi njerëzit, për të cilët nuk ishte regjistruar asnjë predispozicion i veçantë ose defekt trashëgues. Vetë lufta dukej se shkaktonte sëmundje.
KUJDESI MENDOR NË FRONT. Psikiatrit duhej të fillonin të merreshin me atë çrregullim, siç e tregon ky artikull. Spitalet u krijuan pranë frontit për të akomoduar jo vetëm të plagosurit në trup, por edhe ata në mendje, të cilët herë trajtoheshin dhe ktheheshin në front, herë përfundonin në një azil, nëse simptomat dukeshin shumë të çuditshme ose të rënda për t’u menaxhuar në spitale.
Pas humbjes së Caporetto-s, pati një lloj epidemie ushtarësh të çmendur, si në Angli pas betejës së Somme, një nga më të përgjakshmet e Luftës së Parë Botërore. Shqetësimi kryesor, në shumicën e vendeve në fjalë, ishte se çmenduria e ushtarëve do t’i rrallonte shumë radhët e luftëtarëve. Mes psikiatërve mbizotëronte ideja se në shumë raste ishte simulim dhe lindi një lloj obsesioni për të tentuar të demaskonte ata që pretendonin simptomat.
EKSPERIMENTET NATYRORE. Goditja e shell shock ishte një manifestim i asaj që tani quhet “çrregullim i stresit post-traumatik”, njohja formale e të cilit në psikiatri u bë vetëm në vitin 1980, pas studimit të veteranëve. Megjithëse analogjitë janë të dukshme, autorët e artikullit të Lancet nënvizojnë veçoritë e telasheve të ushtarëve në Luftën e Parë Botërore: burra të dënuar të mbanin syze të errëta gjatë gjithë jetës, sepse nuk mund të duronin më takikardinë e lehtë, të pashpjegueshme gjatë jetës së tyre. Ashtu si luftërat e tjera, Lufta e Parë Botërore ishte gjithashtu një eksperiment i madh dhe tragjik njerëzor mbi stresin me karakteristika unike.
Përgatiti Orjona Tresa | Burimi Focus.it
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.