A ka një moshë fikse kur dikush konsiderohet “i rritur”? Në shumë vende, kufiri ligjor për moshën madhore është 18 vjeç. Por nga pikëpamja psikosociale, të qenit i rritur është një proces shumë më kompleks, që shkon përtej datës së lindjes.
Pjekuria: një proces individual dhe i shumëfishtë
“Nuk ka një afat kohor të përcaktuar për rritjen,” – thotë Elisa Fazzi, drejtoreshë e Neuropsikiatrisë së Fëmijëve dhe Adoleshentëve në Spitalin ASST Spedali Civili di Brescia dhe presidente e Shoqatës Italiane të Neuropsikiatrisë së Fëmijëve dhe Adoleshentëve. – “Bëhet fjalë për një proces që, nga disa këndvështrime, zgjat gjatë gjithë jetës.” Pjekuria nuk është thjesht një përmbushje e kushteve biologjike apo ligjore. Ajo përfshin aftësinë për të menaxhuar emocionet, për të marrë përgjegjësi, për të pasur marrëdhënie të shëndetshme dhe për të ndërtuar një identitet të qëndrueshëm personal.
Gjinia dhe mjedisi: ndikime të rëndësishme
Pjekuria ndodh në ritme të ndryshme për secilin individ. Vajzat, për shembull, shpesh zhvillojnë më herët aftësitë që lidhen me vetëkontrollin, planifikimin dhe empatinë – falë një zhvillimi më të hershëm të korteksit prefrontal. Përveç faktorëve biologjikë, ndikimet kulturore dhe familjare kanë gjithashtu rol të madh. Presionet dhe pritshmëritë shoqërore shpesh ndikojnë në mënyrën si fëmijët (veçanërisht vajzat) zhvillojnë ndjeshmëri dhe përgjegjësi.
Çfarë e bën një person të rritur? Karakteristikat kryesore
Sipas Fazzi, disa nga treguesit kryesorë të pjekurisë përfshijnë:
Vetëdija për veten: Një ndjeshmëri e qartë ndaj asaj që je, çfarë dëshiron, dhe cilat janë vlerat dhe objektivat personale.
Marrja e përgjegjësive: Të zgjedhësh vetë dhe të mbash përgjegjësi për zgjedhjet e tua.
Aftësia për marrëdhënie të shëndetshme: Marrëdhënie të bazuara në respekt, mirëkuptim dhe dialog, jo në varësi apo dominim.
Roli i emocionalitetit dhe vetëkontrollit
Të qënit i rritur lidhet ngushtësisht me aftësinë për të menaxhuar emocionet. Kjo nuk vjen vetëm nga edukimi apo përvoja, por edhe nga maturimi i trurit. Korteksi prefrontal, pjesa e trurit që kontrollon vetëkontrollin dhe vlerësimin e rrezikut, piqet plotësisht në fund të adoleshencës, rreth moshës 20 vjeç.
Në këtë fazë ndodh edhe një “krasitje sinaptike” – një proces ku truri përpunon dhe forcon lidhjet më të rëndësishme duke eliminuar ato që nuk përdoren shpesh. Kjo e ndihmon të rriturin të marrë vendime më të qëndrueshme dhe të arsyetuara.
Të kujdesesh për veten dhe për të tjerët
Një tjetër tregues i rëndësishëm i pjekurisë është aftësia për t’u kujdesur – fillimisht për veten, duke arritur pavarësi ekonomike dhe emocionale, dhe më pas për të tjerët: partnerin, fëmijët, komunitetin dhe prindërit në moshë të thyer.
Të rritesh nuk do të thotë të jesh perfekt
Të bëhesh i rritur do të thotë të kalosh përvoja, të bësh gabime dhe të mësosh prej tyre. Jo të gjithë arrijnë këtë fazë në të njëjtën moshë. Disa e zhvillojnë gjykimin dhe vetëkontrollin më herët, të tjerë më vonë – dhe kjo varet nga kombinimi i faktorëve biologjikë, emocionalë, kulturorë dhe socialë.
Kur mund të themi: “Ai është rritur”?
“Kur një person sillet në përputhje me kërkesat e jetës dhe të shoqërisë, kur ka pjekuri në marrëdhënie, ka një qëllim jetësor dhe di të menaxhojë emocionet e tij – atëherë mund të themi se është bërë i rritur,” – përfundon Elisa Fazzi.
Dhe megjithëse Pablo Picasso thoshte: “Duhet shumë kohë për t’u bërë i ri,” ndoshta po aq kohë – dhe përpjekje – nevojitet edhe për t’u bërë vërtet i rritur.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
