Nga Focus
Përktheu Adela Kolea
Të paktën në Perëndim, historia e letrës higjienike nuk është edhe aq antike. Do të duhej të pritej fundi i ‘800-ës për të pasur letër higjienike të mirëfilltë. Por, le të shkojmë me radhë, duke nisur që nga njerëzit primitivë.
Pasi kishte përdorur “wc”-në, d.m.th një gropë, e hapur në një shkëmb të sheshtë, njeriu primitiv shkonte direkt të lahej në përroin më të afërt. Por, historianët nuk saktësojnë sesi ia bënin ata në mes të dimrit e acarit. Ndoshta, përdornin gjethe apo gurë të sheshtë, të lëmuar.
➡Egjiptianët pastroheshin me rërë të përzier me vajra të parfumosur.
Arabët, për t’u pastruar përdornin dorën e majtë, ndaj sot për ta përbën fyerje t’u ofrosh diçka me dorën e majtë, të konsideruar si të papastër. Në historitë e popujve zakonisht dihet më tepër se ç’tipologji “wc”-je përdornin por, dihet më pak sesi ia bënin më pas për pastrim e higjienë.
➡Pionierë të pastërtisë intime mbeten gjithsesi, orientalët.
Shfaqja e parë e letrës higjienike bëhet në shek. XIV në Kinën e perandorit Zhu Yuanzhang. Por, fatkeqësisht u desh për perëndimorët, edhe një gjysmë mijëvjeçari, derisa ata të braktisnin gjethe, copa stofrash, lëmshe leshi apo copa gazete, për trajtimin e kësaj zone intime të trupit.
➡Copëza apo letra të “pashqiptueshme”.
Në Galateon e tij më 1558, imzot Della Casa, përmend si shembull papastërtie, të gjitha copat e varura nëpër wc. Dhe që dy shekuj më parë, nëpër institute ekleziastike apo manastire përdoreshin për higjienën personale, copa të prera nga veshjet e vjetra të priftërinjve.
Për letër higjienike të mirëfilltë nisi të flitej me shumë përmbajtje e rezervim në ‘700-ën dhe në mbajtësen me përdorim të dyfishtë të erashkave të zonjave, kishte gjithnjë të fshehur disa copëza letre higjienike. Në ‘700-ën pastaj nisën edhe gazetat dhe njihet përdorimi i tyre i dyfishtë, madje deri para pak dhjetëvjeçarësh.
➡Gjeni apo sharlatan?
Në hulumtimin e tij “Bum Fodder: “An absorbing history of toilet paper”, Richard Smyth rrëfen se shpikësi i letrës higjienike qe qytetari nga New York-u, Joseph C. Gayetty. Ky shpikës “bamirës”, risinë që solli për higjienën personale, ia prezantoi amerikanëve më 1850-ën.
Ndërkohë që, revista presitigjioze amerikane, “Scientific American”, shkruante për shpikjen e tij me terma lëvdues të tipit, “zbulim madhështor e i pakrahasueshëm”, komuniteti i mjekëve e shihte me shpërfillje arritjen e këtij sipërmarrësi, për faktin se ai pohonte që letra higjienike e shpikur prej tij e që ai e pati emërtuar “Medicated Paper”, ndikonte në parandalimin e hemorroideve, të shkaktuara nga boja e shtypit, që lëshonin gazetat, të përdorura deri asokohe.
Faktikisht, kritikuesit nuk ishin tërësisht në gabim, pasi edhe me zbulimin e letrës higjienike, hemorroidet nuk u eliminuan por, sidoqoftë, e ashtuquajtura letër, “Medicated Paper” korri sukses të madh te konsumatorët dhe mbushi raftet e pikave të shitjeve amerikane.
Kjo letër ishte e konfeksionuar në pako në formë drejtkëndëshe, me shirita, ku mbi secilin qe stampuar mbishkrimi: “Është delikate si një kartmonedhë dhe e qendrueshme si një fletë shënimesh.”
➡”E pabesueshme! Pa cifla!”
Që këtu pra, deri në prodhimin masiv, hapi qe i shkurtër. Shumë firma amerikane prodhuan imitimet e letrës së Joseph C. Gayetty. Natyrisht, si epokë ajo qe ende larg nga komforti i rrotullameve të letrës higjienike me 2-3-4 shtresa si sot por, e përshkruanin e lartësonin si slogani i firmës “Northern Tissue” më 1930-ën: “Pa cifla” më në fund, në kuptimin që, të paktën ishte diçka e butë e jo më e ashpër.
Faktikisht, rrotullamet e letrës higjienike patën dalë më 1879-ën si prodhimtari masive në SHBA nga firma “Scott Paper Company.” Letra higjienike me 2 shtresa dhe më e lehtë për t’u shkrirë në wc, u shfaq në Amerikë më 1942.
Në Evropë dhe në Itali, letra higjienike u konsiderua si një luks i mirëfilltë deri në fillim të ‘900-ës.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
