Ngjarjet e serialit të suksesshëm televiziv “Lie to me”, të cilin mund ta parafrazojmë me “Nëse gënjen e kuptoj”, pajtohen me rezultatet e një studimi të sapo publikuar në Brain & Behavior nga studiues në Icahn Mount Sinai School of Medicine në Manhatan, i cili siguron konfirmimin e parë instrumental të praktikave klinike-psikologjike të formuluara nga Paul Ekman i Universitetit të Kalifornisë në San Francisko, i cili, me mbështetjen e Dalai Lamës, botoi në 2016 Atlasin e Emocioneve, ende i disponueshëm në internet në gjuhë të ndryshme që tregon se nuk ka dallime kulturore në shprehjet e gjashtë ndjenjave themelore universale (frikë, zemërim, trishtim, gëzim, neveri dhe habi), pasi studiuesi ka gjetur se ashtu janë edhe në një fis të izoluar të Papua-s. Mbi këtë bazë, regjisori Adam Davidson ndërtoi serialin televiziv.
Shkruar në fytyrë
Sipas Ekman, e vërteta është e shkruar në fytyrat tona dhe psikologu i policisë kriminale Cal Lightman, protagonist i ‘Lie to me’, është në gjendje të lexojë të ashtuquajturat mikro-shprehje të pavullnetshme të fytyrës, pra lëvizjet e vogla të 40-60 milisekonda që na ikin pa dijeninë tonë, duke zbuluar gjendjen tonë reale shpirtërore. Nëse jemi të inatosur dhe nuk duam ta shfaqim, janë buzët tona pak të ngjeshura ato që na demaskojnë, ashtu siç janë të pagabueshme cepat e gojës dhe vetullat e ulura kur jemi të trishtuar. Sytë mbyllen për një moment edhe kur jemi vërtet të habitur, ndërsa goja e hapur në habi është një shenjë që mund të imitohet gjithashtu. Nga të gjitha ndjenjat, vetëm dy prej nesh nuk mund të gënjejnë kurrë: xhelozia dhe neveria.
Një gjuhë e dytë
Përveç shprehjes së fytyrës, ai flet edhe gjuhën e trupit, gjuha e dytë e heshtur e nxitur nga tërheqja mendore midis njohjes dhe emocionalitetit, e cila gjithashtu ndikon në tonin e zërit, stilin dhe përmbajtjen verbale, të gjitha detajet që flasin më shumë se ajo që ne nuk themi. Por për ata që janë mësuar t’i lexojnë siç bën Lightman, kruarja e mjekrës, shtrembërimi i kyçeve të dorës, rrudhosja e hundës ose gëlltitja mund të tregojë gjithashtu nëse një i dyshuar gënjen. Shpesh i ndihmuar nga asistenti i tij, ai në fakt ka zhvilluar një aftësi njohëse analitike të pagabueshme, e cila në fiksionin filmik theksohet me teknikën e lëvizjes së ngadaltë, e fokusuar në detajet e fytyrës që vëzhgon për të kuptuar nëse kushdo që ndodhet përballë tij gënjen. Kështu ne shohim që, për shembull, për disa sekonda sytë e të dyshuarit rrotullohen poshtë për të kujtuar ngjarjen në të cilën bazohet alibia e tij ose, anasjelltas, ata mbeten të fiksuar sepse pavetëdija e tij e di shumë mirë se nuk ka asgjë edhe pse ai pretendon të kundërtën.
Makina e së vërtetës
Deri më tani, në realitet, këto vlerësime i besoheshin poligrafit, detektorit të famshëm të gënjeshtrës së FBI-së, i cili megjithatë mezi arrin një siguri prej 86% sepse ndikohet nga variabla fiziologjikë si presioni i gjakut, frymëmarrja, stresi etj. Njëlloj i pasaktë është sistemi i llojit të komunikimit i zhvilluar nga vetë Paul Ekman i quajtur FACS, akronim i Sistemit të Kodimit të Veprimit të Fytyrës, i cili përpunon aftësinë tonë të lindur për të kuptuar në më pak se 100 milisekonda nëse mund të besojmë se kë takojmë për herë të parë. Në realitet, psikologë si Lightman janë shumë të vështirë për t’u gjetur, por studiuesit në shkollën Mount Sinai në Nju Jork kanë dalë me një sistem elektronik që është shumë më i saktë se poligrafi dhe FACS. Pllaka të veçanta vetëngjitëse u vendosën në fytyrat e 48 personave (35 ishin gra) të moshës 18 deri në 30 vjeç në zona të rëndësishme për mikrolëvizjet e gënjeshtrës: muskujt zigomatikë dhe valëzuesin e vetullave. Pajisja quhet sEMG, një akronim për elektromiografinë e sipërfaqes së fytyrës. Pllakat dërgonin sinjale në një kompjuter në çdo aktivizim të lehtë të muskulit të prekur, duke ekspozuar gënjeshtra që ishin të vështira për t’u dalluar në shikim, përveç rasteve kur ju ishit në setin e filmit ‘Lie to me’.
Studimi
Subjektet u ndanë në dy grupe: i pari mori një emër me tre shkronja të lehta për t’u mbajtur mend (KAV ose ETZ) në një kufje dhe më pas duhej të vendosnin nëse do t’ia përsërisnin saktë partnerit të grupit të dytë që nuk e kishte dëgjuar atë apo nëse do t’i tregojë një gënjeshtër. Anëtarët e grupit të dytë duhej të kuptonin nëse partneri i grupit të parë kishte thënë të vërtetën apo kishte gënjyer. Subjektet e grupit të parë u nxitën të gënjejnë duke u përpjekur të jenë bindës, në mënyrë që ata të grupit të dytë të mos e kuptojnë se janë mashtruar. Për të përmirësuar provat në një fazë të dytë të eksperimentit, hamendësuesi mori gjithashtu një çmim të vogël në para. Pjesëmarrësit gënjyen në më shumë se gjysmën (50.96%) të 28 testeve të kryera dhe shpërblimi monetar nuk nxiti aftësinë për të njohur mashtrimin.
Dallimet
Ndërsa ky studim konfirmon plotësisht linjën e kërkimit të Ekman dhe serialet televizive të frymëzuara nga studimet e tij, nga ana tjetër e përmirëson atë, duke theksuar se mikrolëvizjet e disa grupeve të muskujve të fytyrës janë padyshim të lidhura me gënjeshtrën, por jo të gjitha në të njëjtën mënyrë dhe i njëjti subjekt mund t’i bëjë ato ndryshe sipas situatave. Prandaj edhe Cal Lightman i pagabueshëm mund të humbasë disa gënjeshtra që nuk i shpëtojnë sEMG-së.
Burimi / https://www.corriere.it/
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
