A keni menduar ndonjëherë se çfarë na bën vërtet të lumtur? Një nga vendet më të lumtura në botë është Bhutan, një mbretëri budiste në skajin lindor të Himalajeve, e zhytur në male. Në Bhutan besojnë se grumbullimi i pasurisë nuk sjell lumturi, qeveria e tyre e mat mirëqenien me një indeks kombëtar të lumturisë. Qeveria e merr parasysh këtë tregues bazuar në filozofinë budiste për të krijuar politika që sigurojnë mirëqenien e popullsisë. Ky tregues mat atë që i bën banorët të lumtur. Por çfarë është lumturia?
Shumica prej nesh përpiqen të jenë të lumtur, por nuk ka një përkufizim të saktë të këtij konstrukti. Disa shkencëtarë theksojnë se është mirëqenie subjektive: lumturia nuk është ajo që na ndodh, por mënyra se si ne e interpretojmë atë. Të tjerë, nga ana tjetër, nënvizojnë se është një gjendje e mirëqenies psikologjike, e cila varet nga mënyra se si secili person i menaxhon rrethanat e jetës së tij. Studiuesit theksojnë se lumturia përbëhet nga dy elementë të diferencuar, ai afektiv (gjendjet dhe reagimet pozitive emocionale) dhe ai kognitiv (mendimet e kënaqësisë me jetën tonë). Dhe a mund të ndikojë gjenetika në lumturinë tonë? Duket se 50% e lumturisë sonë ndikohet fuqimisht nga gjenet, 40% nga aktivitetet që bëjmë me qëllim, dhe 10% nga rrethanat e jetës.
Psikologjia pozitive nxjerr në pah dy këndvështrime se si mund ta përjetojmë lumturinë: perspektiva hedoniste dhe perspektiva eudemonike. Por mbi çfarë bazohen këto këndvështrime? Perspektiva hedoniste daton në shekullin e IV para Krishtit, kur Aristippus i Kirenës, një filozof grek dhe dishepull i Sokratit, shpjegoi se qëllimi përfundimtar i jetës duhet të jetë maksimizimi i kënaqësisë dhe minimizimi i dhimbjes. Në kulturat perëndimore, perspektiva hedoniste është mënyra më e zakonshme për të arritur lumturinë. Një person me një perspektivë hedoniste beson se lumturia vjen, për shembull, nga kënaqësia për të shkuar në një udhëtim, për të shkuar në një koncert ose për të blerë një ëmbëlsirë. Perspektiva eudemonike nuk është aq e përhapur në kulturën perëndimore. Ky koncept daton në shekullin e IV para Krishtit. C., kur Aristoteli e përcaktoi atë për herë të parë në Etikën e tij Nikomake. Për Aristotelin, njeriu duhet ta jetojë jetën sipas virtyteve të veta për të arritur lumturinë. Kjo perspektivë është një përpjekje për të kërkuar një lumturi më të qëndrueshme dhe kuptimplote. Për shembull, një person me këtë perspektivë mund të mendojë se lumturia vjen nga kënaqësia që mund të prodhojë rritja personale.
Si të përqendrohemi tek lumturia?
Shumë shkencëtarë theksojnë se të dyja qasjet janë të nevojshme për të përjetuar mirëqenien psikologjike që ne e quajmë lumturi. Një studim i sjelljeve hedonike dhe eudaemonike arriti në përfundimin se të dyja sjelljet kontribuojnë në mirëqenien në mënyra të ndryshme, dhe për këtë arsye të dyja janë të nevojshme për lumturinë. Nuk ka nevojë të zgjedhësh, njerëzit më të lumtur i ndajnë të dyja. Është e vërtetë që njerëzit me prirje eudemonike kanë nivele më të larta lumturie sesa njerëzit me prirje hedoniste. Një studim i Universitetit të Harvardit filloi në vitin 1938 dhe vazhdon ende sot, duke ndjekur 724 njerëz me dekada për të parë se çfarë i bën ata të lumtur. Gjatë viteve, ekipi studiues mblodhi informacione të ndryshme për jetën e tyre, pa e ditur se si do të shkonin. U studiuan jetët e dy grupeve protagonistë, grupi i parë filloi të ishte pjesë e studimit kur anëtarët e tij ishin studentë universitarë në Universitetin e Harvardit. Pas përfundimit të kolegjit gjatë Luftës së Dytë Botërore, shumica e tyre shkuan në luftë. Grupi i dytë ishte një grup të rinjsh nga lagjet më të varfra në Boston. Çdo dy vjet, për 75 vjet, këta të rinj thirreshin për t’iu përgjigjur një sërë pyetjesh për jetën e tyre. Duket se lumturia ka pak të bëjë me pasurinë, famën apo punën e palodhur; përkundrazi është cilësia e marrëdhënieve tona shoqërore ajo që na bën pak a shumë të lumtur. Studimi tregon se njerëzit me më shumë lidhje sociale me familjen, miqtë dhe komunitetin janë më të lumtur dhe jetojnë më gjatë se njerëzit që janë më të izoluar. E gjithë kjo nuk ka të bëjë fare me numrin e miqve që kemi, as me nëse jemi në një lidhje, por me cilësinë e marrëdhënieve që kemi. Ajo që ka rëndësi është cilësia dhe kënaqësia e marrëdhënieve tona më të ngushta.
A varet lumturia nga një aspekt?
Laurie Santos thekson se ne priremi të mendojmë se lumturia vjen nga arritja e një qëllimi. Anasjelltas, studimet na thonë se është më e zakonshme kur jemi në gjendje të vlerësojmë atë që kemi. Për Laurie, nuk ka të bëjë gjithmonë me buzëqeshjen dhe të qenit pozitiv. Emocionet negative janë pjesë e jetës, e asaj ndjenje kënaqësie me të. Lyubomirsky, studiuese në këtë fushë, thekson se lumturia kërkon punë, si çdo synim tjetër i rëndësishëm jetësor që na kushton punë, përkushtim dhe përpjekje. Lumturia nuk bën përjashtim. Pse shpesh harrojmë të kërkojmë lumturinë në të tashmen? Ndoshta i qasemi lumturisë si një qëllim tjetër në jetë, kur është më tepër një gjendje e mirëqenies emocionale që e arrijmë gjatë vetë jetës. Kjo gjendje mund të përpunohet dhe ndërtohet nga mekanizmat tanë mendorë, si një zakon gradual.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
