E gjithë bota po flet për Mira Muratin. Inxhinierja shqiptare që qëndroi pas zhvillimit të ChatGPT ka tërhequr vëmendjen e mediave ndërkombëtare, si një prej mendjeve më vizionare të kohës sonë. Nga Silicon Valley tek titujt e mëdhenj evropianë, historia e saj frymëzuese, që nis nga Vlora dhe arrin në zemër të revolucionit të inteligjencës artificiale, po konsiderohet si simbol i fuqisë së dijes, guximit dhe përgjegjësisë njerëzore për të ardhmen. Ja se çfarë shkruan sot La Vanguardia.
Më e rrezikshme se një bombë bërthamore? Mira Murati, gruaja që krijoi ChatGPT, i ka vënë vetes sfidën për të na shpëtuar nga inteligjenca artificiale: “Do të jetë teknologjia e fundit dhe më e rëndësishme që do të ndërtojmë”.
Pak figura janë ngritur aq shpejt në Silicon Valley sa Mira Murati. E njohur si “gruaja pas ChatGPT”, ajo ishte Drejtoresha Kryesore e Teknologjisë e OpenAI dhe forca lëvizëse pas sjelljes së mjetit më rrënqethës të AI-së të kohës sonë tek publiku.
Në kulmin e ndikimit të tij, ajo bëri të paimagjinueshmen: la kompaninë që ndihmoi të shndërrohej në një gjigant global për të ndërmarrë një projekt të ri. Misioni i saj, po aq ambicioz sa ai i mëparshmi, është të zgjidhë një nga problemet më të thella të IA-së: natyrën e saj të kutisë së zezë dhe rreziqet që ajo sjell. Murati nuk dëshiron vetëm të ndërtojë gjeneratën e ardhshme të IA-së; ajo dëshiron që ne ta kuptojmë dhe kontrollojmë vërtet atë. Tani ajo e bën …
E lindur në Vlorë të Shqipërisë, në vitin 1988, në një mjedis postkomunist me burime të kufizuara, talenti i saj i jashtëzakonshëm për matematikën e katapultoi atë drejt një burse studimi në Kanada në moshën 16 vjeç. Atje u trajnua si inxhiniere mekanike në Kolegjin prestigjioz Dartmouth në Shtetet e Bashkuara, ku demonstroi aftësinë e saj për të kombinuar teorinë dhe praktikën duke ndërtuar një makinë hibride garash.
Karriera e saj filloi në industrinë e hapësirës ajrore, por ishte në Tesla, duke filluar nga viti 2013, që fati i saj ndryshoi. Duke punuar në zhvillimin e Model X dhe, mbi të gjitha, të sistemit të autopilotit, Murati gjeti zbulimin e saj: “Puna ime në Tesla më ekspozoi ndaj AI-së”, do të rrëfente ajo më vonë. Kjo përvojë e bindi atë se Inteligjenca e Përgjithshme Artificiale (AIG) do të ishte “teknologjia e fundit dhe më e rëndësishme që do të ndërtonim”. Pas një periudhe pune në startup-in e realitetit virtual Leap Motion, ajo u punësua në OpenAI në vitin 2018, e tërhequr nga premtimi i zhvillimit të AI-së në mënyrë të sigurt.
Vizioni i Muratit për teknologjinë është i mbushur me dualitet. Nga njëra anë, ajo është një optimiste radikale që sheh te AI fuqinë për të “ngritur dhe zgjeruar inteligjencën kolektive të njerëzimit”. Nga ana tjetër, ajo është një pragmatiste e vetëdijshme për rreziqet e saj. Paralajmërimi i saj më i famshëm rezonon me një gravitet të frikshëm: kur flet për rreziqet e AI-së jashtë kontrollit, ajo nuk hezitoi të pohonte se “rasti më i afërt është, sigurisht, ai i armëve bërthamore”.
Një tension i tillë përcakton mënyrën e saj të të menduarit. Për Muratin, sfida nuk është vetëm teknike, por edhe filozofike. Ajo e përmbledh në këtë mënyrë: “Si e bën modelin të bëjë atë që dëshiron dhe të sigurohet që është në përputhje me qëllimin njerëzor dhe, në fund të fundit, në shërbim të njerëzimit?” Sigurisht, përgjigjja e kësaj pyetjeje nuk qëndron në laboratorë, por në shoqëri. Kjo është arsyeja pse ajo ka këmbëngulur që debati duhet të jetë publik dhe gjithëpërfshirës, duke përfshirë rregullatorët dhe qeveritë, sepse “ne jemi një grup i vogël njerëzish dhe kemi nevojë për shumë më tepër kontribut”.
Kjo filozofi është gurthemeli i kompanisë së tij të re, Thinking Machines Lab, e themeluar në vitin 2025. Qëllimi i tij? Murati identifikon një “boshllëk të konsiderueshëm” midis aftësive të modeleve aktuale dhe kuptimit tonë të brishtë shkencor se si funksionojnë ato. Qëllimi i tij është ta mbyllë këtë boshllëk.
Thinking Machines Lab, e themeluar si një korporatë për përfitim publik, kërkon të krijojë sisteme të inteligjencës artificiale më transparente, të personalizueshme dhe, mbi të gjitha, më të kuptueshme. Ambicia është të ndërtohen modele që bashkëpunojnë me shkencëtarë dhe programues për të arritur përparime të papara, por gjithmonë mbi themelet e sigurisë dhe etikës. Fuqia e Muratit për të mbledhur mendime ishte e dukshme kur ai rekrutoi talente të nivelit të lartë si John Schulman, bashkëthemelues i OpenAI, duke demonstruar se vizioni i tij rezonon fort me vetë arkitektët e kësaj teknologjie.
Sigurisht, një figurë e kalibrit të saj nuk ka qenë e përjashtuar nga polemika. Karriera e saj është shënuar nga një shqyrtim i ashpër publik dhe disa nga komentet e saj kanë shkaktuar polemika. Më e rëndësishmja, kur ajo sugjeroi në një intervistë se disa vepra krijuese që AI mund të eliminoheshin “ndoshta nuk duhet të kishin ekzistuar kurrë”, një deklaratë që shkaktoi zemërim nga komuniteti artistik dhe u hodh poshtë si një “gabim PR”. Një herë tjetër, përgjigjja e saj e paqartë – “Nuk jam e sigurt” – kur u pyet nëse modelja e videos Sora ishte trajnuar në videot e YouTube nxiti kritika për mungesën e transparencës së OpenAI.
Murati i ka përballuar këto stuhi duke mbështetur nevojën për një debat të hapur, ndonëse ndonjëherë të pakëndshëm, rreth ndikimit të IA-së. Largimi i saj nga OpenAI, pas shkarkimit kaotik dhe kthimit të Sam Altman, u shoqërua gjithashtu me spekulime, por ajo e paraqiti atë si një nevojë për të “krijuar kohë dhe hapësirë për të bërë eksplorimin tim”. Një veprim që tani ka kuptim të plotë.
Mira Murati përfaqëson një lloj të ri lidereje të teknologjisë. Ajo nuk është programuesja klasike e shndërruar në CEO, por një inxhiniere me një vetëdije të thellë për implikimet etike dhe sociale të punës së saj. Udhëtimi i saj, nga ndërtimi i ChatGPT deri te themelimi i Thinking Machines Lab, përshkruan një kërkim personal dhe profesional për të pajtuar inovacionin e pakufishëm me përgjegjësinë e pashmangshme.
Projekti i saj i ri nuk është thjesht një biznes, është një tezë mbi atë se si duhet të duket epoka e ardhshme e inteligjencës artificiale: më e fuqishme, po, por edhe më e mençur, më e sigurt dhe në fund të fundit më njerëzore.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
